Todos están enfermos! Ese é o berro que pronuncia o título dun libro en francés (Tous malades! ; Orizons, Comparaisons. París, 2018). Nesta obra colectiva, varios investigadores tratan de analizar os discursos e comportamentos relacionados coa enfermidade, tanto na sociedade como especialmente na literatura, subliñando que por unha banda se estenderon as linguaxes relativas ao ámbito da enfermidade máis aló do medicamento, e por outro, que a sociedade actual ten unha gran influencia na cita ou resolución medicalizada de calquera tipo de problema. O medicamento pode converterse no medio normal de liberar os nós dos homes. Obviamente, creo que é boa a integración da enfermidade entre os límites da normalidade; creo que Todos, Todos! Tal e como se mostra na colección, a enfermidade permite á xente participar plenamente na cohesión e coherencia da sociedade, cunha actitude enérxica e dinámica. Pero hai que recoñecer que cando se fala habitualmente da enfermidade non se fai desde un punto de vista tan positivo, senón desde o da enfermidade. O habitual é que se escoite que “todos estamos enfermos”, é dicir, que todos estamos mal, todos os problemáticos –Tocqueville xa predixera que os cidadáns das democracias morrerían por casualidade–. Por iso, cada vez máis se fai un chamamento ao medicamento para que organice calquera problema social, co obxectivo dunha sanidade social abstracta.

No ensino tamén se nota esta tendencia, con graves consecuencias. De feito, nos últimos cincuenta anos acelerouse a tendencia a situar o fallo escolar sobre unha debilidade patolóxica do alumno. Converteuse case nun reflexo para enviar aos alumnos con dificultades escolares a ortofonistas, ortoptistas, ergoterapeutas ou psicomotricistas: viuse como unha medida de seguridade para que un médico dese un diagnóstico no ensino sobre o neno que non o fai. Por tanto, en todas as clases hai estudantes que utilizan os diferentes protocolos médicos. E eses protocolos son tan diferentes que ao profesor non lle é posible adaptar o seu curso a todos os niveis. Algúns alumnos non teñen que escribir, outros poden escribir de cando en vez; para un terán que colorearse os uns, o dez e as porcentaxes porque a súa mirada dá saltos; para o outro haberá que gravar os textos e consígnaa para evitar a lectura... Á fin e ao cabo, son tan numerosos os protocolos médicos que algúns pais reclaman aos seus fillos por necesidade e venlles con dificultade. Algúns nin sequera teñen en conta os consellos pedagóxicos ou as indicacións educativas que os profesores fan: esconden no reverso do documento médico o cesamento dos seus pais e vólvense duros cando os profesores queren axudar ao seu fillo dunha maneira que o médico non lles pida. Con todo, os expertos en pedagoxía poden conseguir que os alumnos avancen coas súas ferramentas metodolóxicas específicas, á marxe dos protocolos médicos, interrogando o sistema escolar e as vías educativas.

Si na clase estamos todos enfermos, profesores e alumnos, non creo que nos curemos sometendo os procesos de aprendizaxe ao excesivo medicamento. Quero crer que o florecimiento sólido dos individuos e da sociedade pódese producir a través da educación, a construción de proxectos pedagóxicos, o bo sentido e a responsabilidade entre profesores, alumnos e pais. Neste sentido, é de agradecer o labor de moitos pedagogos e educadores, como os que no País Vasco impulsan o proxecto educativo vasco Hik Hasi.