Que é a teoría da reprodución social (EST) e que achega ao feminismo?
É unha pregunta moi gorda. O marxismo dinos que no capitalismo os traballadores producen mercadorías e que con esa produción os capitalistas obteñen uns beneficios. Con todo, isto ofrécenos unha visión incompleta da totalidade do capitalismo, e fronte a iso, os teóricos da reprodución social preguntan: si as mercadorías son producidas polos traballadores, quen as produce? É aquí onde entra a nosa teoría para explicar como se producen os procesos de creación da propia vida, os procesos de produción e reprodución da clase traballadora.

E que relación hai entre crear vida e xerar beneficios?Está
claro que a creación de vida non se limita á creación de novas xeracións de traballadores, senón que ten que ver coa dispoñibilidade dos traballadores como membros da clase traballadora. O capitalismo ten a necesidade de crear unha clase que responda ás súas necesidades. E a ST analiza todas as institucións implicadas neste proceso, como a unidade social familiar na que se crea o traballador, que ten que ser dun tipo determinado para poder rexenerar a clase. Non é casualidade, por tanto, que a familia teña unha organización sexista, porque iso é imprescindible para que o capitalismo sexa viable. O mesmo ocorre coa escola, que insignia á clase obreira a ocupar o lugar que lle corresponde na sociedade, porque a xente obreira non ten un instinto propio de ser traballadora do capital.

Os procesos que participan nesta evolución son os que analiza a ESE.

Que consecuencias prácticas ten iso para a loita feminista?
Existen dúas conclusións prácticas principais. Por unha banda, ofrécenos unha visión máis politizada e con máis matices sobre a familia, que segue sendo a principal fábrica de xénero, polo que é moi importante situar á familia no centro das relacións sociais capitalistas. É o que fai a EST: dinos que a familia non está separada do capitalismo, senón no centro das relacións sociais capitalistas, dentro da rede máis ampla de relacións sociais capitalistas que conforman hospitais, escolas, cárceres, etc. A familia forma parte dese todo capitalista.

As feministas non marxistas analizaron o patriarcado e o capitalismo como sistemas de opresión diferenciados, pero a EST mostra que as relacións de xénero son en si mesmas parte do sistema capitalista. A nosa é a teoría unitaria do sexismo. Condiciona moito a forma de entender o capitalismo e pon de manifesto outros moitos aspectos.

Por exemplo?
Mostra como as opresiones fortalecen a capacidade do capitalismo. Porque a relación capital-traballo non se limita ao traballo. A raza e o xénero teñen tamén unha influencia decisiva nesta relación, xa que contribúen a aumentar a opresión de certos tipos de traballadores no mercado de traballo. A TT móstranos que os traballadores se reproducen socialmente de forma diferente, xa que a reprodución social dun traballador negro é diferente á dun traballador branco e, en consecuencia, os traballadores negros perciben un salario inferior no mercado laboral. Pero, ao mesmo tempo, como os nenos negros acoden a escolas máis precarias, as súas capacidades tamén son máis modestas para a sociedade, a violencia policial fai que a súa vida sexa máis curta… A EST pon de manifesto que a clase traballadora reprodúcese de forma diferente dentro da mesma clase.

Con iso non queremos salientar a desigualdade, xa que a esencia da clase traballadora é superar as desigualdades e unirnos todos. Pero esa superación non se pode facer ao redor dunha suposta unidade. Temos que recoñecer que hai desigualdades, que o capitalismo as crea, e a partir de aí e tendo en conta esas diferenzas, podemos unirnos na loita.

Falando de Marx, Silvia Federici no seu libro O patriarcado do salario (Katakrak, 2017) di: “As que deixou de falar sobre este tema non son unha consecuencia da distracción, senón unha proba dunha fronteira que non poderá superar os seus traballos teóricos e políticos”. Que me di vostede?
Marx non escribiu moito sobre a familia e a sexualidade, pero tanto el como Engels denunciaron reiteradamente a moral victoriana e nos textos de Marx atopamos duras críticas á moral burguesa e un claro apoio á liberación das mulleres.

Doutra banda, o Tomo I de Capital ofrécenos unha visión da reprodución social. É incompleto e necesario profundar, pero explícanos perfectamente que para poder sobrevivir a reprodución da man de obra é imprescindible para o capitalismo. É dicir, os traballadores teñen que ser capaces de ir traballar todos os días e para iso necesitan comida, descanso, vivenda…, renovar a capacidade de traballo que cada día esgotan no seu traballo. Esa renovación é a reprodución social. Ocorre de moitas maneiras: pola reprodución biolóxica, pola inmigración, pola escravitude…

O problema é que Marx deixa a reprodución social en mans da vontade de autopreservimiento e reprodución dos traballadores, coma se dun proceso separado do capital tratásese, e equivócase niso, xa que o capital regula totalmente a reprodución dos traballadores.

Que opina da teoría da interseccionalidad e en que se diferencia do LESTE?O
primeiro que teño que dicir é que non sei en que contexto utilízase o concepto de interseccionalidad en España, pero nos Estados Unidos, no ámbito do activismo (non me refiro á academia ou aos marcos teóricos) utilízase a miúdo como sinónimo de «antirracista». E, por tanto, si nun campus alguén di “eu son unha feminista interseccional”, significa que é unha feminista que está en contra do racismo. En canto á teoría da interseccionalidad, non digo que non estea de acordo con ela, senón que, a diferenza da EST, non nos ofrece ningunha pista para saír do capitalismo.

Esa teoría dinos basicamente que hai opresiones de todo tipo (xénero, clase, raza, capacidade…) e que se cruzan, pero o problema é que non nos explica por que se cruzan. Porque parece que non hai razón debaixo dese cruzamiento, que é totalmente arbitrario.

Pero, por que o racismo ten un peso enorme nunhas sociedades e noutro non? Eu veño da India, e o racismo baseado na cor da pel non é unha das principais formas de opresión (aínda que é certo que foi o fetichismo da pel clara). A relixión e a distribución de castes son formas moito máis violentas de opresión. A teoría da interseccionalidad, con todo, non nos explica por que, a pesar de que os modos de opresión sexan diferentes, actúan a mesma función nas distintas formacións sociais. Dinos que hai opresiones diferentes, pero non por que. E si non es capaz de explicar por que, non podes ofrecer unha teoría para superar esas opresiones.

Como se concreta isto no caso do xénero e a raza?A
interseccionalidad di que o xénero e a raza son opresiones diferenciadas, pero iso é así? Hai categorías de opresión diferenciadas que só se refiren á raza e non ao xénero? Esta teoría non nos ofrece ferramentas para explicar esa visión de que a opresión xérase ou existe por unha soa razón, e creo que a LESTE nos axuda a entender mellor como utiliza o capitalismo a opresión e por que a opresión necesita.

En calquera caso, hai que dicir que os teóricos da interseccionalidad ofrecéronnos unhas descricións da opresión moi ricas, moi útiles para entender os efectos perniciosos do racismo na sociedade.

Cal é a función do “embarazo subrogado” na reprodución social capitalista?
É un exemplo da relación de poder imperialista entre o Sur Global e o Norte Global: As parellas do Norte teñen esta oportunidade de conseguir a súa felicidade persoal grazas á división colonial que existe entre o Norte e Sur. Devandito isto, aquí entra en xogo outra dinámica tremenda. Todas as parellas deberían ter dereito a un neno san e feliz, independentemente da súa posición de clase. Con todo, baixo o capitalismo, ese importante anhelo humano pasa polo filtro da desigualdade ligada á clase e ao colonialismo, e iso é totalmente violento. En consecuencia, só un certo tipo de persoas poden alugar un útero para ter un fillo, nunca ao revés: Unha pobre estéril de Bangladesh non pode alugar o útero de Meghan Markle. Pero a nai de Bangladesh ten o mesmo dereito que unha muller rica do Norte global a querer un neno feliz e san. É un desexo humano, pero baixo o capitalismo non se pode considerar un simple desexo biolóxico diferenciado das relacións sociais, xa que estas condicionan totalmente.

O movemento contra o “embarazo subrogado” denuncia que a vontade se converta nun dereito, pero o teu desexo de ter un fillo é un dereito. Por que? Para
min o dereito a ter un fillo e a non ser un neno son iguais, porque hai que ter en conta que os pobres teñen nenos pobres seguindo as ideas malthusianas, aplicáronse ao longo da historia políticas crueis de esterilización de mulleres de cor. E as mulleres negras e de pel escura loitaron polo dereito a ser nais, facendo fronte á violencia do estado capitalista que lles negaba ese dereito. Tendo en conta esta historia, as feministas deberían entender claramente que os dereitos están en función do contexto social. Sen esquecer, por suposto, que a reivindicación do dereito das mulleres a ter fillos debe vir acompañada da reivindicación de ser e non ser cando elas queren, e que iso non o ten que decidir a lei ou o Estado. Aí é onde sitúo o argumento de que o dereito a ter fillos é tan importante como o de non telos.

Como medida de "impulso á maternidade", o pp propuxo hai uns meses a suspensión da expulsión de mulleres sen documentación no caso de que os nenos fosen destinados para a adopción. Que opinas disto? Esta
medida é totalmente racista en moitos niveis. Por unha banda, porque subxace a chantaxe de que os pobres teñamos que vender aos nosos fillos para ter dereito a gañarse a vida. En segundo lugar, porque a maioría dos países do Norte global válense da man de obra das mulleres inmigrantes para ocuparse da reprodución social: nos hospitais, nas tarefas de limpeza, na limpeza, na limpeza, na limpeza, na limpeza… Utilízase o seu traballo de reprodución social para construír a sociedade, pero logo quéreselles roubar aos seus fillos para que a sociedade poida utilizar esa man de obra. En terceiro lugar, é impresionante ver como ven as vidas dos inmigrantes como un medio comercial, no que a sociedade ten dereito a atraer aos seus fillos mentres os capitalistas bótanlles unhas faragullas da mesa en forma de salario. Esta proposta é absolutamente temible e violenta e hai que combatela con todas as súas forzas.

Estamos no medio dunha ofensiva contra os dereitos reprodutivos das mulleres, especialmente contra o dereito ao aborto. Como é funcional o capitalismo?
Esta pregunta é moi importante, xa que neste momento de crise capitalista as dúas faccións da clase capitalista ofrécennos unha alternativa. Por unha banda, temos o feminismo neoliberal na liña de Hillary Clinton. Falan de empoderamiento das mulleres, pero só quéreno para as mulleres da clase que goberna, non para a maioría. Estes din que están a favor do dereito ao aborto, pero non se dan conta de que ten que ver co tipo de traballo que tes dereito a ter fillos, e aínda que loitan por legalizar o aborto, non loitan por mellores soldos ou por mellores condicións de vida.

Outra das respostas da autoridade de clase é evidentemente misógina e racista, e encárnano Trump, Narendra Modi da India e outros. Dinche que temos que protexer á familia tradicional e promover que as mulleres teñan valores tradicionais. Xunto a iso, os supremacistas brancos están preocupados pola redución do número de brancos no Norte global, e as mulleres brancas queren que haxa máis nenos no mundo. Por tanto, o capitalismo ofrécenos principalmente estas dúas opcións e fronte a iso, as feministas marxistas de nova xeración temos que darlle as costas a ambas as e promover un feminismo para o 99 % que se basea na loita de clases, un feminismo que se sume ás loitas cotiás das mulleres traballadoras e dos pobos oprimidos do mundo, que entende que a loita polo aborto non se pode separar da loita pola saúde ou por un mellor salario para todos.