O protagonismo das mulleres nas loitas pola defensa da terra é, ao teu xuízo, unha das claves principais da revolta feminista que vive Latinoamérica. É algo novo?

Non é novo, si renovado. Hoxe en día, nas loitas pola defensa da terra, onde a muller é a protagonista, as mulleres están a cuestionar as estruturas mixtas e as súas características patriarcais. E iso é unha novidade. Por outra banda, tamén se están reinventando as loitas feministas clásicas, e puxéronse no punto de mira todas as violencias. Tratan de non caer en mans dos mecanismos administrativos do Estado, é dicir, de non reducir a violencia á violencia doméstica. Non se trata de que a violencia doméstica haxa desaparecido, senón que se relaciona coa violencia laboral, contra as persoas migrantes, etc.

“Vostedes estano confundindo todo”, din os compañeiros homes.

Exactamente. Aos poucos imos creando unha analítica que nos permita explicalo todo aos homes. Pero mentres tanto, non esquecemos que todo está atado e que, por tanto, queremos cambialo todo.

Din que as protestas, cada vez máis radicais, cada vez son máis masivas. Non foi o máis habitual até agora.

Démonos conta de que ninguén pode facelo por si só, polo que temos que esforzarnos para unirnos. E iso as mulleres facémolo mellor. Non por ningún esencialismo, senón porque sempre quedou sobre nós a obrigación de realizar conexións interpersoais. A típica pregunta dos homes é: como é posible establecer unha alianza con el e con el, con tantas diferenzas? Pois en todo isto [coas mans abertas] estamos de acordo, e nisto [reducindo o espazo entre as mans] non. Iso é saber manexar a ambigüidade.

Non parece un proceso sinxelo.

Non, iso non. Pero ven os resultados: En Arxentina, Chile e Uruguai, as protestas feministas dos últimos tempos están a superar ás máis grandes até agora, as que se produciron ao final das ditaduras e que, evidentemente, eran mixtas. Por tanto, hai un mecanismo de adhesión: a radicalidad. A cuestión é: como entendiamos até agora a radicalidad? Sobre todo na esquerda patriarcal, para medir a radicalidad sempre se comparaban as eficiencias das accións dun mesmo e da outra parte e, en consecuencia, as accións terminaban, en certo xeito, expóndose en simetría co dominador.Hoxe en día, o radical e o masivo non son contraditorios, porque o sentido da radicalidad cambiou.

Cal é ese novo sentido?

Trátase de pór a vida no centro e acudir á concreción. Hai que tentar non volver ao mundo das abstraccións xerais, a discutilo todo de forma meramente ideolóxica. Aquí e agora. É unha disputa a favor da vida e en contra de todas as violencias patriarcais. Isto permite abrir o movemento. Por iso, as mulleres que loitan contra a contaminación do glifosato pódense aliar facilmente con mulleres que protestan pola auga contaminada polo cianuro a 4.000 quilómetros.

O movemento tamén foi ameazado. Cales?

A folga do 8 de marzo deste ano caracterizouse polas protestas masivas nas capitais, aínda que o movemento tamén se estendeu aos pobos máis pequenos. É esa extensión a que queren obstaculizar. Os principais instrumentos para iso son o empobrecimiento e o endebedamento. En moitos lugares de Latinoamérica, os cidadáns están a utilizar o crédito para comprar cousas básicas. É unha práctica ben ensaiada a de endebedarse, así nos dominou o neoliberalismo.

Tamén mencionou o contraataque militar.

Isto é o que máis se observa en Brasil, pero tamén noutros territorios paramilitarizados. Tamén me refiro ás empresas de seguridade privada: cando se pon en marcha un macroproyecto, chega coa súa empresa de seguridade. Tecen trucos con organizacións oficiais que teñen o monopolio da violencia, constrúen relacións escuras e comezan a aparecer grupos de homes armados ao final da marcha. Estes grupos violan ás mulleres e secuestran ás novas, “necesitan” casas de prostitución… A repatriarcalización está a ter lugar: non só a retirada de bens, non só a eliminación de capacidades políticas, senón tamén a limitación da forza das mulleres. Tamén estamos en contra.

Na pugna entre a revolta e o contraataque, quen gañará?

A cuestión é: que é gañar? Para min gañar sería ser capaz de manter a rebelión mesmo cando o contraataque é moi duro. En Ecuador, en anteriores protestas, cando o presidente se quitaba pero a dolarización parábase no país, dicían con frecuencia: “Gañamos pero perdemos”. Nesta ocasión fixérono ben, xa que a pesar de que Moreno se parou, o FMI non fixo máis. No noso caso, o importante é ordenar todo o que aprendemos para que non se perda e non teñamos que volver retroceder. Pero, gañar ou perder? Seguiremos. A confluencia da experiencia ecuatoriana, o movemento feminista e o movemento indíxena dános esperanzas. Son tempos duros, pero tamén interesantes. E é que hai unha revolta en marcha.