Libreiro desde sempre?

Si. Os meus primeiros recordos son da tenda que tiñamos na rúa Nova. Pasaba moito tempo alí e tamén xogando na praza de San Francisco.

Como empezou Abarzuza á venda de libros?

En 1944 o meu pai, Víctor Abarzuza, solicitou a autorización para abrir unha libraría na rúa Carnicerías, cerca do Concello. Pediuno no seu nome, pero foi o seu avó Andrés quen puxo en marcha o negocio. O seu avó era o porteiro do concello e coa axuda dos seus fillos abriu Abarzuza. Feira do Libro. Cando en 1952 realizáronse as obras de ampliación do Concello, pecharon as tendas desta rúa e trasladáronse á Rúa Nova.

Como chegou á tenda a súa nai, Ceferina Fontellas?

A nosa nai era de orfandade e foi adoptada por unha familia de Beunza. Era unha familia moi humilde e tocoulle facer de todo: facer carbón, ir coas vacas… e aos 12 anos veu a Pamplona como criada. De mozo traballou en casa do seu avó e alí coñeceu ao meu pai. Enseguida empezou a axudarlle na tenda e cando o seu pai morreu aos 45 anos, el sacounos adiante ao cinco irmáns, traballando na tenda, cosendo e facendo todo o que puido.

A vosa inocente nai permaneceu no mostrador até última hora. Riseiro e sempre disposta a falar en eúscaro.

Si, así era. Aínda que era un vasco nato e entendía perfectamente o castelán, el tiña moita máis facilidade para falar en eúscaro, por iso ía moitas veces á estación de autobuses a ver si vía a xente de Beuntza ou a vascoparlantes doutros pobos para conversar.

Con todo, vostedes non aprenderon euskera en casa, non?

Non. Eu son o maior da familia e cando nacín a miña nai sempre falaba en eúscaro comigo, pero o meu pai, pola súa mala saúde, adoitaba estar moitas veces no hospital e ao volver a casa púñase triste porque ao ouvirnos falar en eúscaro ela non o entendía. Por iso, a nai decidiu facelo en castelán en casa.

Desde cando estades na rúa Santo Domingo?

Esta tenda abrímola fai 26 anos. Estiven moitos anos na tenda de Kale Berri. Logo o meu marido Rafa e eu estivemos nas tendas Xalbador e Xalem ata que a abrimos. Ademais, a nai vivía nun segundo piso na rúa Maior e como aquí vendían a tenda e o primeiro piso á vez, o tres viñemos aquí e acompañáronnos ata que faleceu hai catro anos. Estivemos moi a gusto aquí.

E hai máis Abarzuza no negocio dos libros, non?

Si, tiveron varias tendas. Na actualidade, as curmás de Kike e María están presentes na tenda Iratxe, antes O Bibliofilo, e a súa especialidade son os libros antigos, e outros dous están Pablo e Patxo, Elkar.

O libreiro ten que ser, necesariamente, un apaixonado do lector?

De pequeno os meus irmáns eran moi lectores, pero eu non. Aínda que a miña nai facía moitos esforzos, a min non me gustou nada até os 16 anos. Recordo que libro levoume a cambiar de opinión: O barrio maldito de Felix Urabayen. Lino e encantoume. Desde entón non deixei de ler. Na miña opinión, o que até entón me faltaba era entender, e ese é precisamente o problema de moitísimos nenos e mozos de hoxe. Estou convencido de que é imprescindible que cada un atope o seu propio libro para afeccionarse á lectura e iso pode ocorrer en calquera momento da vida.

Como vai o negocio da venda de libros?

Nos últimos anos notouse a influencia das novas tecnoloxías e a caída da venda de libros de papel. Eu non estou en contra dos libros electrónicos, senón en contra da pirataría, porque iso desbástenos moito.

Con todo, creo que os libros en papel non desaparecerán e que aínda queda un sitio para nós. As editoriais se reinventan e cada vez están a publicar libros máis atractivos: novelas gráficas, cómics, libros ilustrados… son traballos moi bonitos. Na literatura infantil e xuvenil aínda hai un mercado potente, tanto en eúscaro como en castelán, e os lectores da xeración da miña idade estamos entre o papel e a tecnoloxía. Utilizamos a tecnoloxía, pero amamos o papel. Aínda hai un mercado, non tan grande como nos gustaría, pero si. Do mesmo xeito que as novelas de moda lense cada vez máis en formato dixital, os temas locais ou para nenos e mozos véndense máis en papel. En calquera caso, para poder seguir como libraría temos que vender cada vez máis material de papelería para poder sobrevivir. Os libreiros, en xeral, non só nós, somos moi románticos e temos unha chea de títulos, aínda que quizá só vendamos o 10% deles.

De todos os xeitos, teño que dicir que a xente vasca ten unha gran fidelidade. Aínda hai conciencia de comprar libros vascos ou temas deles. Por iso debemos agradecer aos nosos clientes.

O tema vasco é a vosa especialidade?

Si e o tema de Navarra. Temos a inmensa maioría que se publica.

Estando no corazón do peche, hai moitos turistas entre os clientes?

Si, moito. Estes requiren, na súa maioría, historia e guías locais. Entre os que veñen do Estado español vendemos moi ben os costumes, as lendas de Euskal Herria.

Hai best sellers neste campo?

A miúdo recomendo o libro Orhipean. Xamar publicou fai 26 anos en catro idiomas distintos. Está moi ben, porque móstrache brevemente o que é Euskal Herria desde moitos puntos de vista e ademais con moita ilustración. A novela gráfica Historia ilustrada do País Vasco de Joseba Asiron e Martin Altzueta Martintxo tamén se vende moi ben.

A Feira de Durango trae empacho de libros?

Si. Ultimamente, as editoriais apostan por iso porque é un bo escaparate, pero para nós é moi difícil. Quería ensinarllo todo e non podía. Sería mellor que os traballos se fixesen públicos ao longo do ano. Debido ao efecto Durango, algúns bos libros pasan desapercibidos. Destacan aos autores máis coñecidos en todos os medios de comunicación e moitos dos novos autores quedan en segundo plano. Sométense uns a outros e percíbese moi ben, literalmente, nos andeis.

Se non es Bernardo Atxaga, é mellor que o publiques en calquera outra época?

Si, e si es Atxaga dá igual cando o sacas, na Feira de Durango ou o 6 de xullo. Non importa porque teña un éxito asegurado. Con todo, neste asunto habería que escoitar tamén a opinión das editoriais.

Entregáronvos o bombo da pena Jarana nos Sanfermines do ano pasado. Satisfeito?

Foi moi emocionante porque vimos o moito que nos quere a xente.

Destacaron que as portas de Abarzuza están sempre abertas, mesmo para os corredores dos peches.

Hai tempo que entran uns corredores a deixar as súas cousas aquí antes de que comece o peche. É normal en nós e debería selo en todos os sitios, na miña opinión. Ao cinco da mañá sacamos unha mesita á rúa para vender xornais, pero a porta da tenda está aberta e entran algúns corredores para deixar as cousas ou ir ao baño. Todo empezou dunha maneira moi natural. Recordo quen foi o primeiro: Pai do que fose montañeiro Iñaki Ochoa de Olza. Corría aquí, en Santo Domingo, como o seu fillo, e unha vez pediunos permiso para deixar as lentes aquí. Así empezou todo. Logo empezaron a vir un tras outro. Cada un deixa o seu móbil, a súa carteira… onde queira e até o día seguinte ao do peche. O peor é que cando non vén buscalo, iso significa que poida que o touro pilloulle. Afortunadamente, poucas veces ocorre.

As portas da nosa tenda están sempre abertas para todo o mundo. O punto de forza das pequenas tendas é precisamente a relación directa que mantemos coa xente.

É frío comprar o libro no hipermercado?

Eu creo que si. De todos os xeitos, creo que hai xente que prefire iso, porque non se atreve a entrar nunha pequena tenda, quizá porque non vai comprar nada. Entendo, e por iso non imos detrás dos clientes. O comerciante tamén debe ser psicólogo e mirar o que quere cada persoa. Se o cliente necesita axuda pedirallo, pero si entra a ver as cousas con calma, déixao mirar e goza.

Cando che preguntan, tamén fas críticas negativas sobre os libros?

Sempre digo a verdade. Tendo en conta que os gustos son diferentes, é evidente que todo o que salgue ao mercado non é bo. Hai moita palla. Hai persoas famosas que sacan libros porque son famosos, pero iso non quere dicir que sexan bos escritores. Algúns youtubers, por exemplo, teñen un gran éxito escribindo malos libros.

Iso tamén ten un aspecto positivo, non?

A xente, e sobre todo os mozos, si é así como achéganse aos libros, menos mal!

Ultimamente pecháronse moitas librarías. Que pensa vostede?

Sempre hai malas noticias, pero afortunadamente outras, poucas e moi especializadas, abriron. Sempre tivemos moi boa relación entre os vendedores e cada vez estamos a realizar máis iniciativas: A Feira do Libro, o Día do Libro, e nos dous últimos anos repartimos un novo premio literario. Este ano premiamos á voz de Faquir de Harkaitz Cano, aOs noxentos de Santiago Lorenzo e ao libro ilustrado Os Listz de Júlia Sardá. Esta iniciativa veunos moi ben para estreitar lazos e pór a atención nos libros, non só como é habitual nas cousas da loxística. Reunímonos para falar de literatura e é un gran pracer para nós. Temos novos proxectos na cabeza, para que a xente vexa que nas librarías tamén pasan moitas cousas.

Cantos comerciantes estades en Navarra?

Nós estamos na asociación Diego de Haro e agora somos dezasete, a maioría da comarca de Pamplona.

Canto tempo dura un novo libro no escaparate?

Cada vez menos. Na mesa de novos libros, segundo a época do ano, pero cunha media duns tres meses. A opinión do vendedor é moi boa. Cada un destaca os seus gustos e iso é moi bonito, xa que cada libraría mostra a súa personalidade e as súas peculiaridades.

Os best sellers son xeralmente moi invasivos e o vendedor ten que facer unha discriminación positiva a outras obras para que uns poucos libros non ocupen case todo o espazo. No mundo vasco normalmente iso non ocorre. Cando chega a obra dun gran escritor, por exemplo, cando chega un Atxaga, sen dúbida dámoslle o espazo principal. A literatura infantil e xuvenil tamén ten un lugar preferente, xa que os lectores son o noso futuro e o presente. Moitos dos libros ilustrados, por exemplo, son obras de arte e algunhas editoriais apostaron por elas, porque saben que a xente vai compralas.

Como che imaxinas o futuro?

O meu marido e eu levamos a libraría Abarzuza e aínda que temos moitas ideas, necesitamos a alguén que estea disposto a seguir coa tenda, porque nós ímonos a xubilar dentro duns anos. Cambiaría fisicamente a libraría, ampliando a sección infantil e xuvenil. Faría máis presentacións e difundiría a información da tenda nas redes sociais. Temos que gañar presenza neses ámbitos, sen dúbida.