Non sabe con certeza se el é o culpable de que o documental O pintor de Oier Aranzabal sexa publicado en branco e negro –a película reflexiona sobre a selección, as dificultades, a soidade do creador a partir da experiencia do músico Mikel Urdangarin–. “El debería dicir iso… De feito, o documental está rodado en cor. Oier xa me fixo unhas fotos e sempre me dixo que non puido editalas en cor. O mesmo que no documental, cando empezou a editar o meu parte non puido facelo en cor”. Tamén participou no documental Alain Urrutia (Bilbao, 1981), realizando un certo contrapunto ao seu amigo Urdangarin. Urrutia é un paxaro errante. Voou de Bilbao a Londres en 2014, e alí tivo o seu niño durante tres ou catro anos. O ano pasado marchouse a Berlín. Sempre en busca de novos retos, de novas cidades e paxaros, de novas luces e cores, mesmo en branco e negro. Estudo de Schönhauser Allen, pequeno, branco. Unha mesa chea de pinceis, un recuncho do pensamento con lousa e tres paredes revestidas das súas paredes. Recibiunos a finais de primavera, na galería Casado Santapau de Madrid, antes da exposición The Age of Anxiety (O tempo da ansiedade).

O cambio de Londres a Berlín non che afectou: segues en branco e negro.

Bo, hai moito branco e negro. Que é iso de detrás de ti, negro? [Sinalando unha das súas obras] Non, un azul, non? Os meus traballos teñen cor. Con todo, non temos memoria da cor. Hai brancos diferentes e negros diferentes: negros fríos e negros quentes; brancos fríos e brancos quentes. Utilizo diferentes brancos e negros e ás veces tamén lles agrego vermellos e azuis. Hai e utilizo tonalidades, pero a xente non as percibe.

Os ollos do pintor axudan a distinguir a estes negros e brancos?

Temos miles de formas de chamar ás árbores en eúscaro, dependendo da altura e si dan froitos ou non: árbore, árbore, arbusto, zuhaiztxo… e nós, hoxe en día, non diferenciamos moitos deles. Os campesiños, os campesiños, etc., si. A xente que traballa con roupa sabe distinguir as cores. Eu metín horas e horas facendo cadros. Apréndese a ver co tempo.

O uso do branco e negro, aínda que sexa diverso, ten para vostede un simbolismo especial ou foi unha cuestión práctica desde o principio?

O da practicidad é algo que nunca me dixeron, e a razón inicial foi que era práctico. Eu era moi preguizoso para traballar, e un amigo díxome: si queres ser pintor, tes que pintar todos os días. Independentemente de que queiras facer o que queiras, hai que facelo todos os días. Non hai máis remedio, e obrigueime a pintar. Empecei a pintar un retrato por día. A miña intención era pasar un ano enteiro así. Iso foi en 2006, e pasaba cinco ou seis horas facendo cada retrato. Saín á rúa, xa co peto, sacaba fotos e logo retrataba o que vira. Todos os días atopábame de acordo. Fixen uns 86, todos en branco e negro, e a razón era práctica. Porque era máis fácil.

Nin sequera expuxo por agora recorrer a cores máis intensas?

A cor móstrase nos meus grises, e na última exposición de Madrid é moito máis evidente que nas anteriores obras. Iso non quere dicir que vaia dar o salto a cores máis vivas. Non estou contento cando estou rodeado de cores vivas, sinto fóra de lugar. Na nosa contorna, na natureza tampouco hai cor viva. E, probablemente, si, chegará o momento de pintar un ceo vermello, pero de momento non podo predicir cando. Por agora teño a intención de seguir pintando en grises e mostrarase si hai que mostrar a cor. Como di a letra de Zea Mays: “…coloreando con cada latexado o branco negro”.

Na película O pintor conta as dificultades que ten para ser músico, as presións dos que lle rodean, etc., porque a miúdo non se relaciona cun oficio. Ti cando decidiches ser pintor e viviches esa presión como Mikel Urdangarin?

Eu por natureza recorrera ás ciencias, pero no último momento decidín que quería aprender arte. Os meus pais dixéronme: “Alain, es bo en ciencias, salguen as enxeñarías, estudas arquitectura...”. Bo, ao final aceptárono, pero dixéronme por que non estudaba o deseño dentro de Belas Artes, e así o fixen. Gustábame porme diante do computador, facer debuxos… O terceiro ano de carreira fun a Italia, a través do programa Erasmus, a Milán. 18 de setembro de 2001. Eu non sabía nada en italiano. Aí todo cambiou. Unha semana despois da torre máis xemelga. Ese día decidín que sería pintor. Chegaron á facultade e preguntáronme: “Que feixes”. Respondín: “Deseño”. O deseño é debuxo para eles, pintura. Entón puxéronme un profesor de pintura e debuxo. Comprendín o erro, pero resolvinme a calalo. Entón decidín que quería pintar e deime conta de que non tiña tensión: cunha cervexa que pintaba, en clase, con tranquilidade. De aí hai un paso máis para tomar a pintura en serio, pero foi ese xerme.

Considérasche pintor, pintor?

Isto é unha vella controversia; un tómase por creador... Eu traballei como enterrador en Wisconsin, traballei facendo turrón ou como tabernero; tamén fun meigo, fixen deporte, ás veces máis serio que en outras… Eu non me definiría como pintor, pero teño claro que non sei facer nada máis… Non sei si chegarei a ningunha parte co que fago, pero de momento teño intención de facelo. En grego o pintor recibe o nome de Zoegraphos. Zoe é vida e Graphos é escritor; con iso identifícome máis. Hai tempo que escribo vida con pintura.

Primeiro fuches de Bilbao a Londres, logo a Berlín. Sempre buscando o contraste?

Un amigo di que temos que facer sempre o que non sabemos facer. E eu trato de pintar aquilo que non sei. Si non, non aprendemos nada. Moita xente está cómoda co que sabe facer e está ben, pero eu necesito ir buscalo. En Bilbao vivía moi a gusto. Traballaba no Kafe Antzokia, pintaba, gañaba bastante, vía tantos concertos como quería… a vida era extraordinaria, non necesitaba nada máis. Pero tendín a buscar a incomodidade. Ademais, son un gran amante da lingua; cheguei a Berlín hai un ano. Empecei a estudar alemán e non direi que falo, pero sinto capaz de comunicarme dunha maneira moi básica. E sei que desde aquí me moverei a outro sitio e aprenderei outro idioma. Sei onde acabarei: Euskal Herria. Intermedia… dirao o camiño.

Na película hai unha secuencia moi potente. Ti e Urdangarin estades en Londres, na nora xigante branca. E estades a falar do éxito, de estar arriba ou abaixo. Que é o éxito para ti?

Será un tópico, pero o que quero é vivir tranquilamente. Pinta, expón e gana o suficiente para vivir. Non necesito moito. Non sabería describila, pero pode ter algo que ver coa tranquilidade.

Non está en contradición isto co punto da incomodidade?

Si, pero estar incómodo non significa que non estea a gusto. Iso é o que pasa co deporte. Fas un esforzo, sentes incómodo, pero logo te sentes a gusto e tranquilo. O que eu quero é esa tranquilidade que pasa co deporte. Non podes controlar a acollida do teu traballo na xente. O que quero é que a xente cambie a miña forma de ver o meu traballo, que cambie o seu tempo.

Que quere dicir co cambio de tempo?

Cando a xente ve os meus pequenos cadros, tómase un pouco máis de tempo. O que fago é que a xente analice e pense en como consome arte. Hai uns anos, cando puxen a exposición no Guggenheim, tiña un corredor para pór obras. Nese corredor puxen unha obra de catro metros e medio de altura e once metros de ancho. Por que fixen iso? O que pasaba por alí, si vía ou non a distancia, observaríao. Apenas era estudante de Belas Artes e acababa de terminar a carreira. A xente ía ao museo a ver grandes exposicións e obras de nomes coñecidos. Esta era a miña oportunidade para chamar a atención. Para gañar atención e tempo. Véxoo nas inauguracións das exposicións: a xente apenas ve obras. Fala, toma un pouco de viño, pero non toma tempo para ver a obra. Instagram por igual. Todo é imaxe, pero a xente non toma tempo para velas. Contra iso fixen outra exposición con nove pequenos cadros. Unha estratexia completamente diferente. Ti entras nunha galería e tes que achegarche para ver esas pequenas pinturas. A exposición que fixen en Madrid tivo como título 20 minutos de pensamento abstracto. Eu non quería escribir un texto explicativo para ver eses cadros, non quería condicionar a súa mirada.

Non lle gustan estes textos expositivos?

Non me gusta dar explicacións demasiado estreitas; podo dar pistas, algunhas chaves, pero que abran as lecturas ou que estimulen ao espectador a explorar máis. Non limitar a lectura, o reto é estendela máis.

En Margolaria explícase a relación do músico coa soidade. Como o tes ti?

Hoxe en día temos dificultades para concentrarnos. Por iso tamén puxen ese título: necesitamos vinte minutos para desenvolver o pensamento abstracto. A miúdo pensei niso cando corro. A soidade é boa para desenvolver este pensamento abstracto. Neste mesmo estudo pasei horas e horas só. Apenas saio do estudo. E non son solitario, son social. Pero pintar ten moito de soidade; o pincel, o pano e ti mesmo. Pasas horas diante dun pequeno cadro. A produtividade é unha ridículo da arte. Mete as horas e as horas, pero talvez só resúlteche útil un traballo.

Trátase de dar tempo...

Eu necesito moito tempo para pintar os cadros, tómome moito tempo. En xuño tiven unha exposición en Madrid. Pintei os cadros desa exposición cando cheguei a Berlín. Termineinos o verán pasado, e logo déixoos respirar, e o último peiteado fíxeno en Nadal. Moitos artistas están a cambiar as cousas até o último momento. Eu non podo facer iso, e da mesma maneira tento non mostrar previamente os traballos realizados en internet. Os medios de comunicación e a sociedade actual demandan velocidade, e eu trato de evitalo. Moita xente di: “Eu vin ese cadro”. Non, non, vostede viu unha imaxe dese cadro en Internet, pero non ese cadro.

Contra a ansiedade, o tempo?

A ansiedade é o que percibo na nosa vida actual… E de aí W. H. Utilización do título da poesía de Auden como título da última exposición de Madrid: The Age of Anxiety. É totalmente diferente a ansiedade que Auden quere plasmar no seu poema e o que eu quixen plasmar na exposición. Así mesmo, o eixo principal é o buxán social que queda tras a Segunda Guerra Mundial. Pero no meu, o que hoxe é unha gran facilidade para ler imaxes ou a vida. Velocidade. Eu pídolle atención ao espectador á hora de entender os meus traballos, o tempo.

Como che afecta estar en Berlín como artista, estar fóra de Euskal Herria?

Sería máis difícil para min estar alí neste momento, ou como podería facer que fose pintor estando alí. A pintura non está no boga en Euskal Herria. Alí probablemente non tería un sitio. Conseguín un respecto, pero conseguino cando comecei a facer exposicións en Madrid. Tampouco estaba en Madrid, e conseguín respecto cando fun a Londres, e así...

A pintura non está no boga. Arte conceptual ou perfromance si. Como viviches esa tensión interdisciplinar?

Dentro da pintura tamén son un pouco rara avis, xa que traballo o figurativo. Que non vou conseguir facer o camiño seguindo as súas normas, bo… Desde finais do século XX fálase moito da morte da pintura. Foron moitos os pensadores que escribiron sobre a morte da pintura e iso é o que moitos pintores de hoxe en día quéixanse de que non atopan o seu lugar dentro do sistema artístico, o que din en defensa propia. Si pregúntaselle a un escultor, fotógrafo, performer ou calquera outro artista, as súas inquietudes e preocupacións serán moi parecidas e o seu defensa farase de maneira similar.

E agora, que?

Teño proxectos entre mans, en Bogotá, en Cidade de México, no País Vasco… Non me gusta porme metas, porque cando chegas alí, que? É porlle cambadelas a un mesmo. Pense que me poño o seguinte obxectivo: quero mostralo no Guggenheim. Fíxeno? Agora que? Non ten sentido expor este tipo de metas. Non é bo que os obxectivos se convertan en límites.

Pintaches algunha vez paxaros?

Non, non debuxei ningún paxaro. Hai tempo que teño unha fixación polos paxaros… Cando fun vivir a Londres, atopei unha pluma de corvo no parque, e nesa pluma atopei os grises que buscaba até entón na pintura. Desde aquel momento tiven claro que iría a outras cidades a buscar novas plumas. Esta idea é o punto de partida do documental Luma Berriak bila de Itziar Koteron sobre o meu traballo.