O profesor de xeografía norteamericano Michael Williams publicou en 1992 o seu libro A terra deforestando o planeta (Deforesting the Earth. From Prehistory to Global Crise) expuxo amplamente o desastre que xa sufría o da Amazonia como a maioría dos bosques tropicais. Na páxina 453 aparece unha fotografía difundida pola NASA coa seguinte planta: “Estados brasileiros de Rondonia e Mato Grosso na época dos incendios, en agosto de 1984. O motor térmico do fume chega por encima da nube de fumes orixinada pola demolición dos bosques cara á cámara da nave espacial Space Shuttle que realizou a fotografía”.

35 anos despois, as fotografías tomadas por outro satélite da NASA aos incendios da Amazonia foron máis impactantes. O mundo está afeito ver a Amazonía en época de seca, xa que se sabe que se utiliza para limpar os bosques: para sacar madeira, para crear pasteiros para gando e para escavar novas minas. Este ano, con todo, o seguimento dos satélites alertaba de que as queimas están a ser máis numerosas e maiores do habitual.

O Goberno brasileiro xa tiña noticias de que se dispuña a suceder, segundo informou o medio Globo Rural e publicou en Europa o xornalista Ivan Roy. Moitos dos incendios que arrasan a Amazonia foron provocados por grandes terratenientes brasileiros, que reivindicaron o seu dereito ao desmantelamento da selva, mostraron a súa adhesión a Bolsonaro e, de paso, conseguiron acabar coas sancións impostas polos anteriores gobernos polos desmontes ilegais. “Coordináronse a través de Whatsapp para organizar quéimaa. En concreto, no estado de Para organizouse para o 10 de agosto Dia do Fogo, o día do lume, 70 fazendeiros (grandes terratenientes) e grileiro (especializados en falsificar títulos de propiedade ilegais para a adquisición de terras). Os incendios criminais afectaron as proximidades das estradas BR 163, que foron detidas por bombeiros. O BR163 cruza unha gran parte da Amazonía, dependente de Brasil, unindo campos e granxas xigantes con portos da beira do Amazonas.

Si buscaban eco, conseguírono. En poucos días todo o mundo vira imaxes da selva amazónica ardendo. En cumprimento estrito das normas do espectáculo, os políticos tiveron que responder á conmoción causada polo desastre e o tema chegou ao cume do G7 de Biarritz, co coñecido choque entre o presidente francés Emmanuel Macron e o brasileiro Jair Bolsonaro.

En Europa, onde se está coñecendo un dos anos máis cálidos da historia, Brasil preocupa á poboación pola súa importancia para a estabilidade climática. Segundo explica Le Monde Diplomatique no seu atlas, posúe un terzo dos bosques tropicais do mundo, un 20% da auga doce e a Amazonia leva a décima parte de todo o C02 que pode tragar todo o planeta. Nesas mesmas páxinas contábase no mes de xullo (Viktor Gorxkov, que demostrou que para a vida é máis grave que o CO2 a destrución dos bosques) que a estabilidade do clima da Terra está en xogo na Amazonía.

Con todo, os cidadáns de países ricos que se preocupan polo clima viven nunha grave contradición. É sabido que os países ricos han conseguido o seu propio progreso, entre outras cousas, mediante a localización e explotación a distancia dos bosques esgotados en casa e das novas zonas de representación das súas riquezas. Hoxe aínda os bosques europeos, abandonados pola deforestación de séculos, seguen vivos pola deslocalización da destrución dos bosques por parte dos europeos.

Agora, en cambio, os europeos queren que os bosques tropicais do mundo mantéñanse en pé, porque o deslumbramiento do clima atácalles cada vez máis. Pero, como evitar a catástrofe consumindo como agora alimentos producidos pola destrución a distancia, madeiras de construción, novas tecnoloxías... e sen facer fronte á reverberación das zonas desertizadas de Europa, incluído o País Vasco?

Cinzas do Trópico na nosa casa

Brasil ten 215 millóns de cabezas de gando, das que o 40% aliméntase en pasteiros arrincados á selva. Pero ademais dos gandos autóctonos, os bosques primarios que até hai pouco foron transformados en campos tamén alimentan aos afastados. As plantacións de soia avanzan cada vez máis polo val do Amazonas e Brasil ten que quitar pronto o título de campión de produción deste cultivo a Estados Unidos. A soia transxénica, por suposto, ao 90%. Só o estado de Mato Grosso recolleu o ano pasado 30 millóns de toneladas, que se empregarán xunto ao resto da soia brasileira tanto para o engorde de vacas autóctonas como para a exportación, principalmente a China e á Unión Europea, para o engorde de galiñas, vacas e porcos autóctonos.

O título da última conferencia de Iñigo Segurola e Jakoba Errekondo suxire o camiño entre a destrución da Amazonia e a boca dos europeos: Paisaxe que creamos da horta ao prato. Tamén xera novas paisaxes deplorables ás vítimas próximas, que non se mencionan demasiado: aos indíxenas que sempre viven nesas zonas, aos militantes e aos guías que se atreven a enfrontarse aos invasores e, en xeral, aos que ven obrigados a traballar en condicións duras nas grandes granxas e as minas. Na era de Bolsonaro, as estradas BR163 van crecendo a medida que avanza.

Bolivia tamén sufriu incendios, que arrasaron máis de 700.000 hectáreas da selva especial de Chiquitania entre o 18 e o 23 de agosto, o mesmo que todo o que se queima en dous anos. Algunhas expertas testemuñas afirman que se tardarán dous séculos en restaurar o que era a selva tropical máis árida do mundo, tan peculiares son as especies e os ecosistemas que habitan nela.

O desastre de Chiquitania, segundo a prensa local, foi provocado polos agricultores que cada ano limpan así as zonas, cuxas chamas se escaparon das chamas debido á temperatura e á seca deste ano. Pero quizá non sexa casualidade que isto sucedese pouco despois de que Evo Morales anunciase novas medidas para aumentar as exportacións de carne. O Goberno de Moreiras autorizou aos grandes terratenientes do Departamento dO Beni, mediante un decreto supremo publicado o pasado mes de xullo, o uso de 4,5 millóns de novas hectáreas para alimentar gañado e producir cultivos para eles, derrubando árbores e bosques.

Varias organizacións sociais manifestáronse en protesta pola posible vulneración da Constitución á que se somete a nova lei. Ademais dos danos causados á natureza polo desastre de Chiquitania, puxo patas para arriba toda a zona de Santa Cruz. Morais primeiro negou e ao final tivo que aceptar a axuda internacional. O líder indíxena Alex Villca dixo aos xornalistas: “Hai que esixir responsabilidades ao presidente Evo Morales por danos á poboación indíxena e á Nai Terra”.