Para Lazkano, o cárcere é "unha alfombra coa que a sociedade esconde cousas que non quere facer fronte" e unha "máquina para moer ás persoas". “O cárcere infantiliza ao preso, roubándolle a capacidade de autogestión persoal. Logo, de súpeto, despídeche dicindo: 'Cólleche a ti' e non podes”, di Otxoa. “E crea seres apáticos porque o tes todo feito ou imposto”, completa Cobos. O tres coñecen o cárcere.

Atopástesvos no cárcere de Topas, en Salamanca. Como foron estreitando lazos?

A. Otxo: Atopámonos no terceiro módulo, ademais de Gorka, Urko e Oti estaban ‘compañeiras’. Santi presentóuseme case como socio. Non é normal atopar no cárcere a persoas tan confiadas fóra do colectivo de presos políticos.

S. Cobos: Anteriormente estivera en contacto con moitos presos políticos. Aprendín un pouco de eúscaro e tratei de polo en práctica. Logo podes arranxalo mellor ou peor, como na rúa, e no noso caso foi o golpe de frecha de Cupido [risas xeneralizadas]. Para cando chegou Asier xa tiñamos o chiringuito en marcha.

Que era aquel ‘chiringuito’?

S. Cobos: Eramos unha cuadrilla dedicada ás relacións e á convivencia. Creamos unha amizade sen ánimo de fígado, no cárcere non é nada fácil, porque hai moita necesidade. Estivo nun momento tranquilo de prisión, sen illamento, sen malleiras…

A. Otxo: Fomos de sete a oito anos, tres ou catro sociais e tres ou catro políticos, con xente que entraba e saía. Esa era a loita, a idea de crear un espazo para o goce no medio daquela atmosfera hostil. Tiñamos unha sala, era o noso espazo. Despois de compartir as vivencias de entón, dá igual pasar anos sen vernos. Existe un vínculo especial.

O doutor G. Lazkano: Creamos o noso pequeno mundo. O cárcere non darache nada, para sobrevivir tes que construír a túa vida como poidas, e atopar xente próxima que che axude nese camiño é un tesouro. Coñecer a Santi enriqueceume a min, coñecín outra loita dentro do cárcere.

A relación entre os funcionarios foi mal recibida?

S. Cobos: Os presos que se fuxiron, os que organizaron mutines, os etarras, estabamos todos xuntos, imaxínache.

A. Otxo: E, ademais, ría todo o día. Pasámolo bastante ben naqueles anos, a pesar de todo. Tamén tivemos momentos duros, pero nese sentido sinto un privilexiado. Sobre todo, enfurecía moito aos carceleros máis perversos.

O histórico preso da COPEL Pepe Villegas contaba que os funcionarios lle ameazaron: “Pagarás por seguir relacionándoche cos vascos”. E dicía que o pagou. Santi, a ti prexudicáronche por este tipo de relacións?

S. Cobos: No meu caso era diferente, porque eu era peor influenciado que o vasco polos funcionarios [risas xeneralizadas]. Pero vin moitas veces os intentos de crear inimizade entre os presos políticos vascos e outros presos. Recordo, por exemplo, o día do 11M no cárcere de Villabona [Asturies]. Os funcionarios mesmo devoraron aos presos sociais e case os organizaron para que se rebelasen contra os vascos. Só dixéronlles que non usasen o ‘pintxo’, porque pola contra corren o risco de perder o control.

A. Otxo: Os sociais cambiaron de módulo por estar en contacto connosco, moitas veces.

Tamén mantivestes a amizade fóra do cárcere.

A. Otxo: Gorka non podía visitarnos despois de saír do cárcere. Eu saín despois de dous anos e medio e Santi seguiu en Topas.

S. Cobos: Naquela época mantivemos a relación por carta e transmitindo mensaxes a través dos familiares, preguntándonos polos uns aos outros. Logo houbo un traslado a Nanclares. O día do primeiro permiso que tiven para saír viñeron buscarme ao cárcere cun amigo meu. A partir do terceiro grao vímonos con frecuencia. Servíronme de orientación ao saír. Gorka díxome: “Aquí está a miña casa, para o que vostede queira”. Asier tamén.

O que construístes en Topas non é moi común. Como son as relacións entre os presos "sociais" e os "políticos"?

A. Otxo: É moi difícil atopar no cárcere a presos que se atopan tan fortes como Santi e outros de Topas, o que condiciona a relación entre ambos.

O doutor G. Lazkano: Hai situacións familiares e persoais tremendas. Ademais, dentro do cárcere tes que ser moi ‘home’, representar a dureza, non se contan as debilidades. Eu son de escoitar e moitos viñan contarmo, tiñan necesidade de desafogarse e de ser escoitados. Auténticos dramas.

S. Cobos: Hai unha base: á fin e ao cabo estás na mesma caca, no cárcere. Iso é o que fai que se sumen polo menos a un nivel. Eu, en xeral, vin aos presos vascos comportarse ben cos sociais, sexa para darlles un cigarro ou para que lles acompañen cun escrito. E o respecto social, máis aló da proximidade política.

NOTA: Esta entrevista forma parte dunha ampla reportaxe. A outra parte é a que se refire á vida de Santi Cobos.