Que lugar ocupa o humor na túa vida?

É a miña paixón. Na nosa casa sempre foi moi importante. Recollino do meu pai e a miña nai e empecei a cultivalo de maneira consciente na adolescencia. Tiña claro que a beleza da cuadrilla non ía ser nunca, así que o meu era ser gracioso, porque iso sempre me funcionou. En 2012 creei o blog Barretartia, para dar a coñecer o humor, o eúscaro e os meus paranoia. A continuación impartín charlas, sesións de formación e cursos de risoterapia. Tamén empecei a colaborar en Euskadi Irratia e deime conta de que me encanta.

E desde o ano pasado tamén como dramaturgo?

Si. Faltábame facer algo en público. O meu amigo e compañeiro Mirari Martiarena e eu organizamos a sesión de monólogos en paz.
Despois de preparalo para o día do eúscaro e estrealo en Usurbil, dirixímonos á empresa Lanku de Bertsozale Elkartea e ofrecémoslles a nosa idea. Dixérono a cegas e xa ofrecemos máis de oitenta actuacións. É un gozo, pero tamén é duro, porque cada sesión é empezar desde cero. Queremos que ría de nós mesmos e que a xente senta identificada. Para iso sacamos temas tabús e escudos de forma catártica.

Por exemplo?

Propomos á xente tocar o tema da menstruación, ou o corpo… (cada cal, eh! ). Os homes están máis afeitos a iso. Cantas veces vímoslles tocando a perna ante nós? Pero cando as mulleres o facemos resúltanos estraño.

Démonos conta de que as mulleres non nos permitimos rirnos de nós mesmas. Deberiamos ter unha cultura máis humorística. En eúscaro hai tradición de traballar o humor tanto no teatro como no bertsolarismo, pero aínda queda moito por facer.

Como toma a xente o espectáculo?

Aínda que o pasamos xenial, temos que recoñecer que o directo pode ser tan bonito como duro. Nalgúns sitios son máis ridículos que noutros. En Bizkaia tocounos unha vez estar todos moi serios, que non sabiamos como levantarnos, e ao terminar a xente achegouse a dar as grazas, dicindo que nunca se riron tanto. Sería por dentro! Nalgúns pobos pequenos de Bizkaia ou de Gipuzkoa profunda quizá rin menos, aínda que llo pasen ben. En Pamplona pasámonolo/pasámosnolo moi ben as dúas veces que viñemos. De feito, o aplauso máis longo que tivemos nunca foi na Escola de Teatro de Navarra, no Irriciclo.

Os vascos temos humor propio?

Non. No estilo non o percibo. Utilízase de todo, pero en eúscaro. O eúscaro é o noso único distintivo, e as referencias que compartimos co público, por suposto.

Os vascos dinnos que somos serios en España.

Iso é unha bobada. Un tópico. Os estudos de Kike Amonarriz e Uxoa Anduaga explican como no século XIX os nacionalismos esténdense por toda Europa, vinculando unhas características ás comunidades. Faise un edificio no que os vascos son traballadores no Estado, os cataláns son prudentes, os andaluces son graciosos…

Os tópicos que resucitan en películas como Oito apelidos vascos?

Así é. A min non me gusta. Prefiro o absurdo. Aínda así, é humor e iso é lexítimo, por suposto. Iso si, si acepta este tipo de clichés, debe estar disposto a aceptar tamén os de sentido contrario. E iso non ocorre moitas veces. Exemplo diso é todo o ruído que saíu co programa de televisión Euskalduna naiz. A relación de poder quedou á vista: os españois poden facer humor cos vascos, pero se nós facémonos con eles, o castigo.

Pódese facer humor sobre calquera cousa?

Eu creo que todo vale, pero tes que estar preparado para recibir a volta. Tes que ter pel para todo. Eu trataría o humor como a liberdade de expresión. De cando en cando cortaríao. Por que non contesta?

Tamén sobre a violación de Manda?

A xente pode facer chistes machistas e todo o que queira, pero os demais teñen que dicirlle que iso non ten ningunha graza nin nada diso para non enviarllos. Eu non vou prohibir a merda de humor, pero non a vou a comprar. Prohibir é unha palabra gorda. Cortar a liberdade é moi perigoso ao facer humor. Sempre haberá mal humor: humor opresor; débil, muller, euskaldun… que queira ofender, pero non debe prohibirse. É necesario ampliar a cultura humorística para poder detectar distintos tipos de humor e descartar aos malvados.

Por que hai tan poucas mulleres tan humoristas?

Porque o ámbito público, en xeral, foi até agora case exclusivamente masculino. Que unha muller faga humor publicamente e ademais faga humor transgresor é como un triplo salto mortal. Ademais, critícase á muller moito máis que ao home. Nos desolan, en primeiro lugar, pola nosa imaxe. A min gústame moito Berto Romero [humorista catalán], pero co feo que é, morrerían a pedradas se fose muller. A nós inmediatamente dinnos feo, gordo… E iso, ademais, xera certo rexeitamento: isto farame rir a min. Un mesmo chiste, narrado por un home ou por unha muller, non se toma do mesmo xeito.

Que farías a gusto?

Algo na tele. Vexo que faltan referencias. Faría algo vándalo, non sketches, algo máis simple, falar dun tema, por exemplo, ou un audiovisual interesante, talvez…

En UEU es imprescindible, pero sempre vémosche en segundo plano.

Eu téñoo moi claro: a miña misión é dar a coñecer o que fai a UEU. Desde o principio tivemos claro que, ao ser unha organización moi pequena, as referenciais non se poden multiplicar e o portavoz ten que ser o director. Eu, ademais, prefiro quedarme en segundo plano. Gústame.

Cantos anos levas na UEU?

23 anos nos cursos de verán. Empecei a traballar de axudante sen terminar a carreira. Coñecín os cursos que se facían no colexio Larraona aos 21 anos e estiven dous anos acompañando a Pili Kaltzada, que era a responsable de prensa. Pili deuse conta enseguida de que había que cambiar o labor de comunicación na UEU. Con el aprendín moitísimo.

Cheguei a Larraona e coñecín unha chea de frikis, algúns expertos en informática, outros non sei por que… e enseguida sentinme moi cómodo. O primeiro ano tiven a oportunidade de entrevistar a Txillardegi [Jose Luís Alvarez Enparantza]! Horrible! A universidade, o eúscaro, a comunidade… e todo iso cunha perspectiva nacional para estendelo a todo o País Vasco. Inmediatamente accedín ao proxecto. Para min foi unha escola de UEU, tanto para aprender o oficio como para construír unha ética de traballo.

A UEU cumpre 47 anos. En que cambiou nestes anos?

Como organización foi crecendo. Antigamente concentrábase a maior parte do traballo no verán, pero hoxe en día xa traballa todo o ano en cursos e iniciativas. Cada curso temos ao redor de 2.000 persoas.

No equipo de traballo estamos catorce persoas e en comunicación só eu todo o ano e tres membros máis no verán. Trátase dun grupo moi reducido para unha iniciativa destas características, con todo, a nosa adhesión ao proxecto e o clima de traballo impúlsanos a levalo a cabo.

O que non cambiou nestes anos é o obxectivo principal. Nós queremos formar ás persoas, a nivel superior e en eúscaro. Para iso, organizamos cursos, posgraos e o congreso IkerGazte. Ademais, publicamos unha decena de libros ao ano e xestionamos bases de datos como Inguma ou Artizarra. A UEU sempre tentou ser un punto de encontro para os expertos e a práctica da lingua vasca. Se queremos ser un país autónomo e soberano necesitamos expertos e profesionais vascos.

E como cambiou o traballo de comunicación?

Ao principio, tras realizar entrevistas e completar os dossieres, enviabámolos por fax aos medios de comunicación. Até 1996, as fotos tamén se revelaban na sala escura, ata que llas levaba á tenda. Imaxínache os cambios que houbo! Agora co móbil tes case toda a oficina de prensa no teu peto.

En canto á difusión, cada vez damos máis peso aos contidos audiovisuais e ao traballo que se realiza nas redes sociais. Os contidos que mellor funcionan son as nosas entrevistas, tanto no texto como no vídeo, e xunto a elas, audiovisuais de menos dun minuto.

Que foi a época de Larraona para a UEU?

Un momento moi importante. Catro anos despois de que a UEU fundásese en Iparralde en 1973, decidiron que os actos tamén debían ser trasladados a Hego Euskal Herria, e para iso elixiron Pamplona. Traballou durante 25 anos no colexio UEU Larraona, onde permaneceu até 2007.

Naquela época estas dúas semanas de Larraona eran unha especie de oasis para o eúscaro. A esta especie de campamento de adultos acudían persoas de todo o País Vasco. Achegábanse a aprender, pero tamén a vivir en eúscaro. Era un centro de respiración. Aprendiamos, comiamos e divertiámonos/divertiámosnos todos xuntos. A idade de ouro remóntase á década dos 90. En 1997 pasaron por Larraona case 1.000 persoas. A xente viña por uns días, ou para unha ou dúas semanas, e facíanse diversos cursos. Todo era moito máis comunitario. Posteriormente, a partir do ano 2000, iníciase unha nova fase: amplíase a oferta, ofrécense máis cursos de verán tamén noutras universidades, afortunadamente, e a partir de entón observar que a xente vén aprender máis, a enriquecer o seu currículo persoal e profesional.

Lémbrao con melancolía?

Si e non. Este desenvolvemento débese, en definitiva, a que o eúscaro gañou outros ámbitos, polo que é positivo neste sentido. Agora traballamos doutra maneira, pero os cursos actuais manteñen a súa esencia: a experimentación, os métodos e contidos innovadores, a posibilidade de aprender e ensinar libremente…

Por que é diferente esta universidade?

Porque é un deses poucos territorios libres que quedan. Aquí todo é comunitario e enfocado desde o punto de vista nacional. Os alumnos fannos unhas 100 propostas de curso ao ano, das cales seleccionamos e preparamos unha trintena. Así, ademais dos contidos habituais, aquí pódese atopar o que non se aprende noutros sitios. Lembremos que o bertsolarismo ou a gastronomía traballáronse aquí por primeira vez. Nos cursos de verán contamos cuns 600 participantes, e tendo en conta a ampla oferta que hai na actualidade, está moi ben.

Os nosos son grupos moi pequenos e moita xente busca agora na UEU a colaboración e o ambiente que se crea por iso. As nosas non son clases maxistrais. Mantemos o costume para comer todos xuntos.

Como foron os anos do cambio en Navarra para UEU?

Nestes anos a UEU deu un gran paso adiante en Navarra, especialmente pola colaboración que mantivo durante todo o ano co Departamento de Educación.

Despois da época de Larraona tivemos anos difíciles. Debido ás dificultades económicas tivemos que pechar a oficina de Pamplona. Con todo, antes do cambio de goberno, fixemos unha aposta clara por ampliar a oferta aquí todo o ano e volvemos abrir a oficina. Este novo camiño foi reforzado grazas ao cambio. Asinamos un convenio co Departamento de Educación para a formación do alumnado navarro relacionado coa educación. Nestes catro anos os resultados foron moi bos. Con esta alta participación, constátase a necesidade de recibir formación superior en eúscaro na actualidade en Navarra. A partir de agora que? Non se sabe, pero nós temos a vocación de seguir aquí, como sempre o tivemos, en tempos bos e malos.

Foi unha oportunidade para moitos mozos coñecer a UEU?

Si, sen dúbida. Aquí, en Navarra, pasamos de ser case invisibles á luz e agora somos referentes para unha parte da comunidade vasca tamén en Navarra.