Acabamos de coñecerche nas pantallas e na radio. Onde estiveches até agora?

Pois en Bitoriano! Pasei a maior parte da miña vida alí, até chegar á universidade. É un pobo moi pequeno. Terá uns 250 habitantes. Hai un gran cambio de pobo a cidade. Nun pobo pequeno todos coñecémonos. Son os mesmos de sempre. E de súpeto pasas ao bacharelato, a Vitoria, onde te dás conta de que es un número. Pero o certo é que na vida tamén é así, e veume ben para asimilar o que logo me ocorrería. Con todo, a vida no pobo non cambiaría por nada e o paso da miña infancia e adolescencia polo pobo, vivino como un privilexio.

E como chegou ao mundo do rap?

Sempre me gustou a poesía, e escribir en xeral. Fíxome gozar moito. Non sei en que momento empecei a escoitar o rap exactamente. Coñecín o rap en eúscaro. Tamén é curioso, porque normalmente buscamos todos os nosos referentes fóra de Euskal Herria, pero a min chegoume o rap en eúscaro. E vin que había unha certa semellanza entre o rap e a poesía. Estrutura, métrica... E pensei: por que non podo facer isto? Podo pór unha base e rapear as letras dos meus poemas! E iso é o que fixen.

Como pasa un de pensar a facer?

Para dicilo todo, non sabía como se facían as cancións –aínda hoxe non o sei–, non sabía como obter ese flow, como adaptar a miña voz á tempora… Pero empecei a facer o que me saía. Como fago agora. Foi un proceso de experimentación. Pero o rap é, en parte, alcanzable. Sen saber nada de música, si tes unha base e unha mensaxe, podes facer algo. E eu tiña moitas cousas que dicir. Comecei, pois, a buscar as bases e a escribir as letras. Escribía e logo cantaba sobre unha base, e tiña que cambiar algunhas cousas –isto resumía, isto alargaba–... E os meus amigos dixéronme: “Isto ten boa pinta!”, e dixen, “pois adiante”.

Ao mesmo tempo comecei a ler sobre a cultura do hip-hop e namoreime. Os grupos marxinados do Bronx creárono como un instrumento de resistencia, dicindo: “Mirade, vivimos na miseria e aquí ninguén está a facer nada”. Era unha maneira de que se desen a coñecer as súas voces. E vía que era a mellor maneira de dicilo.

E desde a creación do rap chegou ao tablado…

Foi un círculo vicioso. Motiveime, animáronme os meus amigos, motiveime máis… Empecei a escoitar cada vez máis rap. Podía rapear todo o día, literalmente. De súpeto, atopeime co hip-house. En Bacharelato organízase a semana cultural, e ese ano decidín presentar o meu traballo ao público. Ao pouco tempo volvín dar unha volta máis ao que se presentaba entón e creei a canción Hazia. E creamos o videoclip da canción xunto co grupo Enbor, coa axuda de Ala Bedi. Todo pasara moi rápido. Recordo vagamente, pero foi un proceso moi bonito. Non só un proceso de inmersión no mundo do rap. Aprendín moitas cousas neste camiño.

É un percorrido individual?

Non é un percorrido individual. O videoclip en si, por exemplo, é un traballo en equipo. O grupo Enbor é un grupo de mulleres racializadas que nun principio se formou para dar forma ao videoclub, pero o que se creou espontaneamente tivo un percorrido máis longo e aínda está en marcha como espazo de reflexión e coidado sobre nosas racializaciones. Doutra banda, cando eu saquei esa canción, Haizea Alonso acababa de sacar a súa (Nire Bala, decembro de 2019). E eu non tiña unha relación impresionante con el, pero o coñecía, e un día atopámonos e falamos de dar concertos de forma colectiva, entre outras cousas.

É moi duro entrar nunha escena que sempre foi a dos mozos. Víame a min mesmo, muller, razoada, nova, nun espazo de raparigos completamente branco, e pensaba: “Onde vou?”. E Haizea tamén era muller e nova, e vimos que podiamos ser unha especie de garantía fronte á festa. E a verdade é que me axudou moito.

Ningra é o teu nome artístico. Por onde o elixiches?

Ning é o meu nome. Logo agreguei a. Non porque proveña da palabra rap –díxome moita xente, e non–, senón porque así me parecía moito máis bonita fonética e esteticamente. O caso é que eu teño dous nomes, un que me puxeron os meus pais, Uxue, e o outro Ning, que teño desde pequeno de China. E sempre estiven nun choque constante con ese nome, porque me fai máis chinés. A xente riuse de min, abandonáronme … e, por tanto, sempre quixen quitarme ese toque chinés. E a elección deste nome como nome artístico é para min unha forma de empoderamiento; para dicir “mira, isto é o meu nome, é parte da miña persoa, e o que me fai diferente non ten nada malo. Non teño por que sufrir desprezo”. E acabouse.

Criticas a lóxica e o sistema de entretemento das discográficas nas túas palabras. Que clase de hip-hop soña vostede?

Vivimos nunha cultura de entretemento, mantéñennos cegados, sen criticidad, sen personalidade propia... O capital impulsa máquinas de entretemento e necesítaas na produción continua. É moi difícil crear unha ruptura total con este sistema. O único que importa no capitalismo é o valor de cambio, e a dependencia del lévache a querer asociarche coas discográficas para producir música. Pero creo que neste contexto deberiamos promover a cultura, a cultura que eu soño –non só o hip-hop–, que non se basea no entretemento, que fomenta a criticidad e que suscita ganas de reflexión. É difícil, pero é posible sacar proxectos de calidade sen entrar na lóxica empresarial a través da autogestión. Cando fixemos o videoclip Hazia, puiden ver iso cos meus propios ollos. É autogestionada e de calidade. É difícil, pero é posible.

Que sentido ten cantar en eúscaro para ti? Ten un sentido político?

O eúscaro non é a miña lingua materna. Falo en castelán cos meus pais e os meus amigos de sempre. Na miña comarca escóitase maioritariamente castelán, e eu soño en castelán. Falar en eúscaro foi a miña elección. Claro que ten sentido político. Está claro que Euskal Herria foi oprimida durante moitos anos, que o eúscaro foi prohibido, que aos que falamos en eúscaro miróusenos mal e que se nos segue mirando. Entón, paréceme que o mero uso do eúscaro é unha acción de resistencia. O eúscaro non ten a escena que merece, e eu quería darlle o meu empuxón. Por iso non dubidei en empezar a crear.

Ademais, á hora de falar sinto máis cómodo en castelán –porque teño máis fluidez e adáptome ao rexistro da rúa–, pero, ao mesmo tempo, á hora de escribir, paréceme que escribo mellor en eúscaro. Á fin e ao cabo, na escola aprendín euskera, lin e escrito en eúscaro. Logo había unha materia, o castelán, pero era unha excepción. Creo que esta facilidade tamén me axudou a decidirme. O eúscaro asóciase co idioma da escola, e o castelán coa rúa, e facer o hip-hop en eúscaro tamén é darlle a volta. Traducir o euskera á rúa.

Como ve a escena rap vasca en canto a xénero? Ultimamente as mulleres referentes coñecéronse… As mulleres están a tomar o escenario ou é un fenómeno de espellismo?

Afortunadamente, penso que o rap do País Vasco está lonxe do ton opresor dos xogos de galos ou rap mainstream patrociados por Red Bull. Pero dentro do hip-hop vasco tamén hai que loitar. Por exemplo, o rap que se produce en eúscaro en Euskal Herria é moi escaso, a diferenza cuantitativa entre raperos e mulleres é moi evidente, apenas hai mulleres racializadas... Aquí tamén hai moitas cousas que hai que cambiar, e correspóndenos estar aí.

Eu, por exemplo, non tiven practicamente ningún referente feminino. Aneguria e A basu. Dous. Afortunadamente cada vez somos máis as mulleres que logramos coller o micro, pero me parece que esa idea de que as mulleres están a coller o micro é unha quimera. Creo que cando unha muller, ou unha persoa que normalmente non ocupa o escenario, colle o micro, de súpeto dáselle unha gran espectacularidade, prodúcese un boom, e parece que hai mil mulleres en lugar dunha muller. Pero non, só hai unha muller.

Na túa primeira canción dás a volta á xente politizada cunha mentalidade progresista e antiracista.

Hai moita xente que se considera antiracista e logo ten actitudes racistas. Maioría. É fácil criticar o racismo en xeral, pero non nos damos conta de que esas pequenas accións do noso día a día teñen un valor enorme, e son elas as que alimentan o sistema racista. Cremos que por ser politizados o noso proceso está terminado, pero o proceso de desmantelamento nunca termina. Nesa canción quería dar un pouco de madeira, precisamente, á xente politizada, discutir e pór encima da mesa algúns temas.

Entre eles, a apropiación cultural, o feminismo branco hexemónico...

Até hai pouco non fun consciente destas cousas. O tema do racismo entrou na miña vida fai moi pouco. Pero desde que empezo a reflexionar, sinto o postureo da diversidade. Convídanme a unha mesa redonda, ou vexo un cartel feminista onde hai moitas clases de mulleres, e logo na mesa redonda ou no encontro só hai mulleres brancas. Non sinto incómodo co discurso antiracista que ten hoxe en día o movemento feminista. Amólame que ese discurso teórico non sexa unha tradución práctica. O decolonialismo, o blablabla si, pero logo vén unha muller racionalizada a unhas xornadas, dinos catro ou cinco verdades e quedámonos pampos. E é normal o pánico inicial, pero ante ese asombro hai que saber como situalo, e a autocrítica tampouco está mal.

Nese contexto, subirse ao escenario e coller o micro, meter un videoclip… Foi fácil?

Ao principio déronme un golpe na cabeza. Como toda a escena é de mozos, comparábame con eses referentes e pensaba “non chegarei a ningún sitio; nunca terei o nivel que teñen eles”. Eu creo que sinto super empoderado, porque collo unha posición no escenario e expreso a miña forza. Na táboa teño unha posición que coincide coa miña mensaxe. Pero en moitos momentos non me sentín empoderado. A verdade é que o pasei moi mal. Non só ao saltar á publicidade, senón tamén antes. Tiña moitas dúbidas. Sabemos que temos que empoderarnos, pero non é nada fácil.
Agora, despois de vivir todo isto, sinto que foi un proceso de empoderamiento. Ter o vento ao meu lado foi un empuxón enorme para seguir adiante. Até o escenario non pode deixar de empoderarte. E sobre todo ao teu ao redor. Porque ao baixar desta tarima, a miúdo vólvome a cabeza até o punto de que chego a pasarme moi mal, e aí non hai moito sitio onde agarrarme. Amigos, familia... E no meu caso, crer que as cousas hai que pelexar e que temos capacidade de transformación, que haberá momentos malos e bos, pero que vai valer a pena. O empoderamiento é un proceso moi accidentado.

Hai pouco lin nunha entrevista que os mozos de hoxe en día non sabedes o que é a militancia…

Onde o liches? Vaia rabia! Non é certo. De que poder adulto se di iso, non? Ademais, creo que eses comentarios non axudan. Que esa frase escorrenta aos mozos dos obxectivos de quen dixo esa mesma frase. Por tanto, tamén estratexicamente paréceme malo. E ademais non é certo. Cada un vive un contexto diferente e o contexto actual dános facilidades e obstáculos. E, quizá, as facilidades que temos lévannos a adoptar unha determinada actitude ante a vida. Pero tamén desde esa actitude pódense cambiar as cousas. Igual non estamos a facer nada para eles. Non serve de nada lanzar unha canción. É sabido que os tempos cambian, pero parece que hai que dicilo. As que temos son formas e ferramentas de loita diferentes. De tempada.

* * * * * * * * * * * * * * * * *

Rap para a transformación

“Sempre pensei que hai que cambiar a sociedade. Desde pequeno. E que como produtos da sociedade tamén temos a nosa responsabilidade. Eu creo na nosa capacidade de transformación individual e, sobre todo, colectiva. E cando descubrín o hip-hop pareceume un medio moi eficaz para difundir as miñas mensaxes. Pola filosofía propia do hip-hop, pola dimensión intrínseca da música e pola capacidade de chegar. Ao mesmo tempo, tamén é triste cando ofreces á xente só unhas mensaxes cun ritmo. Non desvalorizo o traballo dos músicos, é necesario para axitar as conciencias musicais. Pero creo que a verdadeira loita está nas rúas”.