O nivel de rendibilidade do capitalismo actual non é equiparable ao da Idade de Ouro, a pesar dos numerosos intentos que se levaron a cabo para conseguilo. Cando os resultados do fordismo e das políticas keynesianas foron decaendo, as propostas dos neoliberais foron as “liberalizacións” dos mercados para recuperar a rendibilidade, a “privatización” de bens e empresas públicas, a nova regulación normativa (a chamada desregulación). O que funcionaba en papel, como o trickle-down economics ou o efecto de fluxo, non serviu para recuperar o nivel de rendibilidade que necesitaba o capital, foi unha dose de dopaxe. A Gran Recesión é un exemplo diso, o capitalismo entrou nun ciclo descendente de longo prazo.

A velocidade alcanzada pola globalización ao longo deste tempo foi impresionante. O proceso iniciado no século XVI acelerouse coas innovacións tecnolóxicas; nas últimas décadas do século XX a difusión das tecnoloxías da información e a comunicación, xunto coa axuda de fontes de enerxía non renovables, é un exemplo diso, o petróleo barato. Cada época tivo o seu propio país hexemónico, cos seus crecementos e decrecimientos. Hoxe en día, é evidente que o país hexemónico (EE.UU.) está a perder o seu papel, como dixo o recentemente falecido Immanuel Wallerstein. Non parece que vaia aparecer ningún outro país hexemónico nos próximos anos, ao parecer estamos nunha tendencia contraria.

Comparando os tempos, moitas veces vénme á cabeza a Gran Recesión de 1873-1896: o país hexemónico era o Reino Unido, pero tiña grandes competidores, Estados Unidos e Alemaña. Nesta recesión, os Estados aplicaron o proteccionismo económico. O outro período histórico que se mencionou con frecuencia é o Gran Descenso da década de 1930: tamén se xeneralizaron as medidas proteccionistas. Detrás destes dous períodos produciuse a Primeira e a Segunda Guerra Mundial; e na segunda, incluída a anterior Gran Depresión, influíron directamente as decisións tomadas tras a primeira, tal e como Keynes recoñeceu no seu traballo Efectos Económicos da Paz.

Con todo, as relacións entre as economías actuais son moi estreitas: o que antes se producía no noso territorio agora faise noutro lugar do mundo; a miúdo, unha pequena parte da cadea de produción está enraizada nun territorio concreto, mentres que o proceso produtivo dispérsase polo mundo. Desde o punto de vista económico, é difícil medir o retorno das guerras comerciais e do proteccionismo. O que se está discutindo é o modelo de globalización vixente na actualidade, e as elites perdedoras desta loita pon no punto de mira os elementos máis importantes da mesma. A incerteza é a principal característica do contexto económico.

A situación inestable da economía internacional, incluídos os conflitos, a tendencia descendente da rendibilidade do capitalismo, unha nova crise económica e a emerxencia climática están por encima de nós. As elites do mundo están a repensar a globalización en beneficio propio, non dos traballadores, por suposto. Como van influír estes cambios no tecido económico do noso territorio? Difícil de medir, pero para empezar non será bo. As administracións non aprenderon moito, os Grandes Retrocesos seguramente os pillarán sen preparación.

Pero non quero parecer escuro. Na globalización a soberanía económica disolveuse como un azucarillo, si existiu algunha vez; mentres isto último ponse en cuestión, poden aparecer físgoas para construír outras vías. Ese é o lado bo da incerteza, a posibilidade de que aparezan gretas.