O blog Kluwer Patent, que fai un seguimento dos negocios das patentes, acaba de publicar: Un tribunal holandés ha declarado nulo dúas patentes holandesas para o procesamiento de teff, que foron emitidas por EE. O teff é un tallo chamado injera, que serve de apoio á maioría das súas comidas, para facer o que un cultivo utilizou durante miles de anos en Etiopía. O Goberno de Etiopía acolleu con satisfacción a decisión do Supremo de suspender o referendo. Estas patentes espertaran unha gran indignación en Etiopía, onde o tefa está considerado como parte do patrimonio nacional.

Na Wikipedia en eúscaro, o tefa ou teff (Eragrostis tef) é unha planta herbácea anual creada no macizo etíope do nordés de África. Posúe unha gran cantidade de fibra dietética e ferro e está enriquecido con proteínas e calcio. Cócese como mijo e quinoa, pero a semente é máis pequena. É un cultivo importante en Etiopía e Eritrea, que forma parte da comida denominada injera, e tamén se utiliza na India e Australia.

"É o teff o novo superalimento?", preguntábase en 2016 o diario New York Times: “Teffa foi desde hai anos a comida dos míticos corredores etíopes de carreiras longas, como Haile Gebrselassie, que gañou ouro nos Xogos Olímpicos e estableceu a marca mundial, que dicía que o teff era o segredo do éxito etíope. Pero agora o teff está a converterse nun dos moitos alimentos americanos de moda. Os atletas de longa duración aman ao gran porque ten moitos minerais. Os que non poden co gluten teñen a alternativa do trigo. As vendas deste cultivo aumentan ano tras ano en EEUU: En 2014, un incremento do 58% segundo a compañía de investigación de mercado Packaged Facts”.

O acordo asinado en 2005 entre o Instituto para a Biodiversidade de Etiopía e a compañía holandesa Health and Performance Food International (HPFI) foi recoñecido en 2008 como un ‘modelo piloto’ ou prototipo polo Congreso Internacional para a Biodiversidade. Un tesouro xenético de Etiopía debía converterse nun negocio global, baseado no pacto entre unha compañía privada e un estado pobre en termos éticos e de paridade.

A compañía explicou entón no documento “O modelo de negocio solidario de HPFI” un negocio solidario: “Cando a compañía holandesa HPFI comezou a entrar nos mercados de América do Norte e Europa, o teff deuse conta de que tiña que actuar co beneplácito da xente de Etiopía. Era importante para a compañía que durante séculos se cultivase, conservásese e transformásese ese salvaxe cereal, que agora se beneficiase dos beneficios que iso daba no mundo”.

Segundo a compañía, investiu 3 millóns de euros e catro anos de investigación, atopou entre 375 teff as 3 máis axeitadas para o clima e o solo de Europa e realizou un importante labor de promoción en EE. “Tal e como se acordou no convenio, achega o 5% dos beneficios da compañía a un fondo creado por HPFI e o Goberno etíope para fomentar o emprego sostible e rural. Ademais, Etiopía recibe un royalty do 30% dos beneficios da venda de sementes de teff e 10 euros por hectárea sementada de teff por HPFI”.

Colonialismo culinario

Iso foi o que se escribiu en 2008, pero para o ano 2012 demostrouse que o pacto que viña corrompendo viña da semente. Edna Mohamed resume no número de xuño da revista The New Internationalist o escándalo que desde Noruega investigou o Fridtjof Nansen Institute, observatorio da gobernanza e a lexislación sobre enerxía e recursos do mundo. “How a corporation patented Ethiopia’s most common staple” [Unha corporación patenta así o alimento básico máis estendido de Etiopía].

Ao amparo do plan de comercialización acordado entre Etiopía e HPFI naquel tratado de 2005, o agrónomo holandés Jans Roojsen pedira en 2003 unha patente que lle daba dereito a comercializar, vender ou importar teff, adquirida en 2007. É dicir, que a propiedade do teff que durante miles de anos cultivaran os labradores e gandeiros de Etiopía e Eritrea era propiedade da HPFI.

Con todo, a pesar de que o teff era cada vez máis popular, a HPFI non conseguiu os beneficios esperados e declarouse en quebra en 2009. Durante os cinco anos que durou o pacto, Etiopía só recibiu 4.000 euros en total, unha cantidade que non variou. Con todo, a HPFI dispuña dun tesouro ben conservado na liquidación –patente do teff- e foi absorbido por Jans Roojsen, fundadora da empresa, por 60.000 euros.

Posteriormente, outra compañía holandesa, Bakels, comezou a vender produtos de teff e Roojsen demandouno solicitando que lle pagase dereitos de patente. A pesar de que a xustiza sabe ser poética ás veces, o tribunal dA Haia resolveu na súa contra a partir da reclamación de Roojsen e anulou a súa patente, deixando á etíopes vía libre de rebote para que fagan co teff o que queiran. Iso si, a patente de Roojsen segue funcionando en Bélxica, Italia, Alemaña, Austria e Gran Bretaña.

O Fridtjof Nansen Institute denunciou que o teff é un caso de biopiratería, xa que o roubo provocou que Etiopía non poida usar os seus recursos xenéticos en varios países europeos. O pasado mes de maio, o fiscal xeral de Etiopía anunciou que se está elaborando unha denuncia contra Roojsen para que sexa xulgado por un delito de roubo. Pero mentres tanto, non está claro si as empresas etíopes poden vender gran nos países nos que a patente segue viva ou si unha denuncia arriscada, a que tivo a compañía Bakels bezalakoa.Behin, foi privatizada.

O tema tamén mostra como funciona o colonialismo culinario [culinary colonialism]. O concepto foi formulado pola filósofa Lisa Heldke, quen explicou como o colonialismo transformara os costumes culinarios. Este comportamento colonialista supón, en primeiro lugar, renovar o aspecto ou o nome dos alimentos dos países dependentes para facelos atractivos para os consumidores do rico occidente [rebrand], mantendo na nova imaxe un pequeno vínculo co orixinal xusto para resaltar a exótica do produto, pero en definitiva eliminando calquera vínculo cultural coas sociedades indíxenas de orixe.

A cuestión do teff, di Edna Mohamed, é a expresión da enorme expropiación que están a levar a cabo as corporacións na agricultura e na natureza en xeral: “O 75% do ADN vexetal está en propiedade de compañías privadas, a metade en mans de 14 multinacionais”. Ben selada con patentes.