Fixeches a campaña para a prefectura centrada na defensa da auga, sacando o resto de temas de gran importancia, entre eles as infraestruturas e o desenvolvemento económico, de entre as súas prioridades. Pero nada máis gañar, a xente que che apoiaba tamén che puxo encima da mesa soluciones a todos os niveis. Como pensas unir estas dúas liñas? Hai
que entender que a “Defensa da auga” non é unha mera defensa dun ben ou recurso natural. A auga está no centro do mundo que coñecemos durante miles de anos e que segue vixente na actualidade. A destrución dos caudais daría lugar á de todo un mundo. Non só dunha paisaxe, de ríos, etc. Non falamos de economía ou de ecoloxía; falamos dunha maneira de entender a vida, o traballo, as relacións comunitarias… Ademais, é evidente que necesitamos investimentos para desenvolver infraestruturas e mellorar o día a día da nosa xente. Para iso necesitaríanse, por exemplo, os 50 millóns de dólares que nos debe o Estado [ao departamento de Azuay], que nos corresponden polas empresas hidroeléctricas, imprescindibles para o desenvolvemento de diversos proxectos públicos. Contra a propaganda dos grandes poderes poderíanse desenvolver moitas cousas –da agricultura ao turismo, seguindo o modelo de economía sostible –que a destrución do extremismo faría imposibles–.

As posibilidades da minería están no centro de toda esta polémica, e Ecuador considéraa o motor principal do seu desenvolvemento económico desde que comezou a explotación do petróleo, de forma intensiva nas últimas catro décadas, converténdose na principal fonte de ingresos do Estado. É posible unha minería responsable?
En principio, non somos anti-mineiros. Enfrontámonos á explotación mineira en zonas de caudais como Kimsakotxa ou en paraxes como a Amazonia. Neste continente, e tamén a nivel mundial, está ben investigado o tema: a destrución irreversible de todo unha contorna a cambio duns cantos –as multinacionais son as que levan os principais beneficios–, a creación de empregos precarios e precarios e a destrución da textura social… En Ecuador non hai explotación mineira en boas condicións, por iso esiximos a moratoria nos novos proxectos de explotación. As últimas, as concesións asinadas polo último presidente (Rafael Correa) cos chineses baixo segredo, que pon en perigo todo o noso sistema hídrico.

A resistencia dos pobos orixinarios de América vén da época da colonización, e o título do seu último libro fala diso [A Resistencia, Resistencia], pero gustaríame situala no contexto das últimas décadas e, ademais, desde a mirada dun europeo. Os nados na segunda metade do século XX detectamos nas últimas décadas dúas grandes ondas. O primeiro foi o dos “levantamentos armados”, era a época da Guerra Fría e estábase producindo un amplo proceso de descolonización ao longo e ancho do mundo. Derrotouse a revolución cubana e, despois, desde Centroamérica até o extremo sur, as guerrillas por todas partes. En segundo lugar, moitos o chamaron “populista”: abandonáronse a idea das revoltas armadas e enfrontáronse á autoridade política dos estados, superando ás omnipresentes oligarquías en Brasil, Uruguai, Bolivia, etc. Ecuador tivo “a presidencia máis longa da historia moderna” con Rafael Correa (2008-2017), no marco desa baga “progresista”, e o actual presidente (Lenin Moreno) conseguiu o cargo polo seu impulso. Pero tamén é a historia dunha gran decepción. Poderíase pensar que hoxe en día estamos no seo dunha terceira baga, que se distingue das anteriores? A de Correa, dito dunha
maneira suave, foi unha década perdida. Chegou á primeira lexislatura cun amplo apoio cidadán, pero desenvolveu un dos gobernos máis corruptos da historia da república, con traizón e de forma totalitaria. No amplo contexto que menciona, podemos dicir que tanto a dereita tradicional como a esquerda tradicional non deron unha resposta axeitada ás necesidades da sociedade. Quizá porque ambos son coloniais; porque teñen lei de captura e dominación; patriarcado, mercantilismo, capitalismo. A dereita sempre foi máis pecha, reaccionaria, herdeira dos colonos por estas paraxes, oligárquica; e a esquerda levantouse en nome dos dereitos oprimidos da xente, pero cada vez que tocou o poder vulnerou de maneira similar eses dereitos. Entre estes dereitos negados e vulnerados, os máis elementais son os da natureza. Vivimos nun mundo patas para arriba: Pactáronse os “Dereitos Humanos”, pero non os da Nai Natureza. Vívenos unha visión antropocéntrica, esquecendo a realidade cosmocéntrica. Dereitas, liberais, neoliberais, ditaduras de todo tipo, réximes de esquerdas e gobernos; progresistas e reaccionarios… son oídos xordos co berro desesperado da sociedade… E si, eu tamén noto esa terceira baga que xorde da visión do mundo dos pobos de orixe. O sensible á ecoloxía, porque os primeiros ecoloxistas foron os pobos de orixe; en lugar de entender a Terra como obxecto, considerábana como Primeira Creadora, amoblada por dereito. A diferenza das civilizacións de orixe xudía-cristián, de aí o respecto á Nai Terra á que honramos con agarimo. Eles, tanto si baséanse na Biblia como no Corán, falan da dominación da terra desde a primeira palabra, dun obxecto inerte que hai que arrincar e explotar. En nome do “progreso”, tanto a esquerda vella como a nova non se desviaron nesa liña, hai concepcións fundamentais que chocan aquí.

Vostede vén do movemento indgenista, da defensa e o empuxe dos “países nativos de Abya Yala” [“Abya Yala” é o nome que reclaman os pobos nativos para o continente que coñecemos como América]. É habitual pensar que os pobos indíxenas levan a cabo loitas defensivas, pero, dentro desa “terceira baga”, vostedes están a formular unha saída xeral ante a crise xeral do mundo… A nosa
non é só unha loita polos dereitos dunha minoría. Os que falan de “indíxenas” caen a miúdo no punto de vista racista e colonialista. O que nós traballamos é unha resposta enraizada a unha emerxencia xeral.

Hai poucos días tiven a oportunidade de estar presente no acto final duns douscentos novos que se reuniron na localidade próxima de Girón durante catro días e chamáronme a atención dúas cuestións. A primeira, a madurez do seu último comunicado. En segundo lugar, celebraron o ritual de peche das xornadas. Nos seus libros e conferencias é habitual a palabra “Espírito”, que está lonxe dos ámbitos habituais da reivindicación en Europa, máis aínda no seo de movementos radicais ou revolucionarios. En canto ao voso discurso, chámame a atención este complemento que revisa unha visión do mundo, que vai recrear a tradición dos pobos subdesenvolvidos e a identidade colectiva. E iso, cando estades a reivindicar o “indigenismo” como unha alternativa global, con ritos, cerimonias, mitos de outrora… Para min o máis novo non é tanto todo iso, senón a politización de todo iso. Porque en Europa as vivimos separadas, a diferenza de aquí…
Sempre hai unha visión do mundo na base de calquera modelo social ou político. A Europa moderna ocúpase do reino mineral, do reino vexetal e do reino animal, pero esqueceu o cuarto reino fundamental, o reino do espírito. Para nós o número catro é un sagrado: Catro forzas do Universo, as catro portas de Txakana [estrela do Sur, símbolo principal dos indíxenas], as catro direccións… Aquí estaban vixentes as expresións deste cuarto reino, pero cando chegaron os europeos, como non cabían nos seus prexuízos, as criminalizaron, as criminalizaron, adoptáronas como bruxaría, hechicería, retroceso a destruír, e seguimos igual. O que o conquistador non pode comprender, faio invisible e perségueo implacablemente. Pero sen espiritualidade non habería emoción, nin ira, nin felicidade. Para nós é evidente que a pedra ou a auga son seres vivos, cheos de espírito. Desa sensibilidade nace a nosa conciencia ecolóxica, e creo que de aí xorde o que se está xeneralizando entre os mozos.

Paréceme que falamos dun choque entre modelos moi profundos e que as forzas contra a vosa concepción son máis grandes que nunca. Con todo, a clase de resistencia que sinto aquí ten algo que queda fóra dos meus esquemas. Onde está a fonte da vosa forza, onde a da vosa esperanza?
A experiencia dime que non hai imposibles. Hai vinte anos, expor en Kimsakotxa unha consulta popular que parecía unha fantasía de tolos para facer fronte a unha gran multinacional chinesa, e acaba de ocorrer. Cando afloramos o que expresamos cos nomes de comunismo ou biocentrismo, os vellos límites ideolóxicos excédense… iso está a pasar por encima dos ámbitos ideolóxicos do capitalismo, do socialismo ou do comunismo. Non nego, con todo, os esforzos liberadores anteriores, pero debo recoñecer que quedaron curtos á hora de mirar aos pobos de orixe, na cuestión de xénero, na comprensión dos dereitos da natureza.

Por iso xorden estas novas propostas que non se reducen a esquemas pechos, senón que se alimentan dunha concepción ampla, aberta, intercultural e plurinacional. Non somos sectarios, non somos “indigenistas” no sentido restritivo que tivo esa palabra. E aí é onde se espertan as esperanzas, os soños, as utopías… por un impulso dos mozos. Sen eles non imos a ningunha parte. Os mozos son conscientes de que a emerxencia climática é unha emerxencia de civilización. E coa súa innata irreverencia, rompen con valentía os esquemas e modelos caducos e están na rúa defendendo a Yasuní, a Tipnis, á defensa da Amazonía e, unha vez máis, imaxinando que outro mundo é posible. Trátase dunha nova concepción que cre que as pequenas accións van ter efectos globais; que afecta ao Himalaya cando defendemos a auga aquí ou na India; o que lle sucede ao río Danubio ten consecuencias en Madagascar. O coñecemento científico e os mitos e ritos ancestrais, cando coinciden coa súa potente iconografía, é posible asociarse cos mozos e coa esperanza que eles son.

Outras entrevistas interesantes a Yaku Pérez en vídeo:

Entrevista 2016

Minería e consulta, 2019

Recentemente recibida a prefectura

Esta concentración foi lanzada no número 247 de LARRUN