O holandés Rolf Schuttenhelm fai xornalismo de temas medioambientais, entre outros, na web Bits of Science, que trata sobre o cambio climático. Recentemente escribiu sobre a angustiosa situación do seu país no xornal Vrij Nederland, que despois foi traducido ao castelán no blog 15-15: “O aumento do nivel do mar é un problema máis grave do que se cree e Holanda non ten un plan B”.

Velaquí o comezo: “Holanda é famosa en todo o mundo polo seu polder [terra gañada ao mar] e diques. Somos famosos por ser unha pequena nación traballadora que durante séculos desafiamos o mar no Mar do Norte. Pero este mar que loitamos ao longo da historia non estaba a crecer en volume. Agora o problema agrávase seriamente polo quecemento da auga dos océanos e polo desxeo das capas de xeo dos polos, como os glaciario, que fixo que o mar se elevase lentamente pero sen interrupción.

Evidentemente, estamos a aumentar os diques e os ríos teñen marxe para que se desborden de cando en vez, pero iso será suficiente? E máis importante: até cando vai durar? A mar está a subir e ademais a unha velocidade moi superior á que criamos ao principio. A gran pregunta é: Poderán sobrevivir os Países Baixos, tal e como o coñecemos hoxe?”.

Para facer a súa extensa crónica, Schuttenhelm preguntou aos expertos do nivel do mar holandés e aos investigadores do clima. Todos eles coincidiron na necesidade de profundar no debate público pola gravidade do asunto, xa que algunhas decisións deberán ser adoptadas inmediatamente. Aos holandeses xa non lles basta con levantar as murallas para combater as ondas e loitar a nivel mundial para controlar as emisións de CO2.

A tendencia á subida do nivel do mar intensifícase: No século XX a media é de 2 milímetros ao ano, a principios do século XX de 3 mm. e na última década de 4,3 mm. Os cálculos máis pesimistas apuntan a unha subida de case tres metros para o ano 2100. “Por suposto –di Schuttenhelm– ese escenario negativo non é o máis probable. Pero no seu lugar, subir o mar nun só metro é tamén moito, un gran volume de auga para facerlle fronte. E o que é peor, que no 2100 non se deterá a subida”.

Holanda ten xa o 20% da súa superficie por baixo do nivel do mar e cunha subida dun metro quédaselle un 50% por baixo da cota 0. Por iso danse conta de que o futuro non está en gran medida nas súas mans, como xa senten outras persoas de todo o mundo (Bangladesh, varias illas do Pacífico…). Dependen dun fenómeno planetario e son os primeiros afectados. Que facer?

Máis dun científico citou ao xornalista a evacuación dos territorios que viven por baixo do nivel do mar. “Podemos necesitar unha partida controlada a longo prazo”, dixo o meteorólogo Michiel van den Broeke, que traballa no Instituto de Investigación Mariña e Atmosférica da Universidade de Utrecht. Michiel Helsen, profesor do cambio climático, tamén pide que se discuta sobre isto: "É posible que a longo prazo o oeste de Holanda non poida ser salvado. A sociedade ten que discutir que zonas de Holanda podemos defender e en que costas”.

Nivel de ascenso e velocidade de ascenso

Se alguén ten memoria das inundacións, téñeno os holandeses. Fai 65 anos, desde o 31 de xaneiro de 1953, Holanda, Bélxica, Inglaterra e Escocia foron golpeadas polas grandes inundacións do Mar do Norte. Só en Holanda causou 1.836 mortos, cando as augas do delta que se forman na desembocadura do Rhin, o Waal e o Meuse excederon as murallas construídas para sostelos, que en eúscaro se denominan zanpiuras. Desde entón, os holandeses realizaron sorprendentes traballos de enxeñaría coordinados polo famoso programa Delta, e mostran con orgullo como en xaneiro de 2018 puideron facer fronte a unha tormenta xigantesca.

Pero o programa Delta, que se foi renovando ano tras ano, quedará curto en breve, segundo recoñeceu o investigador de augas e clima Marjolijn Haasnoot, un dos principais responsables: os plans de previsión de hoxe están feitos para cando o mar non alcance un metro de altura, e agora hai dúbida de cando se superará ese límite. De feito, os plans para o futuro teñen que prepararse moito antes. “No pasado –di Haasnoot- á hora de decidir grandes proxectos de infraestrutura tiñamos en conta unha vida útil para 100 ou 200 anos. Si fixésemolo agora, teriamos que ter en conta un gran aumento do nivel do mar”.

En 2017, a Fundación Deltares realizou un debate especial sobre como podería ser un nivel de mar extremo de Holanda de entre 100 e 200 anos, 3 metros máis alto no final deste século e 5 metros en 2200. O mesmo Marjolijn Haasnoot supervisou aquel hackathon. Esta tormenta de ideas deu catro escenarios principais, catro posibles adaptacións: si dous holandeses seguen nos lugares en que se atopan hoxe, desprazando o terceiro cara ao Mar do Norte e o cuarto cara a terras máis áridas.

A primeira opción de adaptación sería converter Holanda nunha fortaleza, construíndo enormes estruturas de dique e bombeo de auga. Pero nun momento dado os ríos quedarán por baixo do nivel do mar, polo que a necesidade de bombear todo a súa auga sobre os diques suporá un enorme custo enerxético e, con todo, sen evitar a gran salinización das terras de cultivo nesas zonas. Ao final, a metade de Holanda converterase nunha inmensa bañeira de terra salgada máis que unha fortaleza.

Segundo escenario: sacrificar as amplas zonas da agricultura, hoxe admiradas por todo o mundo, porque son imposibles de defender, para que as rías gañen anchura e transfórmense en marismas, e garantir a supervivencia das cidades construíndo sobre pilotes. O escenario futurista, a verdade, mencionouse como o terceiro na tormenta das ideas: a mellor defensa é o ataque, a construción de fardos no mar, aínda que tamén entón terán que seguir sen poder afrontar os problemas da filtración da auga salgada no subsolo.

Da cuarta solución non se quere falar demasiado, só porque supón un custo social e político, pero vendo os enormes custos económicos doutras solucións, nalgún momento haberá que romper o tabú: trasladar á poboación máis seca das zonas que non se poden defender. É dicir, moverse tamén a terras alemás.

Marjolijn Haasnoot cre que a velocidade da subida será máis decisiva que o nivel do mar: “Si vén amodo, poderemos adaptarnos. Pero se sobe moi rápido, podemos atoparnos sen tempo para adaptarnos”.