Durante a guerra houbo unha terrible prisión no alto de Ezkaba. -Logo, cando era novo, só había un grupo de soldados. Construíronse moitas casas / en pobos pequenos, en Ezkabapea / en barrios novos, en Ezkabape. / Baixo o pórtico, alegría e dor no meu corazón”. Son as liñas da canción Ezkaba do grupo musical Balerdi Balerdi, con pinceladas gravadas na memoria e o presente da cidadanía.

A fuxida de 1938 está cravada nesa dor, na memoria da montaña. Centos de presos da prisión superior de Ezkaba –2.500 entón– protagonizaron a fuga máis grande xamais rexistrada nun cárcere europeo: Dos 798 presos, a maioría foron capturados na caza posterior á fuga e 206 mortos; só tres lograron chegar a Iparralde, en Urepel. O forte de San Cristóbal foi encarcerado en 1934 e encargóuselle esta función até 1945.

Ezkaba era unha cidade estratéxica para o control aéreo da Comarca de Pamplona e en 1878 ordenou a construción do forte que levaría o seu nome ao rei Alfonso de España XII.enak. Terminou en 1919, pero nunca cumpriu o seu obxectivo militar, xa que os avións empezaron a utilizarse na guerra e con eles as fortificaciones deste tipo perderon o seu sentido militar. Na actualidade, o edificio é propiedade do Ministerio de Defensa español, que até 1991 contou coa presenza dun grupo de soldados. Nos anos 2008 e 2009 realizáronse obras na fortaleza derrubando, entre outras, tres murallas que, segundo denunciaron os grupos memorialistas, fixeron para desacreditar a condición de cárcere do forte.

O edificio xa está completamente deteriorado e non hai soldados no lugar, pero os militares mantéñense nas saias do monte, no cuartel de Aitzoain. Foi construído en 1965 e ao lugar foron trasladados os militares do cuartel de Pamplona. Nos seus momentos álxidos tamén recibiu a 2.000 soldados, pero na actualidade hai poucos centenares.

Un ou outro, os
militares de Aitzoain dan moito que falar dun incendio, de fugas de tiro, dun forte, de eventos deportivos ou agora de campo de tiro. Nas últimas semanas sucedéronse dous proxectos: un, a construción da zona de tiro e outro, o valado que queren construír por iso. En xuño de 2019 o Ministerio de Defensa solicitou ao Concello de Berrioplano a autorización para valar unha parcela de 52 hectáreas de terreo desde o campo de tiro até o Pico San Cristóbal. A principal razón para xustificar o cerramento é: “Para concienciar á cidadanía civil sobre a extensión da CMT de Aitzoain –campo de tiro–” (“portátil ao persoal civil do alcance da propiedade CMT Aizoain”). Curiosamente, a solicitude de licenza foi realizada polo Exército en xuño deste ano , pero o proxecto foi remitido en febreiro ao Concello.

Os militares aprópianse da parte do terreo que queren valar, pero o Concello desmentiuno e a principios de setembro negouse a permitir que se iniciasen as obras. O estudo realizado polo Concello nos Catastros e outros Rexistros mostra claramente que estes terreos pertencen a Berrioplano e Berriozar e comparten unha parcela sobre o monte varias localidades. A intención dos militares causou un gran balbordo na comarca de Pamplona, entre outras cousas porque o proxecto divide a montaña de arriba abaixo, pechando camiños para animais, peóns e bicicletas. Os militares din que se vai a presentar un novo proxecto e que niso vanse a respectar esas vías.

O
proxecto do edificio foi aínda peor tramitado polos militares, que non solicitaron a licenza de obras necesaria por lei ao Concello e este ordenoulles paralizar a obra o 24 de setembro. O alcalde de Navarra Suma, Julian Bator, explicou que o consistorio solicitou en agosto pasado ao Ministerio de Defensa que aclarase as razóns polas que se estaba construíndo o edificio, pero como o ministerio non contestou no prazo fixado para iso, ordenou a paralización do mesmo.Como se
ve nas fotografías, o impacto ambiental do edificio é moi grande e o alcalde Bator pediu aos militares que pintasen en verde durante a visita de agosto. Tamén o 4 de xuño, tras ser nomeado alcalde, realizou unha visita de cortesía ao cuartel.
Levan dous ou tres anos construíndo barracóns na zona de tiro e cando se construíu o novo cárcere de Pamplona levaron uns 7.000 camións de terra para acondicionar o terreo de tiro. A torre comezou a construírse no principio do ano, pero a cidadanía deuse conta da súa personalidade aos meses, cando viron o segundo piso, que ten catro. Non é a primeira vez que se fan estas prácticas e hai dous anos construíuse no cuartel un valo de formigón sen permiso, sen permiso de ninguén.

Tiros e incendios Félix Remírez é concelleiro
de EH Bildu en Berrioplano e dinos que “están afeitos facer o que queren”. Con todo, cre que os proxectos de agora foron moi raros. “Por unha banda, presentaron as terras que non son súas como as súas, doutra banda, non pediron permiso para a torre e quixeron seguir adiante con estes proxectos… parecía que o cuartel ía en decadencia pero agora parece que queren revivir”.

En calquera caso, os problemas cos militares non son os de agora, os disparos convertéronse no pan de cada día para os veciños e en moitas ocasións causaron accidentes. Algúns deles provocaron tamén incendios en Ezkaba, o máis grave ocorrido no ano 2000, que orixinou quéimaa de 100 hectáreas de montes. Un dos donos dos piñeirais queimados demandou aos militares e a sentenza deulle a razón: o incendio foi orixinado por un artefacto de fume disparado polos militares no campo de tiro, pero non foi condenado porque segundo a sentenza “non se podía saber quen disparou o bote”.

Remírez tamén lembra como unha granada lanzada con subfusil caeu no centro do pobo: “Foron os policías os que chamaron aos militares, estes levaron a granada e xa está, non pasou nada”. Segundo o concelleiro, os militares tiveron frecuentes litixios cos concellos e cidadáns da zona, principalmente pola zona de tiro ou polo peche de vías ou pola posesión de terreos. En 2018, os organizadores tiveron que suspender unha carreira de montaña que lembraba a fuga de 1938, xa que entre os patrocinadores da carreira figuraba o Exército español: o verdugo quería ser o seu actual patrocinador, pero as protestas dos equipos memorialistas fixeron que a carreira se suspendese.

A partir de 2016 está a levarse a cabo o proxecto do Parque de Ezkaba entre os concellos da zona e a Mancomunidade da Comarca de Pamplona e presentarase en breve. O parque conta con 11 km2 e o seu obxectivo é a explotación de terras, a preparación do tempo libre e a posta en marcha das medidas medioambientais necesarias. O plan regulará de todo, excepto o mantemento dos militares alí. Para iso, os pamploneses e as pamplonesas necesitan un tempo e un plan máis contundente.