Non somos neutrais é o título do libro que acabamos de publicar con motivo do centenario de ARGIA. Pero, en contra do que se podía esperar, non é un libro de historia. Por que?

Ao principio si que tivemos a intención de facer un libro de historia e propuxémosllo a un colaborador de ARGIA, pero cando nos reunimos para falar diso, escoitando a opinión de xente moi importante de ARGIA, chegamos á conclusión de que quizá non era ese o tipo de libro que tiñamos que facer neste momento. Todos sabemos cantas turbulencias producíronse en Euskal Herria entre 1919 e 2019 e cantas fracturas. A historia de Argia tampouco foi unha liña continua, sufriu moitas interrupcións e, nalgúns momentos, tamén sufriu fracturas. Para dar unha explicación completa e coherente diso, había que facer uns equilibrios imposibles, polo que directamente deixamos ao carón este propósito.

Unha vez que deixou de lado ese proxecto, chegoume o encargo de facer un libro sobre ARGIA aproveitando o centenario, pero como é habitual nesta casa, dándome total liberdade sobre o contido dese libro. E a que nos agarramos? Pois aos momentos clave para explicar a LUZ actual. Por tanto, hai algo de historia, pero sobre todo, o libro explica a nosa filosofía de funcionamento. Había que pór un punto de partida na historia e puxemos como punto de partida o ano 1980.

Como foi o proceso de escritura?

Bastante complicado. É un libro híbrido. Si o tema histórico ten ese punto de crónica. Pero tiven que darlle un toque de atención para explicar a nosa filosofía de funcionamento en ARGIA. Moitas das opinións que se dan no libro son miñas, pero quería que o equipo estivese reflectido e fixemos algunhas sesións, sobre todo nas reunións de redacción, para contrastar ideas. É unha especie de Frankenstein.

A LUZ da década de 1980 é a base para a reflexión. Por que?

Porque en 1980 produciuse un cambio importante, empezando polo nome: até entón era a Luz Celeste e entón perdeu o Ceo. Nese momento pasou de mans dos frades capuchinos a mans dos traballadores e a funcionar coa filosofía das cooperativas. Creo que este cambio ten que ver co espírito da época: Zeruko Argia Durante as décadas dos 60 e 70 a voz do progresista e antifranquista vasco foise convertendo cada vez máis. Pero a finais da década dos 70 algúns partidos políticos que articulaban este grupo social apostaron por unha prensa bilingüe e un diglósico de claridade. Por tanto, nos anos 80 fíxose unha aposta arriscada polos que decidiron seguir en ARGIA, xa que a corrente principal dicía que facer prensa en eúscaro non tiña futuro. Grazas á coraxe que tivo este grupo durante toda a década dos 80 demostrouse que é posible, e ademais moitos ven o futuro nos medios integramente en eúscaro.

Que achegaron eses Argieros dos anos 80?

Este grupo viu nese momento que a prensa bilingüe diglósica non cumpría coas obrigacións dun pobo que quere vivir en eúscaro, xa que se crean idiomas de dous niveis: o castelán ou o francés para dicir cousas importantes, e algunhas pezas para formar o xornal en eúscaro. Os argivos creron que así non se normalizaría o idioma, polo que se necesitaba un medio de comunicación que funcionase integramente en eúscaro, e ademais cunha filosofía especial: que os traballadores tivesen a última palabra en todas as decisións tomadas por este medio, que tivesen un medio de comunicación independente tanto cos partidos políticos como con outras empresas e outros grupos de interese. E ter unha actitude autónoma e transgresora. É dicir, non só ser reflexo do que se falaba en eúscaro no momento, senón buscar novos terreos que puidesen pertencer ao eúscaro.

Desde entón desempeñaron un papel importante e a miúdo non recoñecido na evolución do eúscaro. Non hai que esquecer que durante toda a década dos 80 sacaron a revista adiante sen cobrar nada, traballando noutros lugares para obter o salario e facendo o semanario co traballo militante. Non só mantiveron a revista, senón que tamén a perfeccionaron e crearon toda unha infraestrutura económica ao redor dela, a través dunha rede de empresas que axudarían a ARGIA; e ademais foron o motor para crear Euskaldunon Egunkaria despois. Tendo en conta que o fixeron en dez anos, non é un mérito fácil.

No capítulo Contas de situación, dis que pedir obxectividade ao xornalista é esquecerse dos condicionantes sociais. Que pensas do que se chama "xornalismo obxectivo"?

Non existe. Nas ciencias da comunicación, a obxectividade non existe. Con todo, hai medios que aínda se presentan ante a sociedade como talles. Normalmente, son inobjetivos e teñen un carácter objetivador. É dicir, logran que a realidade que eles contan sexa considerada neutral. Creo que os xornalistas debemos ter unha actitude máis honesta. Temos que dicir: non somos neutrais, desde aquí contamos a realidade, este é o noso punto de vista, e dentro diso somos honestos. É dicir, teremos unha perspectiva bastante ampla para contar cousas que cuestionan as crenzas iniciais.

Non somos neutrais, pero tampouco o somos outros medios de comunicación...

Non, por suposto. Ninguén é neutral. Manifestamos con sinceridade que non somos neutrais e que ademais somos un medio de comunicación suxeito a un proxecto social. Quen le ARGIA sabe que isto é un medio euskaltzale, que vai apoiar as medidas políticas que se tomen a favor dunha Euskal Herria euskaldun, sabe que somos un medio progresista, un colectivista... hai valores que ven bastante claros lendo ARGIA. Ademais, non creo que o desexo de neutralidade ante determinadas situacións sexa bo. Ás veces nos debates públicos exponse algunhas falsas dicotomías: "Nin machismo nin feminismo"... Quen le ARGIA non verá polo menos esas falsas dicotomías.

O libro di que en 2008, despois da quebra de Lehman Brothers, as cousas cambiaron en ARGIA.

Foi un mal ano económico para ARGIA. Ademais, observamos como se atopaba o panorama na zona e que empresas estaban a pechar ou facendo grandes despedimentos... Visto desde un pequeno medio en eúscaro, foi un momento bastante terrorífico. Ademais, en 2009 cumpría 90 anos ARGIA, polo que houbo un momento tan delicado que a algúns nos xurdiu a dúbida: "imos chegar a cumprir os 100 anos? ". Parecía coma se o mundo haber desmoronado.

Os traballadores somos socios e con bastante frecuencia celebramos Asembleas de Socios para falar da dirección da empresa. Era fin de ano, con números bastante malos... e na Xunta de Socios un directivo da época dixo: "Nós estamos convencidos de que xuntos poderemos dar a volta a esta situación e dar a volta á mesma". Non foron palabras grandiosas, pero serviron para entender que aquí se funciona colectivamente e que a capacidade de traballo, o compromiso… deste grupo de traballo son valores que perpetúan a LUZ. O 2008 foi un momento fundacional para o equipo de traballo actual, xa que había xente que levaba décadas en ARGIA, outros acababamos de entrar, e enfrontámonos a esta situación tan fecheira. Isto fixo que o grupo se sentise moi compacto. Deunos unha convicción: tamén saímos disto traballando xuntos.Naquela
época Pello Zubiria puxo encima da mesa que tipo de revistas estabamos a facer e que tiñamos que facer.
Lembro unha reunión de titulares: os xoves estariamos a definir a portada do semanario e Zubiria dixo: "Parece que estamos a facer un catálogo e, mentres tanto, o mundo está a incendiarse", afirmou o bispo de Bilbao. Moitas veces lembramos escenas, a preocupación sería máis transversal, pero a palabra "catálogo" fíxome pensar moito. Na crise 2007-2008 viuse de forma moi clara a doutrina shock que logo explicou Naomi Klein: como determinados poderes aproveitan a situación financeira para pór en marcha o proceso de expropiación a nivel mundial. Ante iso, a sociedade tamén cambiou moito nos últimos dez anos. Nós tivemos o chip desde un principio suficiente para responder a ese cambio social e pór no centro aos que estaban a ser expropiados.

Iso deulle a ARGIA unha función xornalística clara.

Si, e credibilidade. Algúns movementos importantes lograron pór no centro da inquietude social: Occupy Wall Street, M15, máis tarde Nuit Debout... Pero nos primeiros momentos da crise, a mensaxe dos principais medios era "vivimos por encima das nosas posibilidades, teremos que apertar o cinto, non hai diñeiro para pagar tantas e tantas cousas", e case presentaban como luxo a sanidade pública, a educación ou moitas cousas básicas. Cando isto comezou a suceder e este tipo de discursos aínda dominaban, ARGIA xa estaba a dar outras perspectivas.

Como ves a LUZ hoxe?

É un medio de comunicación ben integrado na súa comunidade e con profundas raíces na sociedade vasca, así como en colectivos e movementos que traballan en beneficio da maioría. Esta comunidade é a que fai vivir á LUZ e sempre foi así. A época da Luz Celestial tampouco se entende si non é en relación con esta Euskal Herria que quere seguir vivindo. Nese sentido véxoo ben. Somos un proxecto que traballa nun contexto difícil pero con convicción e con raíces fortes.

Unha persoa que máis tarde acabou en política institucional, tras o cambio de liña de 2008, reprochounos que estabamos "demasiado desprazados". Con que estamos deslizados?

Con ideas que pretenden transformar esta sociedade en beneficio da maioría. Esa é a nosa base, informar en base a uns valores que benefician á maioría. Por exemplo, agora todo o mundo fala de Emerxencia Climática, pero ARGIA vai máis aló diso, non ten nada que ver con accións de mercadotecnia de cando en vez, facemos un seguimento ás medidas concretas que afectan aquí e agora á Emerxencia Climática e expomos tamén que podemos facer en Euskal Herria para facer fronte á contaminación que nós producimos. Politicamente, mostramos que Euskal Herria é un pobo con sete territorios. Desde o punto de vista de xénero, reflectimos as achegas dos feminismos na nosa liña. Na cultura tentamos traer o que é diferente ao ruído do entretemento...

Ademais de informar en función destes valores, a coherencia esixe aplicar estes valores no noso traballo diario. Pódese explicar algún exemplo?

Fixemos un proceso de reorganización, que partiu da horizontalización do sistema salarial, e despois repartimos as responsabilidades. Isto foi un cambio moi forte: antes xa non era un sistema moi vertical, pero cos salarios igualados, e despois, ao igualar as responsabilidades desde a base material, a xente comeza a saír de si mesma nun funcionamento máis vertical. Un funcionamento máis horizontal permite que cada persoa desenvolva a súa imaxinación e o seu nivel de responsabilidade. Esta reorganización nunca acaba, as situacións das persoas tamén cambian, sempre estamos a facer cambios.

No libro pódese ler "un proxecto comunicativo como ARGIA, que non viña programado o mundo para chegar ao 100 aniversario". E por que chegou?

Pola achega de moita xente, polo traballo militante e porque hai xente que segue negando, hai algo que se chama Euskal Herria, unha identidade colectiva, un sentimento de pertenza, unha lingua, e xente que está disposta a traballar para que isto perdure. No libro tentei tamén establecer un vínculo que non se fai desde o eúscaro: a relación da política sistemática de erradicar o eúscaro co capitalismo. Coa creación dos grandes Estados nacionais en Europa, xa tiñan a vocación de crear grandes mercados conxuntos. E eses mercados necesitan unha lingua principal, así, por exemplo, o xornal que salgue en Madrid pódese ler en todo o Estado español. Se iso é o mesmo, adaptándoo ás linguas locais, increméntanse os custos, etc. Ás veces faise política lingüística pensando que o único que hai que facer aquí é cambiar a lingua, sen tocar nada máis. O percorrido de ARGIA mostra, na miña opinión, que hai que cambiar tamén a forma de facer as cousas. A degradación e case a desaparición do eúscaro non se entende sen entender a degradación e destrución que sufriron outros moitos ámbitos da nosa vida. Se queremos facer retroceder as súas consecuencias, debemos entendelo todo como un todo.

Cales son os retos de ARGIA? Tamén teremos que facer o ano 101...

Estou preocupado pola dependencia que temos na tecnoloxía. No libro explícase que nos anos 80 o grupo de ARGIA logrou facerse cos medios de produción necesarios para construír un medio de comunicación do século XX. É dicir, contaban cunha revista, unha imprenta e unha infraestrutura informática. Tamén eran soberanos no proceso de produción.

Cando pasamos do papel ao dixital, hai cousas que non decidimos nós, cousas que non decide o estado, decídense directamente nunha oficina de Silicon Valley. Nós difundimos a nosa información a través dunhas redes sociais comerciais onde atopamos a moita xente da nosa comunidade. Temos que reflexionar sobre a soberanía tecnolóxica. Existen alternativas e colectivos que traballan nesas alternativas no País Vasco, cun funcionamento acorde á filosofía de ARGIA: software libre. Temos que facer algo con outras ferramentas e para funcionar doutra maneira. Pola contra, aínda que nos artigos que escribimos traballemos contidos moi comprometidos, a canle pode condicionarnos moito e iso dáme medo.