Hai vinte anos que se publicou como escritor e fai 30 anos que se dedica á metalurgia. Que lle achegou ser traballador industrial á hora de escribir?

Un escritor ten que reflectir ou mostrar a súa contorna, e ese ser deume a oportunidade de coñecer moitos contextos de traballadores e de familias traballadoras. Probablemente, incluín nos meus libros temas e xente en función deles. O taller dáme un “contexto extraordinario”. Os meus libros serían diferentes si tivese un traballo de oficina.

Traballadores e traballadoras do metal de Bizkaia alcanzaron un preacordo, entre eles o escritor Iñaki Irasizabal…

Así é. A semana pasada fixemos unha folga e hoxe tamén (entrevistámola o 29 de novembro) estaba convocada. A convocatoria quedou suspendida polo preacordo. As peticións son xustas e eu tamén estou a loitar cos meus compañeiros.

Sendo escritor, como che ven os teus compañeiros?

Como curiosidade, pero con respecto.

A Feira de Durango, por exemplo, que é para ti?

Normalmente non vou á Feira de Durango. Sigo estando fose. É verdade, eu son parte, os meus libros están aí, véndense, pero márchome un pouco á parte, ese mundo non me atrae, dígoo con respecto, paréceme ben que haxa industria cultural, pero non é miña.

Segundo Teresa Larrea (podería ser o pseudónimo de Xabier Mendiguren, editor do libro) as estruturas das túas novelas seguen as de Thriller, pero o crime e o misterio non son máis que o amor. A túa verdadeira intención é facer un retrato da sociedade?

O núcleo das miñas novelas ou contos é facer un retrato negro da sociedade. Con todo, a denominación de xénero non me cumpre. Eu sempre quero contar unha boa historia, narrada como podo. Todo o demais é secundario para min. É dicir, si é un conto, e podo contalo en dez folios, non escribirei a novela e non será negro. A denominación de xénero é unha escusa, un medio. Non sinto ligado a un xénero. No fondo os xéneros son límites, a denominación de xénero limítache e o xénero negro aínda máis.

Que é unha novela negra para ti?

Trátase dunha historia que ten delitos, que é o seu eixo central, e que fai un retrato da sociedade. Pero, por exemplo, o fío da novela non ten por que molestarche en inventar ao asasino, si o importante é saber quen é o asasino, para min non é negro, é da policía. Eu fago esa distinción. Non me interesa o xénero policial, esas novelas están máis preto das matemáticas que da literatura.

Escribiches moito e a crítica fíxoche caso. Como che tratou a crítica?

A maioría das críticas non pon ben os meus libros. Os críticos, en xeral, tratáronme mal, os meus libros non son do gusto da crítica vasca.

Fuches premiado varias veces. Recentemente gañaches o Premio Gabriel Aresti por encargo de Epaila a través do conto. Que opina dos premios literarios?

Os premios teñen dúas vantaxes: danche diñeiro, porque o noso sistema literario dá moi pouco diñeiro, e tamén aliméntanche o teu “ego”. Polo menos alguén che di que o que estás a facer é válido. Presentei tres contos ao Premio Gabriel Aresti, escribinos para o libro da familia da felicidade, pero eran demasiados para metelos no libro e quedáronme fóra. Pola contra non me presento aos premios. E velaquí que me deron o gran premio. Como máximo esperaba un accésit. Aínda quedando o terceiro, recibes 1.700 euros. Non é pouco.

É necesario o ego para escribir?

Non só para escribir, senón tamén para vivir. A verdade é que o meu escritor xa non é grande, o meu lugar na literatura non é extraordinario, nin como persoa; con todo, resúltame motivador vender libros ou recibir algún premio.

Algúns dos teus contos están ambientados na época posterior á transición política, a finais dos 80.

Porque o primeiro mundo que coñecín é cando tiña 7-10 anos. A paisaxe do primeiro mundo que un coñece está moi presente na vida, tamén a persoa, que eu –como vostede dixo– tiña a finais dos anos 80. A época e as persoas desa idade enraízan fortemente en ti, algúns estereotipos quédanche para sempre, algúns personaxes aparecen constantemente na túa memoria. Un par de contos pertencen a aquela época, aínda que non todos.

A época que segue a ETA é a de hoxe. Influíu o cambio no seu oficio de escritor?

Si, por suposto. En primeiro lugar porque afecta a toda a sociedade. Pero o cambio non foi só desde o momento en que ETA desapareceu. Na historia de ETA houbo diferentes épocas. Non é o mesmo ambientar unha novela no País Vasco nas décadas dos 60, 70, 80 ou 90, en todas esas épocas a evolución da sociedade foi constante. Por exemplo, na década dos 70-80 a crise foi brutal, creo que máis forte que na actual. O que vivimos nesta década é duro, pero hoxe en día a sociedade recibe máis apoio económico. Moita xente dos anos 70 pasou por unha situación moi dura, quedou na rúa. A reconversión industrial foi enorme, as subvencións non eran as actuais. Por suposto, o cambio actual foi tremendo. A subtracción de ETA tivo unha gran influencia na sociedade debido ao fenómeno da globalización.

A literatura do futuro será diferente. Perdeuse o encanto?

Si, si... haberá encantos. A sociedade cambiou e vai cambiar aínda máis, pero a saber que tipo de estereotipos van ser ou que tipo de cousas van ser encantadoras. Ou que vai ser encantador… Nos próximos 30 anos serán outros tabús que hoxe en día non existen. Eu, con todo, son optimista. Non creo que a sociedade empeore, senón que vai mellorando aos poucos. Creo que estamos mellor agora que na época en que nacemos.

Que supuxo a época na que nos atopamos?

Hoxe en día pódense escribir cousas que non se podían escribir. É dicir, necesítase a distancia para escribir sobre diversos feitos e temas, non só para a sociedade que rodea a ETA, senón tamén para a do outro lado. Nos últimos 60 anos a sociedade cambiou radicalmente, o cal é moi evidente na educación. O escritor ten que centrarse constantemente no cambio de carácter da xente.

Nos contos da familia afortunada non hai heroes.

A narrativa que me gusta é o conflito, o conflito vira ao redor da historia, os conflitos e, por exemplo, a xente coxa ou incompleta. Estes caracteres danche máis oportunidades para ser máis cribles. Se alguén fai todo ben, si xoga con sentido común, non hai historia, non hai novela, non hai película… A narración ten que ser algo con incerteza. Os estúpidos personaxes facilitan a narrativa. Esa intención ten que ver coa novela negra, os personaxes sempre teñen algún defecto, ou un malestar cos demais, algo que xera conflito. Si non hai conflito, non hai nada que contar. Si a familia é feliz, comeza e termina en dúas filas, non pode tecer cen folios. A ironía ou o sarcasmo son necesarios, por suposto, o título do meu último libro hai que lelo nese sentido.

Familia: niño do amor, alicerce da sociedade, ferramenta de axuda mutua, crianza de nenos e protección de anciáns. Familia: o templo da hipocrisía, o buraco das mentiras, o depósito dos odios, a escola da rixidez…

Así é. É unha familia boa e mala ao mesmo tempo. Na literatura, as características da familia son axeitadas para o significado: todo o mundo pertence á familia ou parte dela, pero todas son diferentes. A familia ofréceche unha chea de contrastes e oportunidades. Utilízase moito en narrativa.

A túa forma de narración ás veces cae na dolorosa narración.

Pode ser. Busco un pouco de tenrura para que as narracións sexan interesantes. O desenvolvemento dos personaxes lévame á tenrura. Como lector me gustan este tipo de libros, en lugar de fixarme no argumento principal, gústame completar a narración con detalles e pequenas trivialidades.

Un crítico afirma que o lector non atopará no libro unha crítica social.

Eu creo que o crítico quería dicir que “un dos contos tiña como obxectivo facer unha crítica social”. Pois non. Se iso fose a miña intención, escribiría o ensaio, ou un blog. O meu obxectivo é contar ben as historias. Os meus libros non teñen por obxecto especialmente a crítica social, nin os de agora nin os do pasado. Quero crear unha boa historia, crear personaxes complexos, cheos de matices, a crítica social non é a miña tarefa. Nas miñas novelas, ás veces, pódese recoñecer a pegada da crítica social, pero mostrouse de forma involuntaria. En absoluto nos contos. Os personaxes dos meus libros son defectuosos, viven envolvidos en conflitos sociais, coñeceron a crise económica e a drogadicción, pero a pesar diso, non quero facer unha crítica social.

Quedáchesche a gusto coa portada do libro?

Si. O editor tiña outra idea, pór á familia americana tradicional nun pousado, coa foto rota... O ilustrador dixo que esa idea estaba moi vista e a min isto pareceume moi bo. A frase do bote de cinza do meu pai é moi boa: “O pai sempre na nosa mente”. Sempre se pensa no meu pai, pero todo o mundo ri.

A sociedade cambiou moito e tamén a forma de afrontar a morte. A morte está moi presente nos teus textos.

Si, porque todos vivimos condicionados pola morte. A morte do meu pai aparece a miúdo nos meus libros. Pero iso é ficción. Na nosa vida, a morte real, escóndese, a situación de morte cambiou moito. Imaxínese, cando o meu avó agonizaba, leváronme da man a el, tiña seis anos. Hoxe en día iso non se fai. En caso de facelo, o neno non durmirá, polo que deberá ser levado ao psicólogo.

Segundo William Douglass [antropólogo] nas súas obras, en Aulesti (Bizkaia), cando alguén morría, púñase aos nenos en primeira liña da velada. Os nenos rezaban á beira do cura. O cambio cultural que se produciu nun século é enorme, e non só ao redor da morte. Hoxe en día os medios de comunicación inflúen máis na sociedade que a morte. Por suposto, iso inflúe na literatura.

O creador non pode soportar a realidade. O escritor tamén ten que crear un mundo paralelo para vivir. Non é o seu caso. Vostede vive entregado ao traballo da fábrica, á industria...

En principio, non estou de acordo con esta premisa. O ser humano é narrador, ama o xogo e o xogo, Gizakia Homo ludens é mono juguetón. O ser humano sempre contou historias e aínda hoxe –en todas as culturas– gústalle contar e contar historias boas, estimulantes. Os escritores facémolo ou o tentamos... Para min o escritor atormentado é un estereotipo de escritor. Trátase dunha etiqueta para vender ao maldito escritor ou para conseguir prestixio, unha etiqueta pedante. Os escritores que eu coñezo son normais, levan unha vida normalizada e cómoda. Non viven baixo unha ponte. Eu non coñezo nada diso.