Ler as fabas
Omiasainando todos os froitos metidos”, di a expresión. Mandio é un puñado de mazás, cabaza e kiwi (Malus domestica, Cucurbita maxima e Actinidia chinensis). Outros moitos máis serán millo (Zea mays); ou fabas (Phaseolus vulgaris); pataca (Solanum tuberosum), cebola (Allium cepa), etc.
Encadeámonos aos traballos posteriores á recolección da faba no programa de consulta do programa Landaberri. Despois de recoller as vainas e polas ao sol durante un par de días, na maioría das casas debúllanse. Para iso métense nos sacos e sacódense as xudías. Si as vainas están ben secas, case todas se baleiran e emítense grans. Os demais deberán debullarse a man. Aquí creamos a tolemia. Como debullalo? En Irun baixamos o colar. Do mesmo xeito que nós facemos outros temas no tamiz, fabricamos os grans en forma de gran. Nos murmurios as garandeamos. Pois ben, en Durango, en Eibar, en Angiozar e en todo o Alto Deba, en Abadiño e en Garain urkulu. As vainas de Araotz de Oñati lense. Tamén lle limpamos en Mungia. Hai no Alto Deba e carandu. Se enrosca en Oiartzun. En Arantza chámaselle separadamente. E sen ir máis lonxe, en Bera chámanlle Miartu. En Larraun, Azpirotz e Leitza, pola súa banda, deuse o salto. Mirade que elegante chamámoslle: bisiquear. En Zugarramurdi é secuestrar esa obra. Que elegante! Que se faga en Arratia! Tamén en Oiartzun. En Hondarribia ha cosquilleado. E non sei de onde: no saco non se emite, engádese!
Boa salsa para empezar o sábado! Seguro que hai outras dez maneiras de dicilo en eúscaro a este acto de debullar a faba. Se alguén sabe algo, por favor escríbanos.
A segunda salsa coa faba. Como, en efecto, unha xudía! Faba vermella en Arratia. Azpirotz, banarra. En Oiartzun, en Arantza e en Bera, o guisante. Hindú en Mutriku. Banábales de Leitza, Baztan e Larraun. Indoaba en Beasain. Indiababa en Tolosa. Intxaba de Gernika. Alubiada en Ultzama. Guisante de escoba vermello. Faba, faba negra e idarra en Debagoiena.
Vaina de xudías. Engadimos, adquirindo o que nos alimentará. E a iso chámaselle ler. Porque, que é ler si non é conseguir o que nos alimenta? É dicir, alimentarse. E vestíndose de comida. Somos vainas de gran.
Datorren uztailean izango al dugu lanik? Izango al dugu labore uzta biltzeko lanik? Gure aldean, etorkizuna planifikatzeko eta antolatzeko gaitasun handia dute landareek; ia landare guztiek. Bere zikloa biziko den tokian gertatuko diren gorabeheretara egokitua izango da... [+]
Tes unha horta? De neno, as dúas hortas que coñecín en casa tiñan un muro. Un na volta e o outro nun lado. Unha boa utilización dos muros fará que a horta teña un gran beneficio. Creará un refuxio: colocarase no lugar axeitado para facer sombra, ou para protexerse de... [+]
Aproveito o eco que me dá esta tarde para comentarllo ao lector: fóronse os días máis longos do ano e a noite alargouse e a luz do día comezou a acurtarse. Isto terá consecuencias terribles nas plantas e evitemos en nós.Este verán que acabamos de
comezar e que vai ir... [+]
Facer un buraco co plantador e meter a planta. Xa están plantadas as guindillas da dor (Capsicum annuum), que quentará para o verán deste ano. Só de pensalo, os meus dentes puxéronseme suorentos.
No noso pobo o río Oria convértese nunha rise, e nas persoas das ribeiras... [+]
Desde o vermello, Rubus fruticosus e Rubus ulmifolius. No talo vermello os novos brotes e follas son vermellos, aínda que pronto se veran verdes. No outono, mesmo cando o frío lle queime a pel, as follas volveranse vermellas. Vermello na manteiga e vermello no lixo vello... [+]
A maioría das colleitas realizáronse. O final do ciclo das plantas é o xerme que dá inicio ao ciclo doutra nova planta. Cando repomos a colleita adoitamos recoller froitos ou sementes e comeremos das dúas para quentar o inverno. A planta destinou enormes forzas á... [+]
O allo, Allium sativum, nunca falta na nosa cociña. Cabezales secas colgando todo o ano e novo durante o primeiros seis meses. As cabezas de allo e os grans están a desviarse de casa á horta, a época de seméntalas. Tamén despois, fóra da época de sementa, o allo deberá... [+]
A tempada do allo xa está aquí. Tempada de sementa de allo. O da súa colleita será máis tarde, e el ten que empezar a traballar na cabeza. Na cabeza, o do allo. Pero non todos buscamos a cabeza do allo. Cada vez vese máis a miúdo nas hortas o allo sementado para verdes... [+]
Contesto cun punto, non de temor, senón de respecto e vergoña, cada vez máis a miúdo, a quen me pregunta case calquera cousa nas plantas. E ese punto é cada vez máis grande.
Pola noite, alguén me preguntou cando se debe sementar o tomate (Solanum lycopersicum). Eu estaba... [+]
O pobo catalán de Puigcerdá atópase no monte, no Pirineo, a 1.200 metros de altitude, e é fogar de duros invernos. Lembra aos tempos nos que aquí viviamos un clima máis desapracible.
Durante centos de anos comeron alí, como nós, a col (Brassica oleracea). Mesmo nos... [+]
Coles sen cabeza, Brassica oleracea var. acephala edo var. viridis, col galega e col de trigo. En Galicia é a col, a máis común. Utilízase para facer a sopa verde, que ten unha gran gloria. Desde Euskal Herria e seguindo a beira do Atlántico, veralo en case todas as hortas... [+]
O azafrán de maior renome, o Crocus sativus, é español. Todo o mundo vende azafrán español. Moitos dos azafranes que se producen no mundo viaxan a España e véndense coma se fóra de aquí. Está organizado un roubo formidable. É caro, moi caro, e o timo é duro.
En... [+]
As herbas de caspa (Symphytum officinale e Symphytum tuberosum) son aptas para o auzolan. Fan un gran traballo para promocionar a súa contorna, un ecosistema que complemente a súa vida. Son amables coas que están ao seu lado e son amables. Sobre todo, tede en conta aos que... [+]
Baratzean oraindik aldatu gabe ditut. Nire bihotzeko fruituak. Ameriketatik ekarriak; ondo ekarriak, alajaina. Geure herriko erriberetan ematen dira onenak. Finak, samurrak, leunak, sotilak... Piperrez ari naiz, Capsicum sp; ez edozein piperrez, ordea. Bada makina bat, lodi,... [+]