Os Premios Nobel de Química 2019 honraron ao norteamericano John Goodenough, ao británico Stanley Whittingham e ao xaponés Akira Yoshino por crear un enfermo que é a alma dos smartphones e coches eléctricos de todo o mundo. “No contexto actual da emerxencia climática, este invento supuxo grandes beneficios para a humanidade”, dixo o xurado. “O noso día a día depende da batería de iones de litio, xa sexa teléfono móbil, computador, coche híbrido ou eléctrico”.

O intelectual e activista indio Vijay Prashad publicou na revista da esquerda Counterpunch a análise “Tras Evo, o tema do litio ten unha longa sombra en Bolivia”, relacionando o novo metal que vale o ouro co golpe do fascismo. Segundo Prashad, nos últimos anos Bolivia tentou atraer investimentos para explotar os seus reservas de litio de forma que os beneficios das mesmas queden retidos. O vicepresidente de Morais, Álvaro García Linera, dixo que o litio será “o combustible que mova o mundo”. É dicir, que Bolivia posuía tres cuartas partes das coñecidas reservas de litio de todo o planeta coas suficientes riquezas como para sacar ao seu país da pobreza se puña condicións estritas á súa explotación.

O lehendakari Morais sinalou que os estranxeiros que quixesen participar no negocio do litio deberían facelo obrigatoriamente coa compañía de minería boliviana Comibol e con Xacementos de Litio Boliviano (YLB). O goberno de Moreiras suspendeu contratos á maioría das grandes corporacións mineiras, como Glencore, Jindal Steel & Power, Anglo-Argentine Pan American Energy e Trimetals Mining. Debido a estas políticas de nacionalización, pero tamén aos problemas técnicos para explotar as reservas de litio en Bolivia, víronse obrigados a abandonar o francés Eramet, o estadounidense FMC e o surcoreano Posco, que se dirixiron a Arxentina en busca de litio. Excepcionalmente, no último ano de mandato de Moreiras, o acordo asinouse coa ACI System alemán para explotar o litio na rexión do Salgar de Uyumi, pero unha semana antes de que Morais dimitise, a indignación dos cidadáns e as hostilidades fixéronlle desistir.

Os bolivianos pactaron coas empresas chinesas unhas condicións de negocio que as compañías occidentais non podían acordar e que non podían convir. Na análise de Prashad, “con isto Morais arriscouse por meter o nariz na nova Guerra Fría que levan Occidente e China. O golpe contra Morais non se pode entender sen ter en conta ese choque”. China Machinery Engineering asinou novos tratos con YLB. Tamén Tianqi Lithium Group, que xa traballaba en Arxentina, ía empezar a colaborar con YLB. “As principais multinacionais mineiras –concluíu Vijay Prashad- non podían aceptar un novo pacto social para o negocio da adquisición de litio. Tanto Tesla (EE.UU.) como Pure Energy Minerals (Canadá) tiñan gran interese en intervir no litio boliviano. Tras o golpe, as accións de Tesla subiron a toda velocidade”.

O deserto tiña un tesouro

A revista dixital esquerdista Marca Abya Yala analizou os nós xeopolíticos existentes nesta rexión de confluencia de Chile, Arxentina, Perú e Bolivia, coñecida até agora como triángulo do litio, na análise detallada da “Xeopolítica do golpe de estado en Bolivia: o litio, o gas, a auga e o corredor oceánico”. En esencia, nestes desertos triangulares hai un 85% de todas as reservas de litio do mundo. Chile é hoxe o país que máis exporta, pero a maior reserva tena Bolivia, que ten case o 70% do mundo no lago seco Salgar de Uyuni, 21 millóns de toneladas.Dado que os maiores produtores de baterías do mundo e os seus principais consumidores de automóbiles son os que buscan, a tonelada de carbonato de litio en China chegou a pagar 13.000 dólares. Algúns expertos aseguran que o mercado das baterías chegará a triplicarse até 2025.

Recentemente atopouse un metal precioso en Perú e comezouse a citar o cadrado do litio máis que o triángulo. Aínda que ao longo da historia disfrazáronse de nacionalismo, estes países tiveron máis dunha guerra basicamente polos recursos naturais. Estas tensións de face ao futuro poderían volver crecer, segundo a análise de Marca Abya Yala. As frontes de enfrontamento en Libia seguen abertos hoxe. Por exemplo, Chile e Bolivia levaron á Corte Internacional de Xustiza a discusión sobre as augas do río Silala no Atlántico Norte. Bolivia segue esixindo a Chile o acceso ao Pacífico nunha disputa que dura máis de cen anos. Pero Estados Unidos controla moi de cerca e desde arriba os movementos de todos.

Se os ianquis xa contaban con bases militares en Paraguai, Chile e Perú, Mauricio Macri aprobou en 2018 a construción de catro novos exércitos en Arxentina, un deles na cidade de Neuquén, cerca da área de Vaca Morta, onde se está explotando o litio. Tal e como puxo no título de maio de 2018 o Financial Times, un dos diarios máis queridos dos neoliberais, “A xeopolítica dos coches eléctricos será un escándalo”. Segundo resumiu Henry Sanderson, “o petróleo tivo unha gran importancia na xeopolítica dos últimos 100 anos, levando as potencias occidentais a unha desafortunada dependencia de Oriente Medio. Pero se equivoca quen cre que nun futuro dominado polas enerxías renovables, as tensións xeopolíticas van desaparecer como milagre. Do mesmo xeito que os muíños de vento, as baterías de iones de litio necesitan moita materia prima que traian de países bendicidos ou malditos polo seu contido”. Si, ter demasiados recursos naturais é unha maldición. Descobre cantas guerras e millóns de mortos, feridos e fugitivos sofre Congo por ter no seu solo a metade do cobalto que ten o mundo. En Chile ou Bolivia coñeceron ben as calamidades que pode causar a riqueza nos cobros… pero non se di que si pronto todo vólvese eléctrico, a metade do cobre que produce o planeta desde 1900 terá que saír dalgún sitio.

“En canto ao litio –dicía o Financial Times-, a chegada do coche eléctrico vai agudizar a tensión con China. Pequín fixo unha gran aposta polas enerxías limpas. Pero non penses que deixarán a China gratis adquirir os metais imprescindibles para os coches eléctricos. A administración estadounidense acaba de dar a coñecer a lista de 35 minerais que considera críticos para a súa economía e para a seguridade nacional, entre os que se atopan o litio e o cobalto”. Esta é a opresión renovable.