Para Urlie era unha oportunidade de ouro, unha ameaza moi perigosa para Sandia. Os meses de idade foron suficientes para que os e-mails e webs entrasen nos primeiros pasos en empresas e redaccións, e enseguida nas casas por saldos.Desde hai unhas décadas, a revolución dixital ha podido penetrar até o final das nosas vidas, esa fascinación liberadora dos seus inicios, até convertela a miúdo nun pesadelo. Analizamos as luces e sombras destes 30 anos con tres persoas que viviron este percorrido de diferentes maneiras: Iratxe Esnaola, Ramón Zallo e Gorka Julio.

Naquel principio todo era ilusión, oportunidade e ilusión, e Internet enseguida uniuse con máis liberdade, profundou na democracia, compartiu coñecemento… As ameazas foron aparecendo co paso dos anos. En que medida foi así?

GORKA JULIO Si, a moitos nos pasou iso, esa fascinación inicial é agora unha ameaza. Desde o principio naceu cunha estrutura descentralizada e no seu campo militar inicial viuse claramente a súa capacidade para resistir mellor na comunicación ou nun ataque. Nese sentido, comezou a falar sobre o Pobo Global e, ademais, en Estados Unidos, os movementos sociais alternativos tamén deron un aire a ese espírito. Tamén se desenvolveu con bastante rapidez o fluxo de URL0, o intento do capitalismo de sacar partido a un novo fenómeno, pero este fracasou.

Tras este fracaso, reavivouse a capacidade de comunicación de Internet, Indymedia, o mundo dos blogs, o concepto de Web 2.0... e logo, de novo, chegou un proceso de recentralización. Niso estamos agora. Google, Facebook, Amazon (e os seus xemelgos en Rusia e China) e estes ofrecen de novo servizos centralizados, o que está a provocar que se perda aquel espazo que, supostamente, podería ser para a liberdade e a garantía dos dereitos.

RAMÓN ZALLO. Estou de acordo con esa perspectiva xeral. Internet supuxo unha gran ruptura coa tradicional industria da cultura e a comunicación. En Internet intervén o usuario, ten moito que dicir, conéctase con outros usuarios sen necesidade de medios de comunicación, pode dixitalizar as comunicacións nun só sinal, xestionar directamente desde casa sen a mediación doutros medios de comunicación… Todo iso fai que a tecnoloxía estea en mans do usuario, en lugar de estar só baixo a propiedade do capital. Nesta ciberesfera, ademais, a tecnoloxía é barata e o coñecemento é gratuíto para calquera.

Onde empezan os problemas? Como sacar partido a Internet cando o capital non busca. Primeiro comezaron a enfurecerse os propietarios da propiedade intelectual e tentaron presionar os sistemas de regulación para que a propiedade intelectual inclinásese ás regras anteriores á era dixital. Daquela os grandes medios de comunicación se enfurecieron, denunciando que Internet se apropiaba do seu contido. E como consecuencia diso, o mercado comezou a regular con cada vez máis forza o mundo de Internet. Estamos aí a día de hoxe e, mentres isto ocorre, as comunicacións horizontais da rede xa non son maioritarias. A tendencia principal é agora a do capitalismo cognitivo que vai utilizar os datos que recibe da cidadanía a través das redes para o control da sociedade; pola contra, esa sociedade propietaria da tecnoloxía pode escapar das súas mans.

IRATXE ESNAOLA. Estou de acordo con todo o que dixen. Para min internet é ese soño que non se cumpriu. En todo o que Internet podía achegar podíase profundar nun proceso de democratización, pero a lóxica do mercado impúxose á lóxica da democracia. A partir de 2007-2008 isto viuse moi claro e comezou a diminuír a colaboración entre os usuarios, trasladando esa enerxía a redes sociais ou a outros ámbitos. Por iso, Internet xa non é o que podería ser, nin o vai a ser.

Entremos máis profundamente no lado escuro de Internet.

I. ESNAOLA. Internet é cada vez máis intelixente e espía. Estes son os seus aspectos máis escuros. A pesar da súa descentralización técnica, impulsa unha economía cada vez máis centralizada, cada vez máis monopolista e controlada. Ao mesmo tempo, reforzou a visión do individuo na sociedade e, por tanto, a achega social e económica de Internet é bastante negativa.

O doutor G. XULLO. Eu non serei tan negativo. Gustoume moito ese “soño incumprido” que dixo Iratxe e, ademais, converteuse nun pesadelo, pero a potencialidade inicial está aí e, aínda que sexa realista, non quero dar por perdido do todo. Polo momento, segue sendo unha rede distribuída, pero é certo que a maioría dos usuarios pasan por puntos concretos para controlar basicamente eles. É máis barato pasar por eses puntos, e iso non é casualidade, iso é o que buscan.
Hoxe en día hai dúas perspectivas para representar esa internet do futuro, pero ambas son distópicas. Unha é a solución tecno, segundo a cal a tecnoloxía o pode resolver todo, e ademais propón profundar no desenvolvismo. O outro é o tecno-autoritarismo, o tecno-fascismo, que é posible por primeira vez na historia. É dicir, é case posible canalizar a vida de miles de persoas desde unha oficina.

Paréceme moi interesante o libro que Nick Srnic escribiu para facer fronte ao que se chamou o capitalismo da plataforma. Creo que a clave está aí, hai que pór a forza na materialización dese soño, algúns usos da tecnoloxía, fronte á escaseza artificial do sistema, poden porse en marcha desde a lóxica da prosperidade; non quero dar por perdido todo.

Deus meu! ZALLO. Estamos en plena era da era escura de Internet, pero non creo que desapareza a potencialidade do empoderamiento das tecnoloxías para facer fronte ás plataformas. Aquí prometéronnos algúns valores e convertéronse en luces e sombras. Dixéronnos que o usuario sería o centro e non é certo, pero estamos mellor que na era analóxica, porque nós tamén podemos xestionar a información e a cultura comunicando con calquera do mundo, entre outras cousas. A potencialidade está aí. Dixéronnos que da interacción entre usuarios formaríase unha nova e máis enriquecedora forma de socialización, profundando na sociedade do coñecemento, pero non foi así, estamos na era da post-verdade, na época dos discursos tenros. Nos primeiros anos da década de 2000 déronse varias plataformas e alianzas entre os usuarios, que se uniron á normativa restritiva e aos grandes medios de comunicación. Pero iso cambiou, as grandes empresas tecnolóxicas xa chegaron a un acordo cos grandes medios de comunicación? Cal é? Os doantes de tecnoloxía recoñecen que os provedores de contidos son medios de comunicación que pagan o labor de intermediación que realizan os tecnolóxicos. Estas empresas tecnolóxicas teñen aos usuarios atados; alguén en Facebook non pode escapar con todo o seu contido, alí ten todo o que ten atado, como é o asno á cadea.

Ademais, o mundo do capital ve moi ben que estas bases de datos acumuladas sexan unha fonte de valor para o futuro. Estes datos permítennos ser transparentes, pero son escuros con respecto ao seu uso, e hoxe en día non existe un sistema que o regule; entre outras cousas, utilízanse para bombardearnos con publicidade ou para que o estado de avó colleite datos sobre nós. En consecuencia, cada vez estamos máis cerca do autoritarismo dixital.

A acumulación de coñecemento pode ser a outra cara da moeda. A rede puxo a disposición da cidadanía o máximo nivel de coñecemento da historia. Iso, potencialmente, tamén é moi subversivo. Para o xornalista e escritor Paul Mason, por exemplo, o capitalismo tamén pode ser unha vía de superación. Na súa opinión, da tecnoloxía que se utiliza en colaboración na rede xa se xeran bens e servizos, pero só estes son útiles si repártense “e iso é o que define a ruta para saír do sistema de mercado”.

O doutor G. XULLO. Iso é posible, pero, polo menos, require unha condición: que o que se xere desa forma non pode converterse en propiedade privada. Se o producido nesta forma queda no ámbito dos comúns –indo máis aló do concepto de público– e supérase o ámbito privado, iso pode suceder. Algúns autores están a prever novas formas de produción baseadas neste modelo. Existirían almacéns libres cheos de coñecemento e produtos, e a partir deles as posibilidades de xerar o que se queira. Aí está, por exemplo, o Open Source Ecology, onde un pobo ou unha civilización ten todos os instrumentos que necesita, ao alcance de todo: facer planos, máquinas, tractores… calquera cousa. En Internet xa existen sitios como o software libre ou a Wikipedia que poden ser ferramentas para superar o sistema, pero a colaboración non só iso, senón que necesariamente hai que recorrer a propiedades máis aló da propiedade privada.

Deus meu! ZALLO. Eu xa son un can vello e a estas alturas son máis pesimista. O capitalismo transfórmase constantemente e os seus espazos vanse ampliando. Agora estamos na época do capitalismo cognitivo. Por exemplo, até agora era moi difícil traer activos intanxibles á lei de propiedade, pero o capitalismo tamén o conseguiu: a través de patentes, con “I+D” ou pagando agora a Netflix os contidos que os usuarios xa pirateaban. É dicir, a propiedade dos contidos alúgase cada vez máis, non se compra pero si se usa, porque salgue barato. Están a controlar a propiedade dos contidos e de diferentes maneiras atoparon a rendibilidade que lles resulta imprescindible para poder sobrevivir.

Isto non significa que os usuarios non se reúnan en busca de solucións colaborativas. Esta porta está aberta e, ademais, máis que na era analóxica. Pero o capitalismo puxo as pilas para poder xestionar o mundo inmaterial, creando ademais beneficios. Até agora non o conseguía e agora conségueo a través dos monopolios, que ademais non deixan competir nos seus respectivos campos, senón que llo compran e xa está. Neste ámbito, por tanto, é inevitable incluír ao regulador, é dicir, a través da división das institucións, empresas ou a imposición de multas. Ademais do que as persoas poden facer, o traballo que ten que facer a lei tamén é moi importante.

I. ESNAOLA. A miña reflexión é máis sobre a cohesión social e as diferenzas na difusión do coñecemento, xa que a metade do planeta non está conectado a Internet, está fóra dese coñecemento. Internet aínda terá potencialidade para o cambio, pero hoxe en día, o obxectivo principal da sociedade da información e do coñecemento é a democratización do coñecemento.

Como Euskal Herria, temos grandes retos nesa dirección e creo que a alfabetización dixital está moi ligada á penetración en internet e á sociedade do coñecemento real.

Deus meu! ZALLO. Todo isto, ademais, complícase moito coa intelixencia artificial e a situación, no canto de solucionalo, vaise a torcer, xa que ese campo da tecnoloxía non se vai a socializar tiernamente. Os usuarios quedamos vendidos ante isto.
Baixando máis en detalle ao mundo da información, nos seus inicios, os pequenos medios de comunicación tamén puidemos achegarnos aos de maior tamaño con Internet. Entón, o nivel de horizontalidad que se gañou está perdido actualmente ou queda rastro aínda?

Deus meu! ZALLO. Os grandes medios de comunicación víronse envolvidos na crise, xa que a información de internet era gratuíta e o usuario non estaba disposto a pagala. E por esa brecha de crise entraron os pequenos medios de comunicación, algúns deles xurdidos dos despedimentos dos grandes e facendo un moi bo xornalismo. A reacción dos grandes foi a de dar entrada ao capital financeiro nos seus consellos de administración, o que lles permite controlar directamente a información. Doutra banda, os grandes medios e a alianza das grandes empresas tecnolóxicas tamén van nesa dirección. Mentres tanto, os medios pequenos sobreviven e moitos usuarios teñen a información que queren atopar, pero estes medios aínda están fóra da televisión ou dos sistemas de edición que quedan máis aló do amateurismo, á marxe da produción de series e producións similares.

O doutor G. XULLO. No inicio da crise mediática produciuse unha explosión de blogs, algúns relacionados co xornalismo e a maioría non. A prensa sentiu ameazada por esta creación de contido e os blogs quedaron relegados. De aí pasamos ás redes sociais, pero nelas os novos medios de comunicación e os vellos de antes volven mediar, reforzando a súa axenda informativa. En Euskal Herria deuse unha resposta especial á crise e a achega da cidadanía foi moi importante para manter a nova situación, como no caso de Berria, ou como no de ARGIA, creadora de comunidade. Tamén temos carencias, entre elas a axenda informativa vasca, ou as dificultades para colaborar para ampliar a nosa repercusión… Lander Arbelaitz falou sobre soberanía informativa en ARGIA e creo que é conveniente profundar neste concepto para controlar a nosa información desde aquí.

Deus meu! ZALLO. En canto á axenda informativa, estamos moi supeditados ás que nos chegan do estado e doutras grandes canles. Tamén temos un nivel de capacidade para crear o noso, pero non quedamos sós e participamos no que vén do Estado. No mundo da televisión e rádioa quedámonos moi pequenos, fronte a esa onda que nos vén de fóra e que nos aguantamos un pouco na prensa, pero as axencias externas entran con suavidade polas súas canles habituais.

Iratxe, Puntu.Eus e ti estiveches moito na comunidade vasca. Como o ves en internet?

I. ESNAOLA. Creo que temos grandes retos, pero, tendo en conta a nosa capacidade, estamos a responder bastante ben. Por exemplo, se facemos procuras en eúscaro, non é fácil atopar o que buscamos, e por iso, en xeral, buscamos pouco en eúscaro. Por tanto, aí hai un gran reto: que o eúscaro estea dispoñible en Internet. Pero até agora respondemos ben e de face ao futuro tamén son optimista neste aspecto.

O doutor G. XULLO. En Wikipedia, por exemplo, estamos moi ben situados, dependendo do noso tamaño. Tamén mirando a algunhas ferramentas que traballan o idioma: estudiadores morfolóxicos, tradutores… nas que tamén estamos bastante ben. Pero se nos fixamos na cantidade de contidos en eúscaro, aí estamos nun grupo de risco. Creo que temos que multiplicar por dez o que facemos hoxe en día a nivel de contido. Agora temos que analizar ben o que se chama humanismo dixital, para que nós poidamos tomar as medidas que necesitamos; se non o facemos nós alguén o fará por nós.

Deus meu! ZALLO. Eu tamén creo que a comunidade vasca comezou con forza o reto de internet e iso levounos a unha boa posición. Trátase de xente que se desenvolve ben en eúscaro e castelán, xente culta, que foi capaz de crear unha relación social, de formar unha comunidade e de concienciar a toda unha xeración. Por suposto, o mundo vén empuxando agora, pero polo menos nós organizamos ese espazo até agora.

A era de Internet tamén é da televisión, rádioa, as bases de datos, o 5G… mirando todo iso, estamos a quedarnos atrás, sobre todo se nos comparamos con outras sociedades que teñen o Estado. Non sei si algún día teremos un Estado, pero boto de menos que xa non se estea máis como un Estado co que temos. Mirade o que pasou con Euskaltel, privatizouse e, por tanto, quedámonos sen esta ferramenta tecnolóxica de primeiro nivel para a experimentación tecnolóxica. O que fixo o Goberno con isto é imperdoable, salvo que agora sexa rescatado, pero non creo que vaia facelo.

O doutor G. XULLO. Aos fondos que agora adquiriron Euskaltel non lles importa a nosa comunidade. A perda foi enorme, e dunha forma ou outra, iso debería resolverse. Non vexo a moita xente preocupada por estas cousas. Tamén houbo a idea de que os cataláns tivesen un punto neutro, pero non se conseguiu mantelo, e agora ou ben saímos do nodo dos cataláns á rede ou dos cables que Microsoft e estes puxeron para atravesar o Atlántico.

Deus meu! ZALLO. O abandono da política comunicativa do Goberno Vasco vén de lonxe. Non temos leis de comunicación audiovisual, desde 1983 estamos sen a reforma de EITB, non xestionamos as televisións locais, non pedimos novos múltiplos para compartir con Navarra… E deixamos que leven a nosa xoia máis grande, Euskaltel. Fíxose unha política neoliberal. Non existe unha estratexia cultural xeneral nin un plan, e nesa situación, o mercado regúlao e o Goberno colabora. En Cataluña este debate mantívose desde hai tempo. Xullo, mencionou a primeira soberanía informativa, pero para iso é imprescindible a soberanía tecnolóxica e nas institucións de aquí non hai ese debate.

I. ESNAOLA. A estratexia dixital debe estar presente necesariamente nas prioridades dun país. Hoxe en día é un gran erro que non só haxa autoridades que estean a pensar niso. Si, fálase diso no Departamento de Educación, ou tamén noutros, pero non pensando de forma global. Como sociedade temos que discutir onde queremos estar dixitalmente, pero creo que é moi grave que non o faga nas institucións. Niso non fomos vangardistas. A tecnoloxía debería estar a favor do desenvolvemento económico e social dun país, pero no noso caso non está.

O doutor G. XULLO. Non hai unha liña clara coa estratexia dixital, pero o peor é que non o esperamos. Esixiría moitas cousas: ofrecer recursos e recoñecemento aos que xa están a traballar, o mesmo nivel de conectividad en todos os territorios, un marco xurídico axeitado para canalizar todo isto, construír unha liña de defensa ante as grandes corporacións… Microsoft e Google comezaron a inmiscirse brutalmente no noso sistema educativo e ninguén lle pon freo a iso, todo o contrario.

I. ESNAOLA. Dinamarca ten unha embaixada dixital para canalizar as relacións con estas grandes corporacións.

Deus meu! ZALLO. Aquí hai un gran problema para facer as cousas ben: non temos competencias en política de telecomunicacións, son do estado. Deixáronnos ser operadores telefónicos e de aí xurdiu Euskaltel. Vai estar nas competencias do novo status? Non será a primeira vez que o Estado o borre? O Estado non quere deixar recursos estratéxicos deste tipo e iso é clave para levar a cabo calquera tipo de soberanía tecnolóxica. Pódense facer moitas cousas, pero primeiro necesitamos un debate social tan grande como o que estamos a facer agora, xa que nos xogamos a cultura vasca ou os contidos que se van a percorrer no noso pobo.

Tamén me gustaría falar un pouco das redes sociais que hoxe en día teñen tanta importancia. En relación co uso das redes sociais por parte do presidente de EE.UU., Ramón, Donald Trump, nunha das súas obras di: “Este uso é un anuncio da era da postdemocracia e a barbarie dixital”. Por que?

Deus meu! ZALLO. Trump utiliza as redes sociais para gobernar, anuncia o que ten que facer nas redes, comprometendo a acción do seu goberno, eludindo as regras da democracia e marcando a axenda mundial. Válese da globalización para lanzar as súas mensaxes ao mundo a través das redes sociais, pero non polo ben do mundo, senón por protexer ao seu país na clave nacionalista. Trump é unha mostra de como se pode controlar o pensamento desde o carisma que outorga o poder; é dicir, Trump é un dos modelos de liderado destrutivo que se poden crear na era dixital.

I. ESNAOLA. As redes sociais teñen moitas características positivas que deberían ser tidas en conta, pero non son as que están a aflorar. Segundo as investigacións que se están levando a cabo, non melloran as relacións entre as persoas, reducen a capacidade de empatía, dificultan as relacións cara a cara entre adolescentes… Todo foi incriblemente rápido e non tivemos tempo de reflexionar sobre o seu uso, e os adolescentes están a sufrir moito con esa falta de reflexión. Non digo que non se usen, pero non axudan a mellorar as relacións interpersoais.

O doutor G. XULLO. Coas redes sociais centralizadas conseguen un gran control de amplos sectores de poboación, pero tamén de forma segmentada, coñecendo os gustos de determinados públicos, etc. Iso é moi difícil e nunca sucedeu así. Isto é astuto. Ademais, a través da enxeñaría estar fomentando a dependencia destas aplicacións. Por exemplo, e isto está moi medido, quítannos o tempo do soño; ou cando estamos dentro da rede temos unha sensación de felicidade, pero co tempo vai desaparecendo e sentímonos mal, como o drogadicto, se metemos a droga, pero sabe que se está facendo mal e non goza. Nas redes sociais créanse lazos débiles, pero é así como empezas en diferentes ámbitos e daquela iso lévache a unha relación máis forte noutro ámbito, e ás veces cara a cara. Esta diferenza si me interesa.

Deus meu! ZALLO. Coas redes sociais dilúese o pensamento abstracto e o pensamento é máis sensorial. Si, aumenta o diálogo, pero ao final fórmanse tribos cun pensamento similar, polo que estamos a falar de iguais. O que máis me preocupa a min, con todo, é a perda do pensamento crítico e do contexto. O pensamento máis brutal imponse nas redes, pérdese o debate e o matiz e imponse a cultura “gústame ou non”.

O GAFAM (Google, Amazon, Facebook, Apple e Microsoft) está aí. E xunto a eles Netflix, Uber, Airbnb, Glovo… A plataforma chámaselles capitalismo e están a aumentar enormemente o control e a opresión. Como os vedes?

I. ESNAOLA. Dixemos que internet era descentralizada, que non tiña núcleo… pero a economía que se vertebrou ao redor dela é totalmente centralizada, controlada e monopolística. É a economía do gañador único, os pequenos non teñen sitio. Silicon Valley é a panca deste capitalismo no que homes ricos e brancos, coa axuda do capital risco, profundan na idea dese único vencedor. Esta actividade tamén foi denominada creación de destrución: actuar nun sector regulado, actuar nun ámbito ilegal ou non regrado e dominar nel.

Esta é unha forma de refacer e fortalecer o capitalismo e a miña pregunta é: en que condicións? Amazon xera moi poucos empregos e, por exemplo, en 2012 destruíu máis de 27.000 postos de traballo en Estados Unidos. Xeran pouco emprego e, ademais, articulados en Internet, configuran un espazo non estruturado en relación coas relacións laborais. Ademais, os empregos son moi precarios e esa precariedade tende a perpetuarse. Haberá que crear unha normativa estrita que regule o control dos airbnb, Uber, etc.

O doutor G. XULLO. Diferencio dúas áreas. Por unha banda están Airbnb, Glovo e estes. Eu creo que neste ámbito temos que pornos moi en serio e os ámbitos nos que actuamos irán desaparecendo a medida que se regulen. Outra cousa son Google, Amazon, Netflix e eses, a súa paradigma vai durar máis; e, por suposto, a loita é contra ambas as paradigmas. Trátase dun novo estrechamiento do neoliberalismo baseado no mesmo fundamento: un, o intento de reregular os ámbitos regulados mediante a ruptura dos consensos sociais e dereitos; dous, os investimentos dos fondos públicos no coñecemento ao longo dos anos; e tres, na fraude fiscal.

Deus meu! ZALLO. O capitalismo, eu sitúoo dentro do capitalismo cognitivo, baseado na información, o coñecemento e a xestión de intanxibles. E detrás de todos estes cambios que está a sufrir o capitalismo, está o capitalismo financeiro, todos eles en movemento. Neste neoliberalismo están a crearse unha serie de frankenstein que controlan de forma individual todos os ámbitos estratéxicos, sempre en base á información e facendo da información un recurso hiper-estragético. Pero todo iso é, ao mesmo tempo, a destrución do mercado.

Por iso, é imprescindible que o Estado, as normas reguladoras, interveñan e canalicen a situación. Se o único axente destrúe aos competidores e controla a innovación, destruirá a capacidade de innovación. A Unión Europea case se limitou a impor até agora algunhas multas, mentres que estas xigantes empresas fixéronse cun mercado e a ver quen lles quita agora as patentes que adquiriron.

É hora, pois, de que as institucións se movan seriamente. Os concellos, por exemplo, poden traballar en diferentes ámbitos. Non estou seguro de cal é a situación legal, pero os concellos poden ter redes –tiveron algunhas– e ofrecer servizos. Do mesmo xeito que no ámbito da electricidade, pero en Internet, desta forma abarataríanse moitos servizos. Estes procesos deberían ser apoiados polos gobernos e neles contarían tamén co apoio de tribos tecnoloxicamente vestidas.

Moitos sectores do mundo queren dar sentido comunitario a Internet. A plataforma de cooperativismo oponse á plataforma de capitalismo. Estas realidades de colaboración están a desenvolverse coa forza necesaria? Xullo vostede, por exemplo, falou de Guifi.net.

O doutor G. XULLO. Hai varias ideas e formas de enfrontarse ao “monstro”. Eu boto en falta análise máis aló do liberalismo, desde o punto de vista da alternativa. Guifi.net está aí. Isto non é perfecto, pero demostra que todos podemos participar na creación de licenzas e redes comúns libres e neutrais. Estas redes pódense facer de moitas maneiras, por exemplo, a través das ordenanzas municipais. Ao final, a través da plataforma cooperativista ou outros modelos cooperativos, podemos acceder aos servizos actuais, pero desde outra perspectiva. Tamén hai algo parecido a Airbnb: Fairbnb. No ámbito de Glovo atópase Mensacas en Cataluña e O Desfalecemento en Madrid, que están a utilizar a tecnoloxía libre creada polo francés Coopcycle. Noutros moitos ámbitos pódese facer o mesmo, pero para impulsar este campo é imprescindible a colaboración dos ámbitos público, cooperativo e comunitario. Creo que hai que romper o enfoque público-privado e fortalecer o público-cooperativo-comunitario. Isto esixe o fortalecemento do público, o fomento do cooperativo e a vertebración do comunitario, xunto cunha perda de poder ou marxinación do estrito ámbito privado.

Deus meu! ZALLO. Niso estou de acordo con Xullo. Desde o punto de vista da soberanía pódense impulsar diversos ámbitos para fortalecer a sociedade civil autoconfigurada, entre eles a soberanía tecnolóxica. Desde o ámbito público escoitamos en numerosas ocasións que “non hai que engordar máis o espazo público”, pero que entón se impulse en sentido estrito todo ese mundo que non é privado, esa sociedade que impulsa o auzolan.

Ademais, nas estratexias dos gobernos está a impulsarse a estratexia de RIS3 [Investigación e Innovación + Estratexia, Intelixencia e Especialización, Inglés a Eúscaro], pero nelas todo o que é comunicación e dixital aparece nun apartado aparte, non está no centro de RIS3, e hoxe en día todos sabemos da importancia estratéxica que ten. Todo isto estase enfocando ao ámbito empresarial habitual, e é hora de socializar todo ese coñecemento no conxunto da sociedade, máis aínda cando a sociedade actual entende máis que nunca este ámbito.

O doutor G. XULLO. Mirando ao País Vasco, o drama de RIS3 é que Euskal Herria está dividida: CAPV, Navarra e Iparralde. Eu son bastante crítico con RIS3: non vou entrar agora neste tema, pero o certo é que non só non hai RIS3 para todo o País Vasco, senón que ademais é un modelo que profunda na competencia entre territorios, senón que se profunda nun desenvolvemento local empoderante.

Deus meu! ZALLO. Si, por suposto, non temos ningún estado, pero esa é a realidade e temos que partir de aí para cambiar a situación. No caso do RIS3 pódese impulsar á comunidade de Euskal Herria, pero para iso necesítase a vontade das institucións, moito máis grande do que temos hoxe en día, por exemplo, un órgano de colaboración conxunto das tres comunidades. Hai un espazo para avanzar entre as tres comunidades, pero hai que crelo.

En canto aos contidos, esa é a filosofía dos contidos libres, licenzas Creative Commons, etc. Credes que estamos a utilizar correctamente estas ferramentas para fortalecer Euskal Herria e a comunidade euskaldun?

I. ESNAOLA. Moitos dos contidos públicos, como os da televisión, ou os que salguen con subvencións, aínda non son públicos. E as institucións públicas tampouco utilizan copyleft ou outras licenzas de contido libre. É un debate que queda lonxe, pero que necesariamente debe facerse dentro da estratexia dixital.

O doutor G. XULLO. Os contidos que se xeren como consecuencia das políticas impulsadas desde as institucións públicas, ou tamén desde os ámbitos militantes, deberían beneficiar a todos. Por exemplo, é un erro que despois de cinco anos, o libro que se creou con subvencións públicas non estea dispoñible en internet para uso público. Wikipedia é moi boa, entre outras cousas porque bebe de fontes que utilizan licenzas libres, por exemplo de medios de comunicación. É bo ter licenzas libres, pero ademais, temos que crer nestas e usalas, canto máis se amplíen os contidos, mellor. Obviamente, tamén hai que financiar aos creadores, tanto na creación de información como na creación cultural. O debate está por dar, pero é imprescindible profundar nos modelos que fan posible a habitabilidade dos traballadores e creadores culturais.

Deus meu! ZALLO. Escribín un pouco sobre dereitos de autor e propuxen unha fórmula, pero visto o panorama, eu tampouco creo que sexa posible [di ironicamente Zallo]. En principio, trátase dunha fórmula de tres partes. Na primeira parte, o autor obtería os seus beneficios do mercado nun tempo razoable –non cos 40 anos actuais, que fan que na práctica estes contidos convértanse en bens case inaccesibles–. Outra parte pertence ao ámbito das subvencións, o que debería obrigar a liberar os contidos. Por último, o outro terzo sería de ámbito tributario, e o que se logre de aí deberíase destinar a consolidar un gran fondo cultural. Outro modelo sería posible, pero bastante mal na actualidade, tendo en conta o concepto de propiedade intelectual que teñen os estados. A Unión Europea, por exemplo, está a impor o seu modelo.

E aquí que? Pódense impulsar varias iniciativas. Por exemplo, hai que facer a Biblioteca Nacional Vasca: Empezamos a traballar no Goberno Vasco no 2003, logo estivo parado durante anos e agora volve pór en marcha o proxecto… dezaseis anos despois! Outro: Un fondo de bases de datos de todo o que ten que ver con Euskal Herria; eses contidos están moi dispersos, e habería que chegar a acordos para que todo sexa unha plataforma de coñecemento que teña que ver con Euskal Herria. Promover o uso público de todo o que se xere a través das subvencións.Somos un pobo pequeno e todo o que podemos facer no camiño da soberanía do coñecemento dixital é benvido, máis aínda, é imprescindible que a xestión do noso coñecemento fagámola nós mesmos, porque pola contra o farán outros. Témolo que canalizar entre todos, e as institucións na cabeza, pero, desgraciadamente, as prioridades non están nese ámbito do coñecemento.

Que podemos facer cada un de nós, que temos que pedir á gobernanza para impulsar o lado positivo de Internet e desterrar o escuro?

Deus meu! ZALLO. Hai temas que son fundamentais para que aos poucos poidamos empezar a dar a volta á situación. Unha, aínda non temos ningunha axencia nacional de noticias. Para ser público, tería que colgar de EITB, pero para ser público, debería traballar con total autonomía e cun xornalismo de calidade. Dous, aínda non temos unha lei de comunicación, e na era dixital, iso é fundamental para definir os ámbitos comunicativos do futuro. Tres, tampouco temos definida a directiva de servizos dixitais da UE, en especial os audiovisuais, que nos permitiría construír un marco de protección propio, que estaría por encima das competencias estatais, porque a UE nos outorga directamente esas competencias. E catro, non temos un consello de medios audiovisuais e dixitais, para observar eses mundos, a maioría dos estados europeos téñeno, pero España non. A entrada en vigor deste catro compoñentes permite chegar a un punto de inflexión.

I. ESNAOLA. Para min é moi importante a xestión dos datos das persoas. Hai unha experiencia interesante: Barcelona Data Commons. A través da mesma xestionaríanse todos os datos dixitais dos cidadáns da cidade, tendo en conta a súa privacidade. Aínda agora, desde o punto de vista do coñecemento e a modernización, é moi importante que no noso país todos os cidadáns teñan a oportunidade de acceder á conexión a Internet. Como pobo é clave e punto de partida da nosa cohesión social. Tamén deberiamos ter un espazo para falar de ciberseguridad. Na mesa redonda estamos de acordo na necesidade dunha estratexia dixital como país e iso alégrame moito. Temos coñecementos suficientes para construír un país dixital ético e responsable, e deberiamos abrir espazos para falar diso.

O doutor G. XULLO. Necesitamos un espazo, unha institución, algo para falar do humanismo dixital; e no seu seo, a educación debe ter unha especial importancia. Ademais, non sempre podemos estar á espera do ámbito público e das institucións, e creo que debemos empezar a organizar o ecosistema cooperativo e dixital do noso territorio. O mundo dixital é global, si, pero iso organízase dunha maneira concreta en cada territorio, e xa é hora de que tamén aquí, no ámbito socio-económico e noutros ámbitos, poidamos organizarnos e desenvolver estratexias.

Por último, no ámbito da privacidade e a seguridade, hai un concepto que me gusta: a saúde pública. É dicir, unha persoa pode tomar malas decisións: beber moito, saltar da ponte… pero o problema da saúde pública non é o dos individuos. Coas vacinas conseguiuse reducir moito o impacto de moitas enfermidades, polo que habería que facelo de forma similar no ámbito dixital. É dicir, hai que articular políticas públicas concretas para facer fronte aos elementos nocivos que existen neste ámbito, para que non vaian máis, elimínense ou, polo menos, redúzanse.

VOGAIS

Iratxe Esnaola Arribillaga (Zarautz, 1981)

Enxeñeiro en informática e doutor en educación. É profesora na Universidade de Deusto, onde imparte clases en eúscaro. Colabora en diversos medios de comunicación, entre eles Gara. Foi o director do proxecto .EUS até a fase de lanzamento do dominio. En 2018 foi nomeado presidente da Fundación Torre Olaso e coordina o laboratorio TM eLab Euskal Herrigintza, iniciativa da fundación.

Gorka Julio Furtado (Andoain, 1982)

Desarrollador de informática, profesor, hacktibista, opinador... Dedícase á formación da comunidade en once troncos, especialmente naqueles que conectan a tecnoloxía coa sociedade. Tamén é cooperativista da cooperativa Talaios, profesor do grao LEINN de MU e colaborador de numerosos medios de comunicación. Moitos o coñecerán como Teketen, xa que ese é o sobrenome que se lle dá en moitos sitios de Internet.

Ramón Zallo Elgezabal (Gernika, 1948)

Catedrático de Comunicación Audiovisual da UPV/EHU. Actualmente está xubilado. Publicou numerosos artigos en numerosos medios de comunicación e escribiu varios libros, as último Tendencias en comunicación. Cultura dixital e poder (Tendencias da comunicación. Cultura dixital e poder) (2016). Foi asesor do Departamento de Cultura do Goberno Vasco en temas de comunicación na época do lehendakari Ibarretxe entre 2002 e 2009.