Adoita facer referencia a tres aspectos moi importantes no uso da primeira lingua do paciente. Cales son e por que son tan importantes?

Todos os galeses deberían ser atendidos en galés, pero as áreas críticas son tres: nenos, persoas con enfermidade mental e persoas maiores. Algúns nenos falan unha única lingua. O neno, aínda que sexa neno, pode dicirlle ao médico onde lle desbaste, como sente, pero se o neno non fala o mesmo idioma que o traballador sanitario, hai problemas de comunicación e o neno queda sen posibilidade de falar. O meu fillo até os 4 anos só traballaba en galés e aos 2 anos necesitou asesoramento de desenvolvemento. Ensinábanlle os debuxos, tiña que elixir os debuxos… Este tipo de cousas non se poden facer sen usar a linguaxe do neno. Nesas circunstancias, os pais farán que o neno se vexa envolvido en galés, pero o profesional da saúde que traballa en inglés nesa relación, aínda que os pais coñezan o idioma inglés, interrómpeo. Nestas situacións, os pais e nais prefiren facelo con galés, sobre todo cando están preocupados por iso. Trátase dun sistema que busca o uso do galés na atención sanitaria do neno.

En canto ás enfermidades mentais, para diagnosticar a enfermidade é imprescindible unha boa comunicación co paciente. Falando con el, debes redondear o diagnóstico. No segundo idioma non conseguirás un diagnóstico tan rápido e correcto como o farías co seu primeiro idioma.

Pero hai outras situacións, mesmo cando o diagnóstico está ben feito. Si tes unha depresión profunda podes perder o segundo idioma. Algúns non son capaces de comunicarse na segunda lingua. Si non o entendes, como conseguirás a súa confianza e como orientarás ben o tratamento, aínda que o diagnóstico estea ben feito?

En canto ás persoas maiores, non é raro que desapareza a segunda lingua e volva con forza a primeira. Aos anciáns, cando acoden ao hospital por unha enfermidade seria, a miúdo adóitaselles confundir a cabeza e a situación fáiselles aínda máis dura si non poden comunicarse no primeiro idioma. Pasoume máis dunha vez, ao ancián diagnosticáronlle demencia, e o único que pasa é que está desorientado e non pode falar en segunda lingua. Por iso é importante que identifiquemos aos gales parlantes para aliviar a confusión inicial.

Non sempre é que o enfermo descoñece o idioma, como pode suceder cos nenos. Incluso sabendo o segundo idioma, a comunicación pode ser máis débil, ou polo menos o paciente non sente tan seguro.

A min pásame. Despois dun longo día e cando me toca operar de noite, póñome a falar de galés no quirófano. Estou canso, volvo ao primeiro idioma. E eu non estou enfermo, senón canso. A xente, cando está enferma, quere ser atendida no seu idioma ou no idioma que ela elixa, sen ter que pedir. Mesmo en cousas moi básicas, para pedir limpeza ou para levala ao baño, quéreo en primeiro idioma. Xa sabe as palabras no segundo idioma, pero quere sentirse cómodo. Nestas situacións hai que pór en marcha o ‘reloxo inglés’, e eu sei que son unha persoa diferente de galés. Outra forma de pensar é falar de galés ao seu fillo.

Recordo que a miña nai estaba a morrer, que viviramos case como meter o nariz no ambiente privado da familia, facéndoa en inglés. Estaba a morrer e tamén falaba en inglés.

O 80% do diagnóstico conseguídelo falando co enfermo.

Ten que escoitar ao enfermo con atención. Que vas facer si non a entendes ben, porque está no seu idioma? Que vas facer, porque ti non sabes si puxéchelo na segunda lingua e non desenvólvese tan ben como na primeira? E o 80% non é cousa de Gales nin de Euskal Herria, en todo o mundo o 80% do diagnóstico conséguese falando co enfermo.

Mencionou tres ámbitos nos que hai moita necesidade, pero o paciente ten dereito a atendelo no seu idioma, aínda que se desenvolve moi ben na segunda lingua.

Por suposto. O paciente pode insistir en recibir atención sanitaria no primeiro idioma, en galego, pero comezar a reivindicar o idioma é unha nova experiencia para o paciente, non queren empezar nesas situacións, o paciente quere estar co médico canto antes e pensará que si empeza a pedir en galego porase fin á fila. Os pacientes non están afeitos pedir e nós temos que ofrecer o servizo. Por tanto, temos un longo camiño na identificación dos pacientes que desexan o gáles e dos traballadores que coñecen o galés. Hoxe en día non sabemos cantos traballadores gales temos, onde están, non sabemos en que especialidades temos necesidades… Non sabemos cales son os enfermos que queren facer con galés e os traballadores que saben de galés, nunca casaremos cos dous mundos.

Como volas arranxades agora?

Nos hospitais é obrigatorio prestar atención con galés, non agarrei para os médicos de familia. Os médicos de familia oponse, teñen pequenos negocios e din que non teñen recursos económicos nin de ningún outro tipo para chegar á lingua. De momento non están obrigados, pero estou seguro de que lles chegará. Debemos concienciar aos médicos de que é unha obrigación de realizar unha vixilancia axeitada co galés. O Goberno ten que axudar economicamente e ofrecer asesoramento, porque pola contra eses pequenos negocios van seguir dicindo que teñen que traballar máis, que é unha lingua máis. Si, é obrigatorio e nós axudarémosvos nese camiño. Tal e como están as cousas agora, estamos a reducir as posibilidades do paciente. Dínnolo os médicos que saben de Gales, “eu sei de galés!”, pero así non podemos andar, gran solto.

Na Universidade de Cardiff impartes clases aos médicos. Vostede foi o primeiro profesor en utilizar o galés.

Empecei en 2015. Tiña 300 alumnos e catro eran capaces de facer galés. Eu daba unha lección a través da galesa. Este ano son 24 os alumnos que coñecen o galés. Nós queremos médicos que o fagan en galego, pero antes temos que conseguir que sexamos estudantes de Gales. Menos do 20% do noso alumnado é de Gales. Os alumnos veñen e vanse. Por tanto, necesitamos máis estudantes de medicamento local e máis estudantes que aprendan a través da galesa. Queremos que o alumnado consiga a confianza no uso do galés, algúns aprenderán cousas básicas, outros serán capaces de falar de medicamento en galego, outros farán os seus traballos médicos neste idioma.

Trátase de provocar un cambio cultural na nosa universidade. Teño 300 alumnos e cando dou a lección en galego case todos teñen que recoller as palabras do tradutor a través do auricular, non saben que é un galés. Pero así, danse conta de que teñen que utilizar o tradutor porque non coñecen o idioma, que podemos falar noutro idioma sobre medicamento, que o galés é unha linguaxe viva… A resposta que recibimos foi incrible. Os falantes de Gales obtiveron máis confianza, xa que estamos a dar clases no seu idioma. Os alumnos doutras linguas minorizadas tamén se deron conta do que significa dar clases na lingua minorizada. Unha rapariga africana achegouse a min e dixo: “Grazas, agora sei que o meu idioma ten valor”. Os monolingües non se queixaron, din que están moi atentos ás traducións, non lles tomaron a mal que se fagan con galés. A vivencia é moi positiva.

Visitastes o País Vasco. Estás a pensar en organizar algo?

Gustaríanos organizar un congreso de medicamento en linguas minorizadas. O ano que vén, en Gales.

Gustaríanos definir e compartir pautas sobre como levar a cabo o medicamento nas contornas onde se falan linguas minorizadas. Neste sentido, gustaríanos analizar como rodear aos profesionais dunha mesma comunidade para un axeitado servizo de saúde e coidado.

Por exemplo, en Nova Zelandia hai moi poucos traballadores das comunidades polinesias nos servizos médicos e sanitarios. Pois ben, a Universidade de Auckland elaborou un programa para achegar aos estudantes destas comunidades, para despois ser persoal sanitario. Neste exemplo a lingua non é característica, pero tense en conta que para atender as necesidades dunha comunidade necesítanse profesionais da mesma comunidade. No noso caso, a Gales e a Euskal Herria, iso significa que hai que ter en conta a lingua.