Ofendiditos: Veu a Donostia para presentar o seu libro sobre a criminalización da protesta. Como xurdiu o desexo de escribir sobre o tema?

Silvia Sesé, editora de Anagrama, dirixiuse a min e preguntoume si quería escribir sobre algún tema. Na colección Novos cadernos Anagrama publiquei o librito, e ese formato permitiume escribir unha cousa curta sobre un tema de actualidade. Interesábame facer algo así, non ao redor de algo que estea no aire, pero si no pensamento das cousas que están a suceder. Nun principio, o eixo principal era o puritanismo. A min sempre me interesou moito como a historia dos Estados Unidos de América, a partir do século XVII, formouse alí o concepto de nación, e iso está moi unido aos puritanos, así que empecei por iso. Logo, con todo, abrín a perspectiva, e ao final tamén reunín outras cuestións, como o tema da dor e a situación dos medios de comunicación en España.

E como foi que abriu vostede a perspectiva?

Lin moitos postulados de opinión e artigos de opinión e vin como moitas das actitudes e tendencias de opinión das zonas ultraconservadoras da EE.UU. estaban a implantarse en España sen ningún tipo de criba, e como ademais se estaban introducindo en ámbitos que se consideraban máis progresistas ou polo menos centrais, que non se consideran reaccionarios. De súpeto observei que o léxico unía os dous fíos.

De feito, no libro analizaches a genealogía de tres conceptos: o que facilmente se ofende (ofendiditos), o neopuritanismo e a xustiza política. Cando xurdiron, en que contexto?

O termo equidad política xurdiu na década dos 90, a través dun artigo en prensa. Un xornalista trasladouse á Universidade de Berkeley, onde cursou os seus estudos, e deuse conta de que o ambiente cambiara desde a súa época, e que os estudantes estaban a traballar temas que até entón estiveran fóra da universidade, como a ecoloxía, a reciclaxe, a racionalización, etc. O xornalista explicou todo isto nun artigo e chamouno PC: Political correctness. Tirando diso, publicáronse once artigos que vincularon a corrección política á censura. Todos estes autores estaban relacionados coas fundacións neoliberais; no libro Diñeiro escuro relátase perfectamente este proceso [Dark money, Jane Mayer], como xurdiu todo un sistema ideolóxico, todo un sistema de pensamento, para loitar contra a esquerda intelectual. A xustiza política é un dos conceptos que se utilizaron para iso. O neopuritanismo tamén se empezou a utilizar na década dos 80, contra sectores do movemento feminista, contra as segundas e terceiras ondas, e hoxe en día ambos os conceptos adoptáronse sen ningún tipo de reflexión en España.

E esa historia do que se ofende facilmente?

Iso tamén vén de Estados Unidos. É un calco do termo Snowflake. Xurdiu na década dos 90, pero agora é Trump o que se fixo coa súa. A orixe deste concepto é que hai unha xeración que cre que todas as persoas son especiais e únicas, como os copos de neve. Hoxe en día, Trump utilízao para todo, para os demócratas, os da esquerda, e de verdade, para criticar a todos aqueles que están en contra del.

Como é que se desbaste facilmente?

Baseeime nun sketch do grupo Pantomima Full, que reflicte perfectamente os clichés que sobresaen sobre esta figura: só protesta na rede, nunca na rúa, quéixase de todo o que ofende, e como non ten humor, oféndese con todo. Doutra banda, está relacionado coas novas masculinidades, pero é unha pouse, non porque reflexione de verdade sobre os seus privilexios de xénero.

Di que os conceptos orixinarios de Estados Unidos estendéronse moito nas columnas de opinión de España, por que agora?

Dareiche a miña opinión. Creo que M-15 é unha reacción contra o movemento e os novos movementos sociais, e que se desenvolveu en opinión antes de chegar á política. Tamén é unha reacción contra os feminismos. Existe unha mensaxe como: “Si, todas estas cousas están moi ben, pero non nos pasemos”. Na miña opinión, o obxectivo deste tipo de reaccións é manter un espazo de privilexio, que se materializou entre 2017 e 2018, precisamente porque durante eses anos as mulleres saíron á rúa en masa e de forma bastante espectacular, e os movementos feministas han empezado a organizarse en rede, superando as propias estruturas dos movementos, o que xerou unha resposta.

Imos agora ao puritanismo. Este concepto asóciase sobre todo á conduta sexual, pero os puritanos orixinais non eran tan pechados neste aspecto, non?

Si, cando me decatei diso quedeime atónito e por iso metino no libro. Ao fío dos puritanos, unha certa moral sexual aguda chegou ao noso tempo, pero en realidade, nas novas colonias de puritanos, que despois se converteron en New Hampshire ou Connecticut, valorábase moito o pracer asociado ao sexo. Por suposto, había que gardar algúns criterios –a fidelidade, a falta de sexo até o matrimonio, etc.–, pero o mesmo sexo non estaba tan relacionado coa culpabilidade como na relixión católica. Por exemplo, nos escritos sobre a boa vida nas colonias puritanas sinálase que os cónxuxes deben manter frecuentes relacións sexuais como condición para levar unha boa vida.

Hoxe en día utilízase en contra das feministas ese concepto de puritano estrito, non?

Si, utilízase contra un feminismo que se considera censor e que pretende regular a vida privada dos demais. Hoxe en día, na prensa e nos medios de comunicación, un grupo de articulistas aferrouse a este concepto e chaman puritano a varias feministas. Estes pensadores suxiren que existe unha gran masa de mulleres que parecen aplicar a moral do público e o privado. Non é así, por suposto, pero creo que esa imaxe se creou con contundencia, que se saca en todos os debates e parece indestructible. Creouse unha especie de alerta xeral sobre a existencia dun puritanismo feminista. Paréceme totalmente interesada e pouco realista.

Que se pode facer para oporse a esta imaxe?

Necesítanse espazos de resposta, por suposto, e hai que informar á xente. É un remolino moi complicado, e creo que as redes sociais teñen moito que ver. Nas redes sociais non fai máis que introducir contido, encher formularios sobre vostede mesmo. Cada día expresamos o que pensamos de cada cousa. En lugar de reflexionar, hai que situarse continuamente, e iso non é moi interesante. Non hai lugar para argumentacións ou razoamentos máis sólidos. Eu, na medida do posible, trato de evitalos, porque non creo que fagan ningún ben a ninguén.

Alén das conxecturas, hai datos. No libro resúmese a investigación realizada por Pikara Magazine e a avogada Laia Serra na que se analizan os insultos e o acoso que reciben as xornalistas que traballan no ámbito público. Vostede ten un partido público, como o viviu?

Todos tivemos problemas. Eu non tiven moitos problemas, non sei por que exactamente, pero si diría que hai unha gran diferenza entre aparecer ou non na televisión. Eu non aparezo na televisión, polo que non vivín ese tipo de acoso. Tiven problemas en determinados momentos, á hora dalgúns artigos concretos, e é moi desagradable. Cada vez que falo de feminismo nas entrevistas déixanme cincocentos comentarios, pero non os leo, deféndome, porque non teño ningún interese en facerme dano. Moitos dos meus amigos sufriron esta persecución, e é imposible que isto non provoque psicoloxicamente. Creo que é responsabilidade da sociedade que as mulleres non teñan que padecelo. Si ocorréselles aos homes que escriben nos medios de comunicación ou falan en público, non poderían crelo. A min paréceme terrible, cando unha compañeira pon un tweet, dinlle cousas: ensínanlles as fotos das pistolas, fálanlles dos seus fillos… Todo iso é sinal dunha sociedade moi enferma e terriblemente misógina, que debería avergoñar á xente.

No entanto, é de estrañar que as mulleres sigan escribindo.

Si, de verdade. Insisto, eu creo que iso inflúe, e a miúdo, antes de escribir ou dicir nada, si sabes que iso que vas dicir vai xerar resposta ou debate, saen á luz cuestións psicolóxicas: ansiedade, medo… Paréceme moi atrevido como os compañeiros pon o corpo e a cara cada día.

Cambiaremos de tema. Este é o cuarto libro, e chamoume a atención que vostede desenvolveu temas moi diferentes.

Os libros son diferentes, si, pero teñen unha cousa parecida: a voz. En certo xeito todos están escritos en primeira persoa. O primeiro, o ensaio sobre os segredos do Pentágono [Quero os segredos do Pentágono e os agora quero, (quero os segredos do Pentágono e agora)], por exemplo, é unha breve crónica sobre Deep Web [Internet Ezkutua]. Os medios de comunicación falan de todo o que ten que ver con Internet –todo é surfear, rede…– dunha forma moi fetichista, e hai algúns casos de activismo online que me interesan especialmente. Isto é o que principalmente tratei no libro.

A segunda, Case nada que porche (case nada para vestirche) está máis relacionada coa túa historia, non?

Traballei ese libro durante moito tempo. Por unha banda, é a historia de dous homes arxentinos que se dedicaban ao mundo da moda: A historia comeza na década dos 60 e termina na época do Corralito. Eu coñecinos, e a historia interesábame moito. Podía traballar o tema en forma de reportaxe, en terceira persoa, pero logo deime conta de que, como eu coñecíaos, non se podía traballar desde fóra, e ademais esa historia ten que ver coa emigración dos meus pais.

Os pais son exiliados.

Si, eu nacín en Arxentina, pero seis meses despois de nacer fomos a Barcelona, fuxindo da ditadura militar. Interésame moito a cuestión do exilio e a migración, o que supón vivir e crecer noutro país, que relatos orais créanse, que lle pasa á propia familia, con que familia creces, como se fan amigos…

Despois de publicar Eu tamén son unha chica lista (eu tamén son unha moza clara), directamente é un libro que trata sobre o feminismo.

Si, é un ensaio pop, feito desde o humor, por unha banda para achegar o feminismo e por outro para analizar como se reflicte todo iso na cultura pop, que me interesa moito. Quería explorar os cheerleads, os influencers... Como di o meu amigo Marc Giró, gustaríame que os influencers de Instagram estivesen alí dentro de vinte anos, e ver que lles pasou, como cambiaron –ou non–. É un tema interesante, que pasa con esas linguaxes e posicións.

Alixeirar?

Parece que só son importantes as cousas graves. Fóra do libro, por exemplo, os actores que se valoran son sempre actores dramáticos, a arte dramática é verdadeiramente importante, pero hai grandes actores que fan comedia e parece que é unha arte secundaria. Creo que temos que romper esas clasificacións. O feito de que o ton non sexa grave non significa que as cousas que se din non sexan interesantes. E co humor tamén: parece que si se di as cousas con sentido do humor, menosprézase a importancia do que se dixo, pero a miúdo, o humor é unha arma para poder entrar en espazos que non lle corresponden. Paréceme unha ferramenta moi importante, non hai que deixala de lado.