O pasado 9 e 10 de maio reuníronse en Fontellas, xunto a Tudela, preto de 280 estudantes de 3º e 4º de Educación Secundaria de todo o País Vasco (entre 14 e 16 anos). Alí está a ikastola Argia e tiñan como obxectivo a Marcha das Bardenas. Nalgunhas edicións reuníronse até 400 alumnos.

Hai quince anos, debido á necesidade de impulsar o eúscaro no sur de Navarra, varios profesores de Educación Física das ikastolas pensaron nas Bardenas. “Temos un campo máis bonito que leste?”, di Iraitz Rodríguez, profesora de Soinketa en Argia. É donostiarra e aínda que só leva dous anos nesta ikastola, está “moi afeito” organizar a Marcha Ciclista. “Cando chegamos a algún novo membro, entre todos e todas entramos inmediatamente na dinámica de organización e ensinámoslle con total sinxeleza, como o fixeron comigo”.

Tras a comida, os alumnos chegan en autobús ao Paseo dos Keiles e son quince os profesores que se fan cargo deles. Divídense en grupos e dánselles camisetas dunha cor diferente. A continuación, realízanse uns xogos para coñecerse, a recepción do alcalde no Concello e unha ginkana por Tudela.

Cun mapache na
man, a ginkana é unha oportunidade para coñecer a cidade, estreitar lazos cos aldeáns e, de paso, traballar a orientación. Tras o xogo, este ano todos os alumnos “sentaron nun círculo e puxéronse a falar”, lembrou o profesor. Unha vez superado o “nerviosismo que supón dar a benvida aos mozos de fóra á súa casa”, diríxense á ikastola para cear e celebrar unha festa. “Este ano, algúns alumnos cun grupo punk animáronse a dar un concerto no frontón”, engade Rodríguez.

Nas súas palabras, é beneficioso para adolescentes de entre 14 e 16 anos gozar dunha festa sen alcol, xa que a esta idade xa empezaron a beber cervexas no local e a festa identifícase co alcol.

Á mañá seguinte, almorzan e acoden en autobuses ás Bardenas. Partindo do Monumento ao Pastor, o Castildetierra das Bardenas Reais chega á súa famosa cima. Tras percorrer os 20 quilómetros en bicicleta, fan unha parada para o xantar. Non é raro que se aproveite dalgunha foto para tomarse un descanso, nin sequera de ver pasar avións militares por encima das cabezas, mentres fan manobras no campo de tiro das Bardenas.

Rodríguez acordábase do susto que se lle daba ao comezar a dar clases en Argia e ao ouvir unha bomba: “Pensaba que era un terremoto”. Con todo, os alumnos están afeitos ouvir o estalido das explosións. “Os que veñen doutros lugares de Euskal Herria á Marcha das Bardenas non o saben e quedan sorprendidos; polo si ou polo non, os profesores preocupámonos de que non entren ao campo de tiro”.

Tras o xantar, comezan a segunda quenda: a segunda parte é máis pronunciada e dura. “‘Eu non o farei’ escóitase con frecuencia”. Na Ribeira ocorre algo parecido co eúscaro. Segundo Rodríguez, a moitos mozos da zona non lles salgue con naturalidade falar en eúscaro, non teñen lingua materna. Ademais, moitos dos 200 alumnos da ikastola Argia proveñen dos pobos do sur de Navarra, “e nesas zonas case nunca se fala en eúscaro; no día a día non se utiliza”. Por iso tamén é interesante achegar aos mozos a outras contornas nos que o eúscaro está máis arraigado, e conversar nesa lingua cos do sur de Navarra.

O eúscaro
non é oficial na Ribeira e como consecuencia da zonificación, na zona non vascófona o sistema educativo non garante o ensino do modelo D. Trátase do 43% do territorio de Navarra e, en concreto, afecto a 180.000 habitantes (28% da poboación de Navarra). En todo este ámbito de 4.215 quilómetros cadrados xestionados por 110 concellos, ademais da ikastola Argia, só seis centros públicos (Caparroso, Carcastillo, Castejón, Centronico e Lodosa) e un concertado (Ikastola Ibaialde de Lodosa) ofrecen a posibilidade de estudar en euskera si hai demanda suficiente. Iso si, unha vez terminada a Educación Primaria non hai ciclo superior nestes centros, e todos teñen un polémico modelo de inglés PAI, salvo Ibaialde. En Tudela, a principal cidade do sur, non hai ningunha. “Unha vez terminada a ESO, os alumnos teñen que saír fose si queren continuar os seus estudos”, explica Rodríguez.

Segundo o profesor de Educación Física, os alumnos de último curso de Argia, 4. Son os da ESO os que máis se preocupan de falar euskera na Marcha das Bardenas: “Xa teñen ese punto de madurez e tratan de relacionarse en eúscaro cos alumnos de fóra”. Tamén son eles os que se atreven a facer a segunda parte da Marcha Ciclista de 11 quilómetros entre Castildetierra e a Virxe do Xugo.

“Nesta parte vemos a maioría das caras de tomate”, comenta o profesor de Soinketa rindo. Con todo, do mesmo xeito que ocorre co uso do eúscaro, ao principio ruborízanse, pero ao final a forza dun gran grupo de Euskal Herria “anima aos adolescentes tímidos” e case todos fan a segunda parte da Marcha. Ao final, faragullas e chistorra esperan unha comida típica moi especial.

“É unha experiencia que os antigos alumnos lembran cun sorriso máis tarde”. A ikastola Argia ten a intención de seguir repetindo a experiencia. Hoxe en día, o obxectivo principal da Marcha das Bardenas é fomentar o eúscaro entre os alumnos da Ribeira; nun futuro, gustaríalles que o eúscaro non necesite estímulo neste recuncho de Euskal Herria, e que o obxectivo da Marcha non fose outro que gozar da natureza.