Rindo di: “A miña próxima película estrearase dentro de catorce anos”. Até este ano estívoos facendo cada sete anos e agora, con dúas edicións consecutivas, estímase que lle toca estar no paro durante, polo menos, catorce anos. Con todo, ten a intención de romper con eses antecedentes. No entanto, dinos que os últimos anos foron duros e acabaron “rebentados”. Viaxou durante unha semana para alixeirar a cabeza, descansar e emprender novas ideas.

Cando se toman as vacacións un director de cine?Un
director de cine ao uso non ten nunca vacacións, pero, en todo caso, vai estar en paro. Estás ou non estás nun proxecto, non hai nada máis. Agora, durante case un mes, estaremos en Arxentina Gari Otamendi, bailarín de Dantza, e eu, presentando a película nas euskal etxeas de alí. Nada máis volver teño que ir a Sardeña a un festival de alí, coa Danza tamén. Pero bo, mentres tanto seguirei traballando a cabeza, xa teño algunhas ideas para o futuro.

Fixeches dúas películas nos dous últimos anos. O teu cerebro necesita osíxeno.

Acabei esgotado. Necesito agora un respiro, porque estes dous últimos anos foron unha tolemia. Antes de terminar o baile, Agur Etxebeste! Preparabámonos. Pasaba a semana en Euskal Herria [Asier] Altuna preparando o guion, e ao mesmo tempo tiña a cabeza en Madrid, onde os fins de semana ía dar os últimos toques ao son da outra película. Imaxínache: terminamos a Danza en Madrid un domingo de forma definitiva, e empezamos o luns coas gravacións de Agur Etxebeste!

Despois de 14 anos, volve o dúo Altuna-Esnal. A que vén agora a segunda parte da película?

Despois do éxito da primeira película, pedíronnos a curto prazo que fixésemos a segunda, pero entón nin Altuna nin eu tiñamos intención de facelo, cada un tiña outros proxectos en mente. Despois de dez anos chamáronnos de novo e a verdade é que a recibimos con alegría e humor; era un agasallo para nós. De feito, foi bonito volver xuntar ao grupo.

Non é normal que despois dunha década facer a segunda parte dunha película. Pero como podía ser unha boa opción, Altuna e eu xuntámonos e desde o primeiro momento tiñamos claro por onde empezar. Patricio [Ramón Agirre] sería alcalde e que alcalde: un dos grandes derrochadores. O caso Gürtel estaba entón en plena efervescencia e decidimos entrar nel.

Que recordo tes da túa primeira longametraxe, Aupa Etxebeste! Por que?

Tras unha longa ausencia de traballo en eúscaro, foi a primeira película en eúscaro para moitas xeracións. Recibimos premios no Festival de Cine de San Sebastián, e moita xente moveuse –despois de Handia é a película máis vista en eúscaro–. Anos antes, cando eu comecei como axudante de cine, facíanse bastantes traballos en eúscaro, pero logo recortáronse as subvencións de Cultura do Goberno Vasco para financiar ao Guggenheim. Por iso, os directores Enrique Urbizu e Alex da Igrexa, entre outros, marcháronse a Madrid, e a maioría da xente que traballabamos, tamén o fixemos. Naquela época o cine vasco tivo un gran buxán.

A Unión Europea estableceu despois unha lei que establecía que as administracións públicas destinasen o 6% do seu orzamento de Cultura a obras de ficción de produción propia. Unha cantidade de diñeiro que se dirixía á televisión destinouse entón ao cine, e EITB contribuíu moito á nosa sorpresa.

En que?

Eles pedíronnos que fixésemos unha longametraxe en eúscaro. Xa está Aupa Etxebeste! Escribímolo Altuna e eu, e tiñamos intención de realizalo ben ata que apareceron os de EITB. Ensinámoslles o guion e gustoulles.

Agur Etxebeste! as películas no dez primeiros días. Non parece unha mala cifra.

Parecía moi contento cando recibimos a noticia, e ségueo sendo, pero falei cos produtores e non están moi contentos. A verdade é que sempre se espera máis do que se recibiu. Non sei exactamente cantas persoas vírono xa, pero as salas enchéronse en todos os lugares onde estivemos presentando a película: En Zumarraga, Bergara e Ondarroa por exemplo. En Gipuzkoa, en xeral, os programas van moi ben; Álava e sobre todo Vitoria-Gasteiz, tamén responden ben; e Bizkaia é o territorio que menos espectadores move de forma notable. Pero bo, a xente pasoullo moi ben vendo a película e agradécello moito, porque ese era o obxectivo principal.

De todos os xeitos, digo en xeral, hoxe en día costa moito chegar aos consumidores vascos. É moi complicado: a pesar de ser en eúscaro, case sempre levan subtítulos para que os que non o entendan tamén, e ademais metémoslle comedia e acción para que sexa fácil ver películas. Con todo, os cineastas vascos estamos lonxe da cantidade de público que había na época de Aupa Etxebeste!.

Dantza, pola súa banda, tivo moi boa acollida e audiencia, non?

Son dúas películas que non se poden comparar, pero si, vai xenial. As películas teñen unha longa vida. Unha é para o público e a outra é unha película histórica e artística. Por tanto, non se pode pedir o mesmo polos dous.

Nótase que traballastes moito artisticamente.

Foi unha aposta moi dura, moi grande, e tróuxonos complicacións á hora de conseguir financiamento. Foi difícil explicarllo á xente, porque todos mirábanme coma se non entendésenme. Non entendían que fóra sen dialogo, e esquécellenos que o cine empezou a ser mudo. Por que hoxe en día non se pode facer cine sen dialogo?

A idea principal era facer unha boa película. Primeiro a beleza, daquela o argumento. Traballámolo moito visualmente, pero tamén no que se refire aos sons. Xanti Salvador fixo un gran traballo.

Lin que rodar danzas vascas era un proxecto que tiñas en mente desde hai moito tempo. Era algo que lle deberías de bailarín?

De mozo, cando bailaba con frecuencia, sempre dicía que algún día faría unha película sobre as danzas vascas. Eu non me acordo diso, pero nos últimos anos si que tiven esa idea na miña cabeza. Falei con Koldobika Jauregi, deseñadora da produción, a ver si tiña ganas de facer algo coa danza; e despois xuntámonos con Juan Antonio Urbeltz, coreógrafo. Ao final, creo que máis que unha película normal, fixemos un traballo que reúne moitas películas. De feito, consta de 7 capítulos documentais de 25 minutos cada un, nos que se explica algo diferente: que simboloxía hai detrás de cada danza, que conta cada un, que historia tivo...

A Danza é para min un testemuño das danzas vascas. Dar testemuño de algo que forma parte da historia. Doutra banda, a obra de Jauregi foi de gran axuda para o gran público. Eu creo que, e os dous sempre coincidimos en que si esta película fixésese cun eixo tradicional non tería a acollida que tivo.

Xa mencionamos con anterioridade os datos de audiencia. En que cambiou o cine vasco nas dúas últimas décadas?

Por unha banda, faise bastante máis cine que antes e hai moito máis traballo na técnica. Ben, pero as cousas están a cambiar moito. Os cineastas somos máis atrevidos que as institucións públicas, e eu creo que esa é a clave. Aínda vexo insuficiente a administración. Paréceme que non se inviste o suficiente, aínda que haxa máis xente e proxectos que nunca no oficio.

É incrible, por exemplo, o do Festival: fanse moitas longametraxes en Euskal Herria de todos os estilos e xéneros, moitos deles feitos con pouco diñeiro. Todos ven no Zinemaldia, e algúns quedan fóra porque non hai sitio para todos. De todos os xeitos, Moriarti e uns poucos mantémonos no máis alto, por dicilo dalgunha maneira, porque somos películas da industria de sempre. Por iso digo que a produción é moi grande, pero que hai que protexela, xa que delas poucas entrarán na televisión e moito menos nas plataformas dixitais.

E coas plataformas dixitais? Cara a onde vai o mercado?
Como é normal, os produtores están moi a gusto. O que consegue chegar a eles leva unha fortuna enorme, pagan moitísimo. Á fin e ao cabo teñen moito diñeiro e o mercado vai gañando aos poucos, xa que, unha vez que queda co monopolio, só eles decidirán que película facer ou cales non. Teño esa aprensión desde hai moito tempo e xa está a pasar. A xente acode ás películas publicitadas polas canles de televisión Telecinco e Antena 3, que teñen un gran poder, para producir sempre películas de comedia e thriller. Sempre son do seu incumbencia, non calquera.

A Trincheira Infinita acaba de entrar en Netflix xunto a Errementari e Handia.

Son, sobre todo, as contas dos produtores. De todos os xeitos, non todo é tan bonito: A Trincheira Infinita, por exemplo, entrou en Netlix e non poderá estar presente en máis festivais por encargo da multinacional. O mexicano Alfonso Cuarón tampouco está contento coa decisión dos produtores de vender a película Roma á plataforma, segundo dixo. Pero bo, vender tamén é razoable, porque nos despachos de billetes pagan moito máis do que vas gañar.

Como director me suscita moitas dúbidas, cara a onde van os nosos hábitos de consumo. Non é o mesmo ver a película no móbil, no computador ou no cine, xa que están pensados para a gran pantalla. Ademais, hoxe en día non vemos películas de dúas horas porque nos parecen demasiado longas. Hoxe en día queremos ver as películas no móbil, pero non se poden pasar dúas horas mirando a esa pequena pantalla. Non pode ser así, o traballo non se aprecia.