Cando e como naceu a cooperativa e en que momento estades agora?
M. Panyella: Vivimos na rexión de Lluçanes, que é moi pequena: Trece pobos repartidos en 400 quilómetros cadrados, cun total de 7.500 habitantes. Desde o consorcio realizouse un estudo e comprobouse que na comarca había moitas mulleres traballando en paro ou en negro, así como que a poboación estaba a envellecer e propúxose a creación dunha cooperativa baseada no coidado e a limpeza. Iso foi hai case dous anos.
S. Martínez: Coa axuda do Consorcio, fomos un grupo de dez persoas durante nove meses, e co asesoramento no camiño, creamos hai aproximadamente un ano unha cooperativa de servizos. O Consello Reitor está composto por seis persoas e está formado por sete traballadores e traballadoras, dous dos cales formamos parte do Consello Reitor (eu son o coordinador, tamén vou limpalo si é necesario, e o Presidente do Consello é traballador de familia). Non cobramos nada por ser membro do Consello Reitor e cada traballador cobra media xornada, pero puntualmente pode variar lixeiramente a hora e o diñeiro en función das súas necesidades e das horas que queira e poida ingresar.
MP: O obxectivo é que todos sexamos socios no futuro, pero para iso debemos asegurarnos un mínimo de 400 euros ao mes para cada un de nós. De momento, hai persoas que se dedican á actividade laboral, outras son socias da cooperativa e outras son socias pero non socias.
SM: De feito, tamén temos a figura de socios consumidores: son os cidadáns de Lluçanes que pagan unha cota de 20 euros ao mes por querer recibir un servizo, cun total de 180 socios. Algúns deles reciben os nosos servizos, outros se fixeron porque pensan que lles gustaría recibir os mesmos nun futuro e hai xente que cre que se fixo socia no proxecto.

O título das xornadas di: “Cooperamos para coidarnos? Xénero, coidados e migración”. O xénero, a custodia e a migración están ligadas entre si. É así na vosa casa?
SM: Case todas somos mulleres, si. Temos un home no Consello Reitor e outro no servizo que ofrecemos para axudar aos nenos e nenas á escola, pero nos outros dous servizos que temos, nas tarefas de limpeza e coidado dos maiores, todas as traballadoras son mulleres. E dous deles son migrantes.
MP: O coidado é un traballo feminizado, que non se lle dá valor, que as mulleres fixeron sempre en casa, ou que se fai en negro.

Tamén vinculamos a precariedade e a explotación coas tarefas de coidado. Ante isto, que lles dá a cooperativa?
MP: Para empezar, na nosa casa o coidado vai en dúas direccións: o coidado da persoa que recibe o servizo e o coidado entre as e os traballadores, tendo en conta a situación persoal, a conciliación, as necesidades…
SM: Que no que facemos sintamos recoñecidos, respectados e atendidos por todo o persoal. E a cooperativa tamén concede ás traballadoras dereitos que, doutro xeito, non terían. Doutra banda, interiorizar a filosofía da cooperativa non é fácil para todos, porque non é xente que vén do mundo cooperativo e hai que facer moita pedagoxía. Están afeitos á precariedade, a recibir ordes e a obedecelas sen rechistar, para eles o normal é traballar en negro e prodúcelles falta de confianza nun proxecto como o noso. Por exemplo, atopámonos con dificultades para cambiar as relacións laborais, con xerarquías, sobre todo no caso das mulleres migrantes: Cando me dixeron “ti es o xefe, ti decides”, devolvinlles esa responsabilidade; “este servizo saíu, queres facelo? Eu non organizareiche o traballo, ti decides”. De cando en vez traballo con eles na limpeza. Á fin e ao cabo, é unha relación entre iguais, pero a algúns lles resultou difícil entendela.

E conseguistes que esas decisións e responsabilidades sexan asumidas polos traballadores?
SM: Si. A un deles, por exemplo, ofrecéronlle outro traballo, máis horas e máis diñeiro, e dixo que non, que está tan a gusto neste tipo de empresa. Agora implícanse máis, porque senten a súa, porque entenden que tamén é súa. É evidente a preocupación e a responsabilidade de que todo vaia ben.

A cooperativa é, entón, un instrumento de empoderamiento.
SM: Totalmente. É un obxectivo que temos desde o principio e tamén temos equipos para empoderar ás mulleres que sufriron violencia machista. De feito, queremos ir ampliando a oferta de servizos: grupos para traballar o duelo, cursos de catalán para migrantes…
MP: Sempre tendo como punto de partida o coidado das persoas. Ao principio, por exemplo, tiñamos en mente ofrecer traballos de limpeza nas empresas, e probámolo, pero vimos que non ía en consonancia coa nosa filosofía, que non o queriamos. Unha cousa é entrar nunha casa e limpar esa casa chea de vida, axudar a quen non pode facer ese traballo, e outra cousa é entrar na frialdade dunha gran empresa. Probámolo e non funcionou, limpámolo en pequenas empresas e pequenos negocios, nos familiares si.

Por tanto, preferides falar desde pequeno.
SM: Creo que si nos fixésemos grandes empresas, perderiamos ese trato próximo e iso non é o que queremos. Tivemos ofertas para traballar en cidades máis grandes, pero non é a nosa idea. Somos unha cooperativa pensada a medida da contorna rural no que vivimos. Ademais, no trato co cliente tamén se nota que somos rurais, é fácil entrar na casa do veciño e coidar ben as relacións. Aínda estamos a chamar á porta: visitamos aos potenciais consumidores do servizo, imos conversar con eles. Asumir a dependencia non é fácil, e neste ámbito rural, aos payés baserritarras a miúdo resúltalles máis difícil aceptar a axuda. Tamén hai que facer ese traballo.

Como entendedes a custodia?
MP: Para nós é algo profundo, que vai máis aló de atender á persoa, e ao mesmo tempo, entendémolo de forma sinxela. A clave está na mirada, en como miro ao outro, dun mesmo neno ou dun ancián, a un igual, en lugar da un paralítico. A nosa visión do corpo tamén é importante: como tratar un corpo desde o respecto, como limpalo, a nosa actitude cara aos xenitais (si non estou satisfeito, así o transmitirei inevitablemente)…
SM: O coidado é un gran reto do noso tempo. Pór encima da mesa a vellez, a dependencia, a morte… e falar de todo iso tamén é o noso obxectivo. Como quero envellecer e morrer; cando me converto en dependente, que camiño quero percorrer, porque máis aló de terminar na residencia de anciáns ou de ser unha muller migrante en casa para coidarme durante todo o día, hai outras alternativas.

Que mensaxe queredes transmitir á xente de Euskal Herria na vosa intervención?
MP: Que unha cooperativa de coidados busca unha solución a uns temas, pero non a todos, porque non poderemos facer fronte a moitos temas legais e políticos. Con todo, é mellor seguir adiante no que creemos e, si é necesario, desde a desobediencia.
SM: Hai obstáculos e a realidade é frustrante en moitas ocasións. Terminei chorando na Xestoría un día porque estás cheo de boas intencións e o sistema písache a miúdo, pero imos inventando camiños seguros para seguir adiante. É certo que o día a día é un pouco tolo, que o cadremos todo e que fagamos ben o puzzle, e que manter a proximidade que buscamos tamén require tempo; por exemplo, o traballo de coordinación non o fago sobre papel, os traballadores escoitámonos, discutimos en casa dun e outro tomando un café… pero a miña paixón é as relacións persoais. Sen paixón non entrariamos en algo así.