Xa están en marcha as inscricións para a Emakume Master Cup. Comezarán a xogarse a mediados de outubro e as finais celebraranse o 15 de decembro en Barakaldo. ETB1 retransmitiraos en directo, a partir das 12:00 horas. O ano pasado participaron uns 70 pelotaris. Trátase da terceira edición da Behobia-San Sebastián. O campionato organizado por mans privadas tivo un gran éxito e foi a principal razón pola que as mulleres pelotaris subiron ao escenario.

Os pelotaris teñen a situación actual como unha oportunidade que non se debe deixar perder, pero como sempre, o rival ten o reverso e aquí tamén teñen os itokins listados. Non é casualidade que fai tres ou catro anos comezase a floración e que a finais de xuño creásese a Asociación de Mulleres Pelotaris. O obxectivo é reunir aos xogadores de Hego Euskal Herria e, polo momento, inscribíronse ao redor de 70 pelotaris. Para falar das luces e sombras de hoxe reunímonos con catro membros da asociación: Patri Espinar é de Usansolo (Donostia-San Sebastián), Alaitz Badiola de Azpeitia, Garbiñe Tijero de Hernani e Maider Mendizabal de Anoeta (Gipuzkoa). Son o catro xogadores, non só a man, senón tamén noutros moitos moldes de xogo. Ademais de xogar, traballaron en case todos os ámbitos deste deporte: adestradores con nenos e federados, tecnificación, promoción da pelota feminina na federación, charlas... Tras anos de experiencia, han visto que a onda dos últimos anos non se pode deixar na mar aberta. Para que as mulleres pelotaris sexan dignas, a onda tense que adaptar ás necesidades das mulleres.

Por que estamos a falar agora da pelota das mulleres?

Os membros da OPE resumíronnos o éxito dos últimos anos en dúas palabras: Amarika e televisión. Iker Amarika foi pelotari profesional, técnico da Federación Biscaíña de Pelota, e agora é empresario. Durante a súa participación na Federación, fixo o campionato Emakume Cup, e conseguiu que se emitise por ETB1. A partir do ano que vén, fóra da Federación, como empresario, cambiou o nome da iniciativa e organizou a Emakume Master Cup e gañou visibilidade ano tras ano. O catro membros da OPE non teñen dúbidas, este empresario soubo vender, conseguiu subvencións de institucións públicas, patrocinios económicos privados, e unha peza imprescindible: a televisión. Os nosos interlocutores e moitas outras mulleres traballaron moito no intento de levar ás pelotaris á primeira liña, pero nunca o conseguiron. Foi inventada por Amarika, acendeu a mecha e as institucións públicas e as empresas apoderáronse da chamba.

A medida que aumentaron os concursos privados e os festivais nos pobos, as mulleres tamén saíron de debaixo das pedras. Os membros da canteira poden dividirse en tres grupos. Por unha banda, moitas mozas xogaron a pelota desde que eran nenos até a adolescencia. Sen avances para as mulleres e sen poder xogar cos mozos, que non podían coa forza, abandonaron a pelota. Tras o florecimiento actual, aínda que non sexan moi novos e non estean na mellor época, comezaron a facer pelota. Máis dun dinos que queren sacar a espiña de neno. En segundo lugar, temos padeeiros. Algúns que non puideron seguirlle, colleron a pa. Agora tamén se dedican á pa, aínda que non sexan espectaculares, e aínda que recoñecen que a pelota a man non é a súa forma de xogo preferida, decidiron participar na modalidade de pelota. No terceiro grupo atópanse os máis pequenos, que non tiveron ningunha interrupción na súa carreira. Desde pequeno xogaron a man e o zumbido pilloulles na adolescencia.

Aquel contrato profesional de 71 euros

Agora están no escaparate e non teñen intención de deixar pasar a txanpa. Con todo, empezan a sentirse coma se tratásese dun simple espectáculo, coma se tratásese dunha muller á que chaman con frecuencia de aquí e de alá. Así di Patri Espinar: “A nosa actividade limítase ao xogo. Nós non tomamos decisións, non vemos diñeiro, non establecemos condicións”. Ás veces, o trato é moi parecido: pouco diñeiro económico, pelotas inadecuadas, organización improvisada... Estas cuestións en relación aos concursos e festivais. En canto á distribución do foco, os membros da OPE consideran que hai moito traballo por estruturar a pelota na súa totalidade. Consideran que hai que dialogar coas institucións públicas e coas empresas privadas e establecer as condicións para que a práctica das pelotaris sexa digna. Cando din que hai que estruturarse e profesionalizarse falan de tecnificación, adestradores, pelotas adaptadas ás necesidades das mulleres, fomento dos modos de xogo de pelota entre os nenos, compensación económica... Máis ou menos como se fai cos mozos e os homes.

Nos últimos anos empezou a moverse o diñeiro en cheas de mulleres e ano tras ano déronse conta de que aos pelotaris non chegou case nada, que as subvencións públicas e os beneficios das empresas non se aproveitan para crear unha estrutura sólida e dignificar a actividade. En opinión dos nosos interlocutores da OPE, desde que a asociación empezou a facer as súas reivindicacións, algúns empezaron a mirar con receo: “Dinnos e repróchannos que nós queremos profesionalizar a actividade: ‘Estades a pedir!’. Ou vendo que xogamos varios partidos no verán: ‘Estades a recoller estupendamente’. Mesmo si estivésemos a recibir diñeiro!”.

Non esquecen que por primeira vez xogaron cun contrato profesional, cando se estendeu ao catro ventos. Os medios de comunicación contárono con gran alboroto. O ceño engurrou cando contaron o suceso: “Contrato profesional? Si, así era, un contrato dun día e recibimos 71 euros. Os partidos estaban en Bizkaia e algúns nos fomos de Gipuzkoa e Navarra. Non temos dieta, o transporte pagámolo nós e é moi habitual comer ou cear na localidade onde xogas o partido, por conta propia, por suposto. Nós puxemos o diñeiro do peto moitas veces e seguimos póndoo”.

Tijero e Badiola dannos outro exemplo de contratos. Maider Mendizabal e Patri Espinar son frecuentemente cadetes ou xuvenís. Ambos os interlocutores consideran que non é xusto, xa que os mozos acaban de empezar e Mendizabal e Espinar son os campións do mundo. Queren que se lles trate a un menos do que son e para iso pensan que os propios pelotaris tamén teñen que concienciarse, porque hai risco de que as mocións se volvan tolas en calquera condición, esquecendo que nesas condicións os homes non xogan ou, dito doutra maneira, porque son mulleres que están en segundo plano.

Os membros da OPE insistiron en que o obxectivo principal de hoxe non é vivir da pelota. O catro teñen máis de 35 anos e non teñen en mente ser profesionais. Patri Espinar é a campioa do mundo e reflexiona sobre: “Os homes da miña idade viven da pelota. Fun afeccionado a todos os deportes que practiquei e, si fose chico, sería profesional. Hoxe en día non podo esperar máis nada que xogar o campionato do mundo musutruk”. En todo caso, as seguintes xeracións tamén soñarán con dedicarse á profesión como Olaizola ou Irujo, non agarrei os veteranos que comezaron a pelar o pelo.En canto ás
cuestións económicas, lembraron aos pelotaris de Ipar Euskal Herria, que negaron calquera tipo de irregularidade. Dixéronnos que é outro mundo, que o están facendo en condicións moito mellores.

Profesionais a principios do século XX

Nunha época, non hai tanto tempo, as mulleres pelotaris de Hego Euskal Herria foron profesionais. O ex puntista profesional e empresario de pelota donostiarra Ildefonso Anabitarte tentou por primeira vez profesionalizar a pelota vasca. Comezaron coa pelota de raqueta e de tenis, pero en busca dun xogo máis intenso comezaron a utilizar pelotas rápidas de coiro, para o que tiveron que facer raquetas máis duras. Xogaron desde principios do século XX até os anos 80 no Estado español e en América.

A hernaniarra Garbiñe Tijero levounos dun salto á década dos 90: “Desde 1990 as mulleres están a xogar a nivel mundial en pa. Até agora, con todo, foron invisibles e nos últimos tres anos todo estalou coa pelota a man. Parece que agora empezamos a xogar a pelota e ademais a man. A Federación Guipuscoana, por exemplo, organizou o campionato a nivel de país desde 1990, sen interrupción, e sen apenas eco social. A pelota estivo estruturada a nivel de país, Euskadi, España, Europa e do mundo; pero a nivel de pa. Sempre a nivel afeccionado, non profesional. Algúns foron os mellores do mundo, pero foron uns bicos”.

Á marxe dos da elite, o proxecto das mulleres para xogar a pa no tempo libre ha dado os seus froitos durante anos. Na tempada 2005-2006 a Federación de Gipuzkoa puxo en marcha o proxecto Emakumeak Pilotari. Entón inscribíronse nove mulleres. Hoxe en día os municipios e a federación, esta última con moitos menos recursos que ao principio, xestionan o proxecto. Na tempada 2017-2018, dirixida pola federación, participaron 101 mulleres de todas as idades. A suma das xestionadas polos municipios aumenta con facilidade.

Hai mulleres que queren facer en pelota. É hora de tomar medidas para que os refachos de vento non leven, medidas dignas, medidas que igualen a actividade de homes e mulleres.

Maider Mendizabal, membro da OPE e pelotari de elite

"Se a miña filla de 3 anos quere ser pelotari, que non se mova como nai"

Satisfeitos co eco que conseguiron as mulleres pelotaris?

Eu direi que si. Seriamos curtos si non aproveitásemos esta oportunidade. Con todo, teño algunhas espiñas que facer nos últimos anos.

Cales?

A última pregunta do xornalista, despois de gañar o torneo de pa, sempre foi: “Para cando mulleres en profesionais?”. A pregunta irritábame. Por que a man? Por que non de pa, cesta punta ou share? Nos medios de comunicación hai pelota a man, polo que a xente está a mirar ao mango. Cando se organizou a Emakume Cup [antecedente da Emakume Master Cup] non me fixo moita graza. Non foron os mellores pelotaris e ademais, os medios de comunicación dicían que por primeira vez as mulleres federadas xogaban a man, e non era así.

Non era así.

Os da miña idade [41 anos] xogabamos fai 30 anos a man! Desesperei a pelota. Aos mozos que estaban ao meu lado escapáraselles un bigotito e non podía contradicirme á súa forza, aínda que era tecnicamente mellor. Desde fai 60-70 anos impulsouse a man e vemos a pelota a man, pero antes había padeeiro e puntistas en primeira liña.

Deixaches a pelota a man e estiveches en pa. Na elite e sen a cuarta parte do eco actual.

Agora coñécenme na rúa e “Vaia! É pelotari!”, din. Levo 30 anos xogando a pelota! Fíxenme fama porque cheguei á final da Emakume Master Cup e aparecín dúas veces na televisión. E outra cousa. Son e somos con pa mellor que coa man.

Que queres dicir?

Xa cho dixen, o interese que se creou pola pelota das mulleres non se pode deixar perder e si é a man é a man. Con todo, as mulleres temos mellor nivel de pa que de man, e iso tamén teremos que dicir.

Que queren dicir cando din que queren profesionalizarse?

É o comezo dun proceso. Si a miña filla de 3 anos quere ser pelotari, que teña unha estrutura, que faga un camiño. Similar a outros deportes femininos. Que non se mova como nai: xogadores, adestradores, seleccionadores e tamén enviando notas aos medios de comunicación. Estamos a escoitar que agora queremos ser profesionais. Si levamos toda a vida xogando sen cobrar!Non pido que me enriquezan, pero si que reciban o que me corresponde. Unha vez fixemos a viaxe en coche durante unha hora e media, tivemos como espectadores á miña familia e aos pais dun pelotari. Déronme medio queixo e unha botella de viño. Non quero volver a casa así. Non, por favor, non me gustan o queixo nin o viño.