A primeira onda, a do pasado mes de maio, non deixou vítimas mortais na localidade biscaíña de Bermeo. Tampouco en Plentzia, e despois, en novembro, a gripe provocaría a morte de 13 persoas. En Erandio, o pasado mes de maio contabilizáronse 3 falecidos e en outubro contabilizáronse preto de 60 falecidos. En Vitoria-Gasteiz non chegaron aos 10 de maio e en outubro superaron a barreira dos 200 falecidos en todo o territorio. En Irun non se contabilizou ningún morto até agosto e só en setembro superáronse os 90 falecidos… Estes datos recompilados por Anton Erkoreka nA pandemia de gripe española no País Vasco (pandemia de gripe española en Euskal Herria) demostran que a segunda onda da gripe no País Vasco foi moito máis forte que a primeira. Tendo en conta o sete territorios, en maio as mortes por gripe non chegaron aos 20 e en outubro situáronse ao redor dos 600; é dicir, nun só día de outono faleceron como en todo o mes de primavera.

E o sucedido en Euskal Herria pódese estender a todo o mundo. En España, por exemplo, o 75% das vítimas mortais foron provocadas pola segunda onda, un dato máis significativo si tense en conta que a primeira soprou con forza en Madrid e outros puntos de Andalucía. Por unha banda, a temperatura provocou a forza da segunda onda: Do mesmo xeito que o Covid-19, a gripe propágase máis facilmente nos fríos. Doutra banda, a poboación estaba debilitada pola primeira onda e, especialmente en Europa, pola Primeira Guerra Mundial. No primeiro golpe xa tomaran unas cantas medidas (uso de máscaras, illamento…), pero no segundo tiveron que endurecelas e concretalas. Viría tamén unha terceira onda (e, segundo algúns expertos, unha cuarta, aínda que moitos outros a tachaban de reaparición puntual), moito máis suave, entre outras cousas, grazas ás medidas tomadas na segunda.

Nas pandemias seguintes tamén se observa un modelo de onda similar: Na gripe asiática de 1957-1958, na gripe rusa de 1977-1978… E este ano tamén estaba prevista esta segunda onda. Entón, por que non prevíano en 1918? Evidentemente, había antecedentes de pandemia, pero non debidamente estudados, xa que a biomedicina naceu no século XIX e é entón cando se empezan a recompilar e interpretar de forma específica datos de epidemias e pandemias.

Sabemos, por exemplo, que no século XIV, na época da Peste Negra, a enfermidade reapareceu varias veces, a diferenza doutros virus, que a peste bubónica esténdese máis facilmente no verán, cando as temperaturas son quentes, pero non hai datos suficientes para determinar un patrón de ondas. En palabras do profesor de Historia da Ciencia, Carmel Ferragud, da Universidade de Valencia, “non serve explicar as epidemias do pasado a través da biomedicina actual e as ferramentas, porque a maneira de conceptualizar as enfermidades é moi diferente”.