En ambientes moi diversos podemos escoitar, ultimamente, visións pesimistas, mesmo catastrofistas, sobre a evolución do independentismo e da identidade nacional en Euskal Herria. Segundo esas opinións, o independentismo está a afundirse e a identidade nacional vasca tamén está nunha crise profunda. Podemos escoitalos tanto dos abertzales como dos unionistas, tanto en Euskal Herria como fóra de nós.

Pero este punto de vista non se presenta como unha mera opinión, senón como un feito demostrado. E aí está, desde o meu punto de vista, o problema. Os estudos sociolóxicos adóitanse mencionar como medio de legitimación desas opinións, polo que debemos preguntarnos: é verdade que en Euskal Herria o independentismo está nos “mínimos históricos”, como se afirma en moitos debates dos medios de comunicación?

Pois ben, para responder a esta pregunta temos varias vías. Un deles é o resultado das eleccións, pero segundo eles o nacionalismo está lonxe das tendencias á baixa nos últimos anos. Ademais, mencionamos o nacionalismo, e xa sabemos que o nacionalismo e o independentismo non son o mesmo. Non todos os abertzales son independentistas, e tamén temos independentistas que non o son. Estas visións innovadoras, impulsadas polos ventos de Cataluña, que reclaman a distinción entre nacionalismo e independentismo, xa están bastante interiorizadas, diría eu.

Ao non valer os resultados electorais, tenta lexitimar este punto de vista negativo a través das investigacións sociolóxicas. Pero ademais de que os datos a nivel de Euskal Herria sexan escasos, que necesarios son os datos a nivel nacional!, o principal problema é o que se pregunta sobre a independencia e as identidades nacionais.

En canto á independencia, temos sobre a mesa datos contraditorios. O Sociómetro da CAV menciónase con frecuencia, pero si miramos con atención os resultados, veremos que nos últimos vinte anos a posición independentista non cambiou de maneira significativa (do 25 ao 22%), aínda que os contrarios se fortaleceron de forma clara (do 24 ao 34%), probablemente ligada á recuperación do nacionalismo español e ás influencias catalás. Cabe destacar que nesa consulta o 31% estaría a favor ou en contra da independencia, “dependendo da situación ”. Aquí temos, por tanto, un dos datos que se esquece, porque neste último grupo tamén estamos a favor da independencia, aínda que non saibamos cantos son.

Sen entrar na guerra das cifras, destacaría que, en xeral, nos diferentes estudos non se aprecia unha clara caída da posición independentista, e que todos eles demostran que ano tras ano en Hego Euskal Herria, polo menos, o independentismo ten unha base significativa: O 31% da CAV, no último Euskobarómetro, e o 40,7% do conxunto de Euskal Herria, na representación do Estado vasco a favor dun estado propio, por pór dous exemplos.

O problema é máis complexo en canto ás identidades nacionais. De feito, o coñecemento sobre as identidades nacionais é escaso, moito menos do que pensamos. A escala utilizada habitualmente nos estudos sociolóxicos, como a vasca máis popular que a española/francesa, pode achegar datos interesantes, pero non analiza exactamente a identidade nacional, ao incorporar outros sentimentos de pertenza (adhesión rexional, vinculación afectiva, pertenza administrativa a un estado, etc.). Resulta paradoxal, en consecuencia, considerar como feito probado o que pode ser un discurso de competencia política, especialmente cando se opón á propia posición.