Pasaron 31 anos desde que fun á primeira reunión de ARGIA a principios de 1988 nun bar da Zona vella de Bilbao. Si non me equivoco, veu Iñaki Uria da redacción de San Sebastián. En Bilbo empezamos a colaborar en ARGIA co grupo que estaba a aprender xornalismo. Quen me ía a dicir que en tres décadas a revista seguiría traballando na época do seu centenario. Unha das miñas maiores obsesións cando fun nomeado director de ARGIA no outono de 2001 era: “E si isto que se iniciou en 1919 afúndese comigo?”. Naturalmente, estes pensamentos tiñan a súa orixe nos momentos graves nos que se viviron durante tantas veces. Desaparecer? Bo, salvo cando foi o xerme dun xornal, a revista chega ao seu centenario na época máis forte que coñecín.

Durante todo este tempo este Semanario deume a atalaia perfecta para seguir os medios de comunicación vascos e desde aí vese o gran salto que demos os medios de comunicación. Este avance dificilmente poderíase entender sen ter en conta o traballo realizado polos argieros na década dos 80, sen ter en conta, fundamentalmente, os ollos de cadea que veñen de principios do século XX: Revista relixiosa Zeruko Argia fundada en 1919 por dúas capuchinos nun convento da Rochapea de Pamplona: O Semanario ARGIA, iniciado en 1921 en San Sebastián, que baixo a protección dos capuchinos puxo os alicerces do xornalismo vasco nos anos 60 ou a redacción innovadora e rebelde de Zeruko Argia nos anos 70.

A memoria tamén somos Nas
bases do futuro a memoria é imprescindible en calquera ámbito, polo que é mellor que a fagamos nós, que o fagamos outros. E Zeruko Argia e ARGIA son a columna vertebral na memoria da prensa vasca. Este ano estamos a traballar na elaboración e difusión desta memoria a todo o equipo de ARGIA.

Pero a pesar da importancia do pasado, nós vivimos no presente e no futuro: Euskaldunon Egunkaria, internet, multimedia, redes sociais, soberanía informativa, Hekimen, subscrición por prezo voluntario, licenza libre... O noso exemplar significativo que puxemos en todos estes ámbitos en cada momento indícao claramente.

Coñecedores da complexa realidade dos medios de comunicación vascos, onde estabamos e onde estamos! Si non nos facemos ese recoñecemento, quen o vai a facer? Bo, que non escoitei todos estes anos da mala calidade dos medios de comunicación vascos, da nosa escasa capacidade de atracción de consumidores ou do noso escuro futuro –“quédanvos catro revistas”–, senón de estímulo, todos orientados a engordar os nosos complexos, ás veces coa mellor vontade e ás veces coa peor.

Pero nos penetramos na postmodernidad, apareceu internet, e a crise de 2007... e nos medios casteláns apareceron os cans ortozados. Ás veces máis collóns que nós. Unha das grandes verdades da nosa memoria é que como falantes do eúscaro, Damaso Intzari, Agustín Ezeiza, Amatiño e Atxaga, Elixabete Garmendia, argieros, nós... sempre nos faltaron lectores. Do mesmo xeito que o público a ETB. Ou á literatura vasca como os lectores. Construímos a casa sobre unha lingua minorizada, non ten outro misterio. E niso estamos, dignos de ser arrastrados polas ondas; e cando estamos abaixo, afogados.

Non tiña ningunha novidade, pero aquela literatura eficiente e interesada na xestión empresarial da pasada década empezou a utilizar con forza o concepto de comunidade: o medio de comunicación e a súa comunidade. Non mentía, pero non descubriu nada, o desenvolvemento dos humanos desde o mundo baseouse sobre todo na forza da comunidade, como a evolución da natureza na simbiose máis que na competencia. Até a chegada do capitalismo, a principal consecuencia diso foi sempre a destrución da comunidade e da súa contorna natural, tal e como se ve cada vez máis claro co cambio climático, xa que este sistema ten en si mesmo o fío da destrución. Para entender mellor a última frase, recomendaría ler o excelente libro A gran transformación de Karl Polanyi.

Pero deixemos esta historia e centrémonos na ampla comunidade de medios de comunicación vascos. Quen leu e sorrí o título deste artigo sabe que non é orixinal e que se basea no último libro da coñecida feminista Silvia Federici: Volvendo fascinar ao mundo. Feminismo e política dos comúns (Katakrak 2019). Unha vez máis, o eúscaro ten moito que recoller do pensamento do movemento feminista. No fondo, e aínda que se basea no feminismo e a muller, Federici dinos que podemos construír un mundo baseado na política dos comúns. Aí tampouco hai novidades, xa o sabiamos, pero esta muller da esquerda, ademais de ofrecer moita información sobre os baños do mundo, fainos pensar no tema, até volvernos a fascinar.

Somos Comunidade Cada
medio de comunicación ten a súa propia comunidade, repetimos unha e outra vez aos nosos destinatarios: “A nosa comunidade”. Iso témolo moi interiorizado. Pero, entre outras moitas razóns que non vou tratar aquí, que os medios de comunicación en eúscaro tamén somos unha comunidade, iso non o temos desenvolvido nin enraizado. E é verdade, somos unha comunidade moi débil, pero podemos fortalecela canto queiramos e facer da debilidade de cada un a forza de todos. Afortunadamente, desde que se constituíu Hekimen (Asociación de medios de comunicación vascos de iniciativa popular), estamos a facelo aos poucos, sen saber como, con medo, apoiándonos na resistencia ao cambio, pero si andamos.
Un dos grandes logros das iniciativas foi o salto significativo que se deu este ano nas subvencións, o que supuxo que os traballadores dos nosos medios experimenten melloras nas condicións laborais. Un pouco de osíxeno. Pero non nos enganemos, ademais dun pouco de diñeiro, o noso sector necesita, sobre todo, recoñecemento institucional, non ter que ir como esmoleiros ano tras ano, quitarse o estigma do subvencionado e valorar e apoiar o noso traballo na medida do necesario.

Penso que Hekimen pode abordar outros moitos temas: a situación xeral do xornalismo, a publicidade institucional, as investigacións xornalísticas, a I + D, o xornalismo e a democracia, as relacións entre os xornalistas da comunidade que tan pouco coidamos… e creo que tamén debería estar entre eles o que é a nosa materia prima: o contido.Aí temos a oportunidade de dar un gran salto, sempre actuando como comunidade e coa intención de fortalecela.

No proceso de creación de
Hekimen, ao redor da 2011-2012, cando Mikel Irizar, co seu exemplo de ascensores, expresaba a necesidade de mover a información do local ao nacional e viceversa, non entendía como se podía facer ese ben. Agora véxoo máis simple, tamén tiñamos licenzas libres ao noso alcance, entre outras a coñecida licencia CC by-sa, pero en xeral usabamos pouco. En ARGIA utilizamos esta licenza hai tempo e cada vez vemos máis clara a potencialidade de compartir información. É libre, faise si quérese, se non se fai; compartir é gratis, ou case gratis –hai traballo de persoa–; pódese facer á carta e con agarimo, non esixe consenso mítico, nin moito consenso, reforza a marca do autor e dá unha maior difusión aos contidos. Recolle os contidos dos demais de forma libre, recoñece a quen pertence e difunde baixo a mesma licenza. A información é unha das claves para moverse cara adiante e cara á dereita, a disposición de todos, fóra da lóxica da compra-venda, e dunha maneira tremendamente eficaz. Se todo é unha vantaxe, por que non practicamos máis? Seguramente, o estar mirando ao seu embigo durante moitos anos por azar ou por falta de conciencia terá a culpa; ou quizá tamén, unha competencia mal entendida.

Cada vez vemos máis claras as garras da era dixital na que vivimos, non nos fai tan libres como pensamos, senón que cada vez nos aperta máis. Pero a moeda tamén ten o reverso e aí elabóranse tesouros cooperativos como a Wikipedia ou o software libre, por citar os máis coñecidos. A licenza máis libre tampouco é nova, porque cada vez máis nos medios de comunicación vascos usámolo con máis frecuencia, iso é o novo. Se isto faise de maneira máis consciente, pódese dar un gran salto.
Berria, Hitza, Goiena, Argia, Euskalerria Irratia, Hamaika, Anboto, Aiaraldea, Alea, Ataria, Noaua, Aiurri, Erran, Zuzeu... e outros medios teñen licencia CC by-sa. Na galaxia dos medios de comunicación non hai tanta xenerosidade nin actitude de cooperación. Hai explicacións diso, pero tampouco o imos a tratar aquí. Sexa como fose, o certo é que non todos utilizamos a licenza da mesma maneira, nin en número nin en espírito. Algúns, como ARGIA, e outros, moi poucos. Na medida en que cada un é filla da súa nai, cada un saberá por que. Ademais, é un mundo cheo de oportunidades, pero tamén é espiñento.

O que pasa é que non temos que crear nada novo, cada medio vai seguir crendo e facendo o que mellor sabe, non vai cambiar a liña de negocio ou a personalidade de cada un. Non sempre podemos enredarnos con audiencias, alcances, etc., que son importantes, pero na medida, e ademais non están sós nas nosas mans. Podemos controlar máis os nosos contidos: producir o mellor posible para difundilos o mellor posible. O que en 2009 díxonos o director de Vilaweb Vicent Partal no 90 aniversario de ARGIA foi gravado: “Non importa en que soporte e onde, a cuestión é que a túa marca estea no maior número de sitios posible, iso fortaléceche”.

Nesta dirección podemos
reforzar moito a axenda informativa de Euskal Herria, e temos necesidades, entre outras, porque o ámbito comunicativo vasco é insignificante fronte aos ámbitos comunicativos da erda. O profesor da UPV/EHU Josu Amezaga mostrouno moi ben con datos e mapas desgarradores, e en máis dunha ocasión lembrounos: “Sen un marco nacional de comunicación, non se pode construír unha nación vasca”. Somos capaces de comprar contidos de axencias que loitan contra a nosa identidade e a nosa nación, e non somos capaces de compartir libremente os contidos entre nós? Como imos converter algunhas noticias se non as compartimos todos? Teñen que marcar a actualidade as axencias cando temos moitos medios en eúscaro?

Este último ano estiven polo menos en dous sitios onde se falou de comunicación en eúscaro, o ano pasado nas xornadas sobre medios minorizados en Alsasua e logo no Congreso de Eusko Ikaskuntza en Pamplona, pero non ouvín nin unha soa palabra sobre este tipo de temas. Fálase da axencia vasca de forma cíclica, pero cada vez menos e a verdade é que non sei en que medida é viable. Pero sei que compartir información entre nós reforza a nosa axenda informativa vasca. Falamos pouco da axenda informativa e é preocupante.

No último medio século a iniciativa popular nas ikastolas, na euskaldunización e alfabetización ou nos medios de comunicación vascos foi fundamental para levar a cabo varios proxectos. En colaboración construíuse a maior parte da actividade cultural vasca. Aos poucos ímonos espertando noutros ámbitos da sociedade, e cada vez estanse creando máis proxectos no ámbito da enerxía –Goiener, Enerxía Gara...–, das telecomunicacións –Izarkom...–, do consumo cooperativo –Landare, grupos de consumo...–, da economía social transformadora –Olatukoop...–.

Non sabemos aínda como influiría si os medios de comunicación vascos –de iniciativa popular e público– fixésemos uso pleno da filosofía das licenzas libres, pero creo que nas próximas tres décadas levaríanos a un escenario moi diferente. E non só porque chegariamos á maior difusión de contidos de todos os tempos, senón tamén porque ese ámbito traballado no espírito comunitario abriría outros espazos de colaboración.Como moitas veces facemos cos nosos contidos, tamén coa nosa colaboración, non sei o mundo, pero porque podemos volver cativar ao noso mundo. Os valores individuais –eu e o meu medio– ou a colaboración, o compartir e os valores comunitarios que este sistema foi incorporando a todos e a todas? Aí está a clave.