Aos que non coñecemos a televisión por dentro cústanos imaxinar todo o que hai detrás nun programa. Cantas persoas traballan detrás de Gure Kara?

Julen Telleria: No equipo da produtora estaremos ao redor de 20 persoas. Ademais, conta cun equipo técnico de traballo formado por persoal de ETB. En total son necesarios 60 cabezales para a realización da proba. Nese sentido, o traballo de Antton e eu é moi cómodo. Os guións están escritos e todo está listo para cando cheguemos.

Antton Telleria: O que facemos é redondear todo ese traballo de fondo. Pomos moito da nosa parte nesa hora na que se grava o programa; pero o traballo máis difícil xa está feito antes de que cheguemos. Estamos a traballar 60 persoas e as felicitacións recibímolas Aitziber Garmendia e o tres. Si somos conscientes diso.

J. T: Si a xente soubese de que maneira trabállase, quizá sexan máis comprensibles. A realidade é bastante amarga. O tempo e os recursos para traballar son moi reducidos.

A. T: Nós tamén fixemos o mesmo: cando fas críticas non te dás conta do que hai detrás. Pero cando ves que detrás hai un equipo humano de traballo, que son persoas como ti as que fan todo iso, cando ves cales son as dores de cabeza da xente de aquí…

É duro traballar para a televisión?

J.T. : A televisión, na actualidade, e polo menos en ETB, faise a fume de carozo. En canto aos recursos humanos hai pouco, sobre todo nos guións. Antton visitou o programa de Buenafuente, e alí, por exemplo, os guionistas reúnense todos os días, só para botar ideas á rúa. Non existe no noso país. Contamos con tres guionistas e un deles a media xornada. Entre eles teñen que escribir catro programas cada semana. Ao final, como facer parafusos na fábrica: hai que sacar o traballo adiante e non hai o tempo que podería tardar: discutir, facer ballóns de ideas…

Tamén se di que faltan ideas…

A.T.: O que falta é unha canteira de guionistas que traballará moito tempo no campo; unha escola como esta. A xente vaise porque non están ben atendidos. E é clave: necesítanse guionistas e daquela todo o demais. Non se ofrecen espazos para xogar, para probar cousas, para aprender… Non se arrisca nada nese sentido. Habería que deixar facer á xente. Si os guionistas non están contentos, é moi difícil facer entretemento, e non digamos humor.

J.T. : Hoxe en día, grazas ás universidades e centros de formación, hai xente moi boa que sabe editar vídeos. E moito. Pero á hora de escribir, e en eúscaro, non hai industria do guionista. Eu creo que aí, tanto as universidades como ETB teñen unha responsabilidade. Preocupémonos máis disto, porque hoxe en día cun teléfono podes gravar case calquera cousa, pero hai que escribir, hai que ter ideas.

Vedes a televisión?

J.T. : Nós sempre fomos moi afeccionados á televisión. Consumimos moito en casa, foi o noso pequeno pracer. Hoxe en día, en casa sempre acendo a televisión. Teño ETB1 automaticamente, pero se non vou ver o que hai aí, diríxome directamente ás plataformas dixitais. Xa descartamos o zapping que antes tiñamos arraigada.

A.T.: Eu niso son millennialla total. En Bilbao, no piso de estudante, viamos moito a televisión. Pero fun a Erasmus e alí non tiñamos televisión. Empecei a usar Youtube para ver as cousas, e desde entón, apenas volvín á televisión. A sala perdeu ese valor intrínseco que tiña antes: ir á miña habitación, coller o móbil, e alí vexo o que quero, e tamén os programas de televisión.

Buscas referentes?

A.T.: Si, por suposto. David Broncano, Berto, Andreu Buenafuente… A min achacáronme un Broncanismo. Agora me desintoxico un pouco porque me dou conta de que teño moita tendencia á imitación. Si sigo moito a alguén, logo cando falo de min, supostamente de forma espontánea, sáeme moito. Ao ver Ilustres Ignorantes ou A Vida Moderna… Nos últimos tres meses, empecei a ver outras cousas, tamén por cambiar, porque dunha forma ou outra están demasiado presentes na miña voz aqueles que vexo case todos os días.

J.T. : Eu son máis Buenafuente. Pero, aínda que sexa doutra maneira, son unha gran referencia [Xabier] Usabiaga ou [Xabier] Euzkitze. Non vou copiar directamente o seu estilo, pero si creo que dicimos algunhas cousas como o dirían eles. Ás veces no límite da parodia, pero sen perder o carácter de referencia.

Somos máis indulxente cos contidos que se fan noutras linguas que cos de eúscaro?

A.T.: Os nosos pais ou tíos tiveron que loitar por ensinar eúscaro. Iso tamén nos deixou unha pequena carga. Parece que o eúscaro non é unha ferramenta para facer bobadas, que non se pode utilizar de calquera xeito. En castelán, pola contra, porque non tiveron que sufrir esa opresión, fano todo e de calquera xeito, sen complexos. Aquí, algúns teñen esa visión: “O eúscaro é o noso tesouro, e coidado co que fas”.

J.T. : Estamos moi preocupados por controlar os nosos contidos e non impórtanos que se fagan noutros idiomas. Pero cos datos na man, eses son os programas que ven en Euskal Herria. O que segue a Urtzi Urkizu sabe que datos de audiencia achegan Telecinco e a selección española. Entre os que len a luz, moitos verán o Gran Irmán.Esta é a realidade e non podemos gardala baixo unha manta. Tamén necesitamos lixo en eúscaro, daquela cada un decidirá que vai ver.

A.T.: Non todo vale. Sabemos que podemos influír nas tendencias de consumo da xente e tratamos de utilizalo. Pero, ao mesmo tempo, tamén é lexítimo traballar a favor da corrente cun obxectivo lingüístico. Si á xente gústalle isto, non o faremos exactamente igual, pero tomaremos bastantes cousas de aí e traerémolas ao eúscaro. Quizá non estaremos moi orgullosos do que fixemos, non será o que fariamos para nós, pero somos conscientes de que tamén así facemos a nosa achega.

J.T. : Nós xa tiñamos ídolos vascos na adolescencia, pero agora, na época de Youtube e e Instagram, os máis novos buscan aos ídolos fóra. Quen e por que son, tamén é un tema gordo, pero hai un pequeno logro no que tamén se poden aprender a crear algúns para o eúscaro.

Na mocidade facedes ese camiño, non sen polémica…

J.T. : En Gaztea temos a Jon Gotzon, que utiliza frases en castelán. E unha xente dinos: “Estou encantado de escoitar o voso programa, pero eu son euskaldun e non teño por que sufrir iso nunha cadea en eúscaro”. Poida que non teña por que aguantar, pero cando eu empecei en ETB deime conta de que a realidade é moi diferente do que creemos as persoas que vivimos no ámbito vasco. Se todos fosen como nós tres, os vascos estariamos salvados. Pero a realidade é moi diferente e dura. Non podemos fortificarnos na lavandaría.

A.T.: Todo iso, desde un factor lingüístico, pero tamén hai máis. Por exemplo, A Vida Moderna ten un gran éxito, pero non é hexemónico en toda España ou en todos os falantes españois. Á xente, sobre todo, fáiselle ofensivo e desabrido, pero como son moitos, hai suficiente masa crítica para que ese humor faga o camiño, e tamén para encher un estadio. En Euskal Herria, o panorama lingüístico é así, somos moito menos en número, e, por suposto, tamén entre os que somos, ese tipo de humor é brutal e ofensivo. Pois ben, despois de todos estes filtros, queda unha cantidade moi pequena. Talvez non bastase cun ensaio como este para abrirse paso. Por iso creo que deberiamos ser máis tolerantes, porque pola contra só se pode facer o xeral e o branco. Polo menos desde os medios de comunicación públicos.

É límite que ETB sexa unha cadea pública nese sentido?

J.T. : En moitos casos si. Cando o facía nós e Gutarrak eu non era máis que presentador. Pero sei que tiñamos carne, sangue, sexo… Moitas cousas que, se se publicasen, dar moitos mellores datos de éxito e audiencia. Pero é unha televisión pública e non as usamos. Non sei si é bo ou malo, pero iso limita moitas cousas.

A.T.: Os comediantes que eu sigo teñen moi claro que non están aí para educar a ninguén. Que esa responsabilidade é doutros: de profesores, de universidades, de institucións, de pais… Os humoristas están aí para facer rir, xogar, incomodar… Eu non vou entrar por camiños que me parecen equivocados, pero no noso, ademais deses límites de cada un, veñen outros moitos por fóra. Tamén o ten da autocensura. Na sesión pasounos algo: pensar algo e dicir o director: “Non, polo si ou polo non non o digas”.

J.T. : O problema é que a única televisión xenérica que temos en euskera sexa a pública. Porque debe desempeñar ambas as funcións, a pública e a privada. Se tivésemos ambas, o privado permitiría outro ton, outro tipo de contido, outras apostas menos xerais…

A.T.: A maioría dos formatos que teñen éxito entre os mozos son de plataformas privadas. Aí tamén as empresas pon límites, por suposto. Ou o que pon publicidade. Pero están dispostos a arriscar, e iso é o que lles dá un público. Usan un ton moito máis débil. Como imos chegar aos mozos se non podemos dicir o que din os mozos? Se non podemos facer o que fan os mozos? Estamos no papel dun tío enrolado cada vez que queremos chegar aos mozos, e non como debería ser.

No voso traballo as audiencias seguen tendo peso hoxe en día? Mirades todas as mañás?

J.T. : Máis do necesario. Pero non hai que esquecer a audiencia. Hai que buscar un equilibrio que é moi difícil. No noso caso, por exemplo, e eu estiven cinco anos na televisión, tivemos números bastante bos. Pero hai moitos programas que quedan no camiño da terceira semana. Ten que condicionar a audiencia? Tamén, pero quizá non tanto.

A.T.: O paradoxo é que niso parecémonos a unha cadea privada. Si somos públicos, se cadra tócanos dar unha certa tranquilidade ás sesións, ter unha estratexia máis a longo prazo… Se dinche que fagas un curso, cunha garantía, coa posibilidade de ter un percorrido, quizá atopes a forma de funcionar. Pero agora, se non dá deseguido bos resultados, acabouse.

J.T. : Pero é verdade que a televisión, aínda que sexa pública, necesita espectadores. É inútil facer un programa para que ninguén o vexa despois. E aí paréceme que tamén os telespectadores temos un pouco de responsabilidade. Se as audiencias aumentasen, os recursos tamén aumentarían, e probablemente tamén a calidade dos programas. En certo xeito, a todos correspóndenos levantalo.

Tamén se teñen en conta as visitas na rede? Tendo en conta que a idade media dos espectadores de ETB é de 64 anos, algúns proxectos dirixidos a mozos nacen case mortos se non é así…

J.T. :Tamén niso imos moi tarde. Necesítase unha plataforma á carta, pero deberiamos aproveitar máis Youtube. Estamos a crear contidos, pero non se difunden adecuadamente.

A.T.: Hai outra servidume, por ser institución pública. Dinnos: “Obrígannos a ter tanto clic nesta web, ou necesitamos que sexa así para recibir unha subvención”…

J.T. : Unha cousa é o contido e outra a canle, e podemos discutir moito sobre o contido, pero nas formas de transmitir o contido ímonos tarde. Instagram e Youtube. Aí están os espectadores e aí hai que estar á última. Podo entender que hai subvencións e similares, pero ao mozo que quere o contido dálle igual, e si non se lle dan facilidades, elixirá outra cousa. O director de BBC Radio di que xa non serve atraer ao público, nós temos que movernos aos lugares nos que eles operan. Por exemplo, o mozo xa fai ese traballo.

Vostedes traballan polos dous lados. Por que a radio en eúscaro é máis exitosa que a televisión?

J.T. : Ten que ver coa estrutura empresarial. Non coñezo tan ben Euskadi Irratia, pero nós, por exemplo, temos unha liberdade case absoluta, a diferenza do que ocorre na televisión. Si somos cinco socios nun programa, facemos o que queiramos. No momento e sen consultar con ninguén. A estrutura empresarial fai que na televisión todo sexa moito máis burocrático. Creo que por iso imos máis rápido na radio. A televisión é moito máis grande que a radio, hai máis mans e os pasos son moito máis lentos.

A.T.: Na radio tamén podes facer un programa digno con menos recursos que os demais. Nós podemos facer un programa similar a Ser. Pero en televisión, non podemos competir coa realización dunha gala de sobreviventes, ou cun súper reto que se fai nO Formigueiro con Will Smith. Os límites dos recursos nótanse moito máis na televisión que na radio.

J.T. : Pensemos, conseguimos ser líderes da nosa liga na realización dunha radio en eúscaro. Iso dio o noso responsable a miúdo: podemos imaxinar ETB1 por encima de Telecinco? Parece imposible. Conseguímolo coa radio.

Xa mencionamos anteriormente que ETB1 achegouse aos modelos de éxito de España, e quizais tamén Gaztea. Desde fóra parece que sodes unha cara agradable desa tendencia: dous mozos tolosarras, euskaltzales, membros da comunidade vasca…

J.T. : O que nos pasa a nós é que seguimos sendo mozos, que temos forza. En ETB hai moita xente que recibiu moita madeira, que ten as costas quentadas e que está decepcionada coa comunidade vasca. Nós seguimos estando sans e estamos dispostos a asumir eses riscos. Sentímonos moi valorados polo traballo que facemos, pero non é fácil traballar en ETB e sentirnos parte da comunidade vasca.

A.T.:É verdade. De súpeto estamos aí, dous tipos, os netos da avoa María de Belauntza, os que sempre fixemos en eúscaro, os que imos á Feira de Durango… E entón temos unha certa permisividad: perdóannos cousas que quizais a outro non perdoaríanlles. Pero é duro ver que a xente nos perdoa dalgunha maneira a vida vendo de onde vimos. Póñome no lugar doutra persoa, e si os meus pais fosen castellanoparlantes, se tivesen outras referencias…

J.T. : No noso oficio hai xente á que non lle importa nada, pero non por iso son malas persoas. Poden ser moi bos profesionais. A todos eles deixámolos a miúdo fóra da nosa comunidade, e non sei si é xusto. É fundamental saber utilizar a lingua, pero a partir de aí, o mundo vasco, ou unha parte do mundo, debería ser máis aberto.

En certa medida, Gure Kara fai ese esforzo por unir dous mundos. O formato é lixeiro, dinámico, pero moitos invitados son escritores, directores de cine…

A.T.: O que fixo Gure Kara foi acoller xente dun mundo moi concreto e pola en contacto con outro mundo. E é probable que haxa xente que coñeza a persoas marabillosas grazas ao programa, culturistas, etc.

Mencionamos moitos referentes e moitos nomes. Case todos son españois.

J.T. : Culturalmente, en xeral, todos somos moi españois no Sur.

A.T.: Eu no último ano interrompín isto un pouco á mantenta, e empecei a consumir contido en inglés: tanto humoristas como series… Se non, sempre tes que pasar o filtro dos españois para recibir algo.

J.T. : Admitamos canto antes que sexa así, que somos moi españois. Non chocemos cegamente contra a parede. Paréceme máis difícil chegar á xente e facerlle sentir de cerca cando estás a tentar crear a túa propia burbulla. É mellor tocar as referencias externas, tamén as españolas, e incluír outros contidos. Para nós, ademais, o primeiro reto é influír en todos os mozos que teñen o eúscaro en xeral académico e estraño. Para achegarnos a eles necesitamos referencias españolas, pero tamén temos que incluír outro contido.

A.T.:Ao mesmo tempo, hai que combinalo cun carácter máis crítico e entender que temos un espazo que podemos utilizar en público. Tentamos explotar ao máximo os referentes vascos. En calquera caso, por exemplo, desbásteme que me poña en castelán.

J.T. : Hai que incluílos. Hai que xogar máis con iso, porque moitas veces é o que nos fai máis próximos e tamén nos atrae. Pero, por suposto, ademais diso, Antton creou tres novas palabras en eúscaro cada semana, e esas son outras das que hai que entrar. Pero a achega real faise unindo estas dúas cousas. A condición de que sexas consciente, tanto o que estás a facer como a realidade que temos.

Non só os españois, todos os referentes que mencionamos son tamén homes. Parécevos que sendo homes é máis fácil facer o camiño por ETB?

J.T. : Non pensei directamente se nós tivemos máis oportunidades. Pero creo que temos esa preocupación. Tentamos garantir, equilibrar, a presenza das mulleres en todos os espazos nos que participamos. E vin como moitas das mulleres que nos rodearon son subestimadas por ser fisicamente atractivas, por exemplo, porque a xente acode directamente a pensar que por iso están aí e non polas súas capacidades.

A.T.: Se un cómico é unha muller, a xente é moito máis exixente desde que comeza, ou somos. Nese sentido, o cambio notouse no molde que vén de España: hai moitas mulleres, mozas, que empezaron a facer humor. Tamén hai programas conducidos exclusivamente por mulleres, tanto en radio como en televisión. En Euskal Herria aínda estamos detrás diso. Nós temos a Aitziber Garmendia, por exemplo, o centro do humor no noso programa. Pero Aitziber é moi boa, pon o nivel moi alto, e, ao comparala con ela, parece que ninguén dá o nivel. Eu creo que o que nos toca a nós é ser conscientes deste desequilibrio, e non tratar de perpetuar ese enfoque ou esas actitudes. Ou denuncialo, cando nos toque, depende do que vexamos.

J.T. : En canto a contido, tamén creo que o coidamos no noso programa. Chegamos a cortar o programa porque se creou un contexto incómodo, ou porque nos pareceu que unha situación creada con algún colaborador ou invitado adquiriu un ton inapropiado. Non só nós, sobre todo os equipos da sesión.

A.T.: Doutra banda, na medida en que a televisión é pública, a responsabilidade de cambiar esas tendencias é tamén de ETB. Que esixan que as presentadoras sexan mulleres, tamén nos programas de entretemento. Entre as solicitudes que se entregan ás produtoras, que sexa outra…