Tras a invitación de vernos na rúa por encima do tablado, a V Feira de Colectividades Vascas celebrou a súa primeira cita o 25 de novembro. Organizadores das Xornadas Feministas no acto final. Unha invitación recibida a forza de aplausos. Chegou o Día Internacional contra as violencias machistas, no que se sucederon, entre dúas citas, once violencias dentro do continuum desta violencia, coñecidas e descoñecidas. Entre eles, outro feminicidio en Baiona, que chegou máis pronto do que quixese que se reunise na rúa.

O movemento feminista de Euskal Herria reiterou o seu compromiso de seguir loitando contra este tipo de violencias e violencias. Na medida en que esta violencia é sistémica e para a supervivencia do sistema heteropatriarcado, como chegar a estas vidas libres de violencia? O camiño construirase ou non se construirá desde o feminismo. Os encontros de Durango reafirmaron en varias ocasións o seu compromiso con seguir traballando os eixos de traballo da xustiza feminista e a autodefensa feminista. De aí o cambio, sobre todo nestes tempos nos que o modelo de seguridade intensifícase en violencia. O 25 de novembro Bilgune Feminista denunciará este modelo de violencia: “Opómonos a iso, porque todo isto non nos fai libres, ao contrario, o problema segue e profunda máis”, explicou Amaia Zufia, de Bilgune Feminista. Oporse e esixir recursos para garantir a liberdade e a vida digna das mulleres, a prevención, o modelo de xustiza feminista e o paso á responsabilidade de todo home e comunidade. Tamén ten como estratexia a autodefensa feminista, “que ademais de ser unha necesidade, é un dereito”, en palabras de Zufia.

Nos últimos anos varias feministas puxeron sobre a mesa o tema da xustiza feminista e están a levar a cabo unha reflexión colectiva e compartida. Que é a xustiza feminista? Que elementos definen este modelo? Como construír e levar a cabo? A principios de 2019, o Seminario de Xustiza Feminista de Vitoria-Gasteiz está centrado na reflexión. No marco das Xornadas Feministas, Mari Luz Esteban e Joana Etxano, membros do grupo, traballaron fundamentalmente para dar a coñecer as claves e as ideas para desenvolver un novo modelo de xustiza desde o feminismo. Entón fíxose público o texto acordado entre trece mulleres.

Recoñecemento e reparación

A xustiza, formada desde o feminismo, debería ter o seguinte obxectivo: “Recoñecemento e reparación da dor causada e garantía de non repetición”. Sempre tendo en conta que o modelo de xustiza debe ser universal: “O camiño da transformación debe ser para todos e para todos”. Conscientes dos sistemas de opresión, teñen como obxectivo transversal a “transformación de todas as estruturas de dominación”.

Por tanto, é necesario reverter o modelo actual:en canto ao obxecto da xustiza, porque sitúa no centro a penalización do “culpable” e non considera prioritario garantir a responsabilidade colectiva, a protección da vítima e a solidariedade con ela.En canto aos suxeitos, porque os oprimidos seguen sendo tratados como cidadáns de segunda. A castigar aos demais, nomeándoos como “monstros”, porque mantén vivas as lóxicas binarias básicas dos sistemas de opresión. Por último, no que se refire aos instrumentos de xustiza, o sistema de penas en todas partes tamén resulta máis prexudicial que a reparación: “O obxectivo limítase a manter as bases e valores do sistema, (…) a quen se afasta del, asumindo como “culpable” e establecendo as condutas reguladas e autorizadas nos demais”. Ademais, advirten de que, no que respecta ás mulleres vítimas da violencia machista, non faltan exemplos que demostren que o actual sistema xudicial aumenta a situación de risco e vulnerabilidade das mulleres ou as victimizan por segunda vez.

É dicir, o sistema de xustiza actual está empeñado en manter as dinámicas de opresión, as relacións de poder e as inxustizas. Devandito isto, que características ten a xustiza feminista? “Compartimos a idea de que a xustiza é algo que se constrúe máis que algo que se reparte, e por tanto asumimos que é un proceso que require a participación de distintos suxeitos e a existencia de diferentes instrumentos”, pódese ler no texto publicado por Esteban e Etxano.

Máis aló da xustiza institucional, a dimensión colectiva sería: “Porque a nivel comunitario é posible repensar e desenvolver outras lóxicas baseadas na solidariedade e a responsabilidade colectiva”. É dicir, todo o contrario do modelo actual. O Seminario de Xustiza Feminista advirte de que hoxe en día o individuo sepárase da sociedade, individualiza o problema e non fai caso ás dinámicas de poder.Pola contra, a xustiza feminista concede gran importancia a tecer a rede de apoio a través do fomento de escóitaa “ activa e a observación activa”. Por exemplo, habería que preguntar ás vítimas cales son os camiños que poden ser reparadores para que se tomen as medidas axeitadas. No mesmo sentido, apuntan á necesidade de crear "garantías de seguridade e tranquilidade" para o agredido.

Nun clima de solidariedade, protección e seguridade que facilite a construción do camiño da cultura non punitiva. Precisamente, porque este modelo fai necesaria a exclusión da tendencia baseada na pena. As respostas poderían servir para “garantir as necesidades” das persoas afectadas e asegurar o “carácter reparador” do proceso. Sempre garantindo que a violencia non se repita.

Afastados da xustiza penal

O Seminario de Xustiza Feminista ve necesario comezar unha elaboración que poña en cuestión a cultura punitiva. Non é un traballo fácil e tamén o saben. Pero aínda que é difícil, din que é factible, porque o feminismo ten a capacidade de cambiar as lóxicas dos pensamentos. Pero coidado, o xiro antipunitivista exposto “non ten nada que ver coa impunidade ou o silencio”, como deixaron claro Esteban e Etxano. No camiño de facilitar o exercicio, ademais de preguntarnos que tipo de xustiza queremos neste proceso, chamaron a reflexionar sobre as respostas que demos ante os casos de violencia cotiá.

Esta responsabilidade colectiva na xestión dos conflitos require de moitos recursos, tanto materiais como persoais. Tamén moita toma de conciencia: “Son importantes os procesos internos e externos, tanto individuais como colectivos: traballar a nosa relación coa culpa, a dor, as diferenzas ou os conflitos e crear ferramentas para a avaliación e posta en marcha dos procesos”.

Como parte da comunidade, tamén subliñaron as funcións do movemento feminista: por unha banda, influír ideológicamente na sociedade e, por outro, participar no proceso de transformación. En todos os sectores da sociedade, como vén facendo até agora: mantendo a función de estímulo e volteo. En todo caso, seguindo esixindo as responsabilidades que incumben ás Entidades Públicas. Tamén no ámbito xurídico, consideran importante dar unha “loita simbólica” para reverter a posición masculina que hai na lexislación e no discurso xurídico.

Nos últimos quince anos desenvolvéronse desde o feminismo diferentes tipos de resposta: iniciativas e protocolos contra as violencias machistas, así como diversas formas de prevención e formación. Todas elas deben ser tidas en conta e todas son probas de que as lóxicas antipunitistas non son sinónimas do silencio. Convidando a participar nas reflexións sobre este modelo de xustiza e pasando o micrófono a F.A.R.Ou.K.A.S (Feministas Autónomas Revolucionarias e Ruidosas Unidas Kontra as Agresións Sexistas, Feministas Autónomas, Revolucionarias e Ruidosas contra as Agresións Sexistas). Ofrecendo un espazo para mostrar a elección da acción directa.

Nos últimos tempos, a autodefensa feminista é un camiño que conta cun amplo respaldo. Ten formas diferentes e aínda que en Euskal Herria cada vez é máis espectacular, non é novo. Talvez sexa a recuperación da simboloxía da forza e o feito de que o individuo chegue á luz da posibilidade que ten, o que provoca esa sensación e esa protección. Ademais de responder á agresión, o obxectivo desta vía é acabar coas agresións. “Non queremos que o xénero masculino senta intimidado, si queremos que os agresores sintan o medo suficiente para que non nos agridan”, pódese ler no manifesto do F.A.R.Ou.K.A.S. Ademais de cambiar de lado o medo, o movemento feminista adoita lamentar a feminización do medo, demostrando que é un sentimento construído.

No camiño cara á autodefensa, a filósofa feminista Elsa Dorlin ve a necesidade de politizar este sentimento: “Si, o medo está aí e todo está feito para enfocar ese sentimento, pero ademais do medo, hai outros moitos sentimentos. O que pasa é que sobrevaloramos o medo, porque o poder nos leva a iso”, segundo lese na entrevista ofrecida a ARGIA. Ademais da necesidade de cultivar este medo, Dorlin destaca a importancia de mirar todo o cadro afectivo.

Expropiado/a con violencia

Con motivo deste proceso de deconstrucción recomendado polo feminismo, Medeak lanzou desde o escenario unha importante advertencia para canalizar o cambio: “Non somos vulnerables, expropiáronnos de forma violenta”. Iso é así: hannos desconstruido a seguridade e a confianza de que somos fortes. Consciente diso, expuxo a necesidade de “desnaturalizar” a fraxilidade e a violencia. Á hora de falar de autodefensa feminista adóitase explicar que esta construción se sitúa dentro dunha ideoloxía. Segundo este imaxinario, o corpo dunha muller está sexualmente a disposición dos homes, visto como un obxecto que pode ser violentamente utilizado e violado.O movemento feminista está continuamente inventando, desenvolvendo e ampliando as ferramentas para construír novas e desconstruir
este imaxinario. Porque desde o novo imaxinario o camiño da autodefensa e a xustiza feminista é máis fácil. Por suposto, tal e como se veu aclarando nas xornadas, hai que mirar tamén ás opresiones e aos privilexios que cada un ten. Porque, mesmo ante unha agresión machista, non todas as mulleres teñen a mesma localización, forza e debilidade.

Tamén forma parte da autodefensa a constitución feminista que Bilgune Feminista leva traballando nos últimos anos. A incomodidade e as arestas teñen como obxectivo levar e buscar o empoderamiento no centro, sempre en colectivo e desde o feminismo, “desde o amor, o ben e o pracer”. Tamén hai iniciativas como #Nierebai: empoderada, porque libera a palabra das persoas agredidas e pon en público ao home autor do ataque. Porque termina co silencio e leva o problema da intimidade á praza pública. Por suposto, o 25 de novembro tamén haberá concentracións á dereita para chegar á meta dunhas vidas libres de violencia.