En 1983, a revista Granta publicou un número especial: era a primavera, a época na que florecen as plantas; no caso dos tópicos, os meses que se asocian á mocidade; e si uníanse a este clima, publicáronse os traballos de 20 escritores que se consideraban unha mostra da nova novela británica. A Bill Buford, editor da revista, hai que recoñecerlle que tiña unha mirada dura, xa que sete dos autores que fai 36 anos puxo no fokupa acertaron na súa traxectoria posterior. MARTIN Amis, Julian Barnes, William Boyd, Kazuo Ishiguro, Ian McEwan, Salman Rushdie e Graham Swift: A xeración Granta. Co paso dos anos, convertéronse en canónicos en letras británicas e a correa do Premio Nobel de Literatura, que Ishiguro gañou hai dous anos, tamén lles abriu as portas do parnasco internacional.

É un grupo heteroxéneo, pero identificable por unhas características comúns. En primeiro lugar, que naceron na mesma época, no século II. Cara ao final da Guerra Mundial, cando dominaban as novelas da Guerra Fría de Graham Green, o neorealismo italiano, o francés nouveau roman, a xeración beat estadounidense; e cando chegou a idade de empezar a publicala, o Reino Unido xa tiña un primeiro ministro chamado Margareth Thatcher e a música das guitarras de Sex Pistols e The Clash: Barnes é o xefe do grupo (nacido en 1946) e Ishiguro o máis novo (1954). É dicir, facía trinta anos que o ditoso número da Granta colocara unha lupa sobre os seus textos.

Ademais da idade, subliñóuselles as actitudes propias da posmodernidad –relecturas irónicas da tradición, escritores poscoloniales–, o compromiso que mostraron na guerra contra o cliché, a escritura de obras de estilo que non esperas moito –por exemplo, Barnes ten unha especie de libro de cociña que serve mesmo para describir a moitas persoas desta nación culta, de paso: Pedante na cociña–. Pero se miras a súa traxectoria, o que máis chama a atención é que foron capaces de conseguir un equilibrio difícil, á conta de facer literatura da máxima calidade, que venden moito; hoxe e mañá gáñanche o Premio Booker, que ves traducido ás linguas de todo o mundo, porque espéranche lectores, porque as súas historias son comerciais, ademais de estar escritas coa delicadeza dun florete.

Durante anos, a única opción que tivo o lector é conseguir as súas obras na lingua orixinal, en castelán ou en francés. Pero na última década traducíronse ao euskera os traballos de tres escritores británicos de dream team. A primeira publicación foi o pago de Hoben de Ian McEwan, en 2013, na editorial Igela, grazas á tradución de Xabier Olarra. Probablemente sexa a novela máis coñecida de McEwan, polo seu éxito en 2007, baseado no libro Joe Wright.

Despois de ler a historia das irmás Tallis, tivéronse que esperar cinco anos para poder ler máis obras de autores desta xeración en eúscaro, polo menos en papel –un conto de Barnes traducido a nivel da Terra por Ibon Sarasola en 2016 Armiarma.eus–, polo menos en papel. Iso si, de súpeto , porque as editoriais vascas non o saben ou, o que é máis probable, por unha boa casualidade, o ano pasado publicou a última novela do escritor de Leicester (Historia única) Meettok –traducida por Aritz Gorrotxategi; publicada antes do castelán ademais en eúscaro–, e Elkar publicou unha das novelas crave de Kazuo Ishiguroren kinhed, traducida por Jokin.

Por tanto, atopámonos ante unha situación bastante especial: podemos facer un paseo, sen descender da nosa lingua, polas obras dunha xeración de escritores de peso internacional contemporáneos.

Amores frustrados e frustrantes

“Que prefeririades, amar máis e sufrir máis, ou amar menos e sufrir menos? Na miña opinión, esta é, á fin e ao cabo, a única pregunta real. (...) Quen pode controlar o que ama? Si podes controlalo, entón non é amor. Non sei como chamarás no seu lugar, pero non é amor”. Con esta declaración de intencións, o protagonista da Historia Única de Barnes comeza a conversar co lector. O personaxe que mira as relacións sentimentais desde ese ríxido marco do amor romántico relata nas 200 páxinas seguintes o lento desgaste da súa relación coa muller da súa vida e despois de ler como se afunden as vidas de dúas persoas, dúbida do que dura ao final, o amor, o sacrificio, o costume ou a misericordia; ou unha combinación autodestructiva de todos os ingredientes. O único seguro é que non é esoutro amor, o sabor azucarado e rosa.

E o mesmo pode dicirse das novelas traducidas ao euskera de Ishiguro e McEwan: o amor está aí, pero pasan por un filtro que non lle dá un aspecto moi fiable as relacións dos seus personaxes, para que cando aparece calquera cousa que poida parecerse ás historias de príncipes e princesas, non se vaia polo camiño da expresión que as narracións deste tipo requirirían –e que o lector pode predicir–: que o chico novelista non chegou ao máis pequeno sentido á imperceptible, a entender na frivolidade de anos. Afectos imperfectos que desafían ao lector intelectualmente.

Fóra de prazo

II. Outra característica común das tres novelas é a de contrastar os anos previos á Guerra Mundial coa posguerra. No momento da pelexa entre Robbie Turner e Cecilia Tallis, o pai deste último pasa moitas horas encerrado no ministerio, inmerso nos preparativos para o conflito militar que se aveciña. I. As sancións impostas a Alemaña pola Guerra Mundial preocupan ao principal protagonista dO residuo do día, Lord Darlington, polo que o protagonista lembra as reunións que organizaba cos líderes nazi nos anos 30 no seu palacio próximo a Oxford. Outra cousa é a II. A aparición da Guerra Mundial na Única Historia, que se encarna no marido da muller que se namora do seu protagonista: o patético Gordon McLeod, triste e á vez agresivo, que non ten nada que ver coa indiferenza dun novo protagonista de 19 anos que non coñeceu a fronte.

Todo o sucedido entre 1939 e 1945, a preguerra e a posguerra, o momento que dividiu o século XX: os costumes preexistentes, a obediencia; a fidelidade e os vínculos que parecían para sempre, tanto na sociedade como entre as persoas; e unha especie de inocencia que quizá non volvería nunca máis. O espírito de posguerra, pola contra, ten máis da procura da liberdade persoal, da revolución sexual, dunha nova mocidade que foxe da autoridade paterna e perde a inocencia coa confianza nas institucións sacras. Trátase de transformacións xigantescas, traumáticas e en moi pouco tempo. E os personaxes que atopamos nas novelas destes escritores británicos son personaxes que foron atrapados por ese implacable rodete da historia.

Outra característica desta forma de mirar ao pasado recente é a distancia crítica. Os tres escritores naceron despois de que acabase a guerra e as historias que se contan en dúas de cada tres novelas non se basean en feitos que os autores puideron vivir en directo. Máis aínda, podería pensarse que existe un propósito de derrubar os mitos da xeración que fixo a guerra, cando a única escena da fronte que se describe en Hoben Menos é unha lamentable retirada do exército británico; ou cando se suxiren os lazos que unha parte da aristocracia inglesa mantivo cos nazis nos restos do Día. Non só suspéndense os mitos románticos, senón tamén os contos dos loitadores por unha democracia sen tachas.

Cóctel literario

Pero o máis interesante é como os escritores fan que esas historias funcionen. Xa mencionamos como Barnes, Ishiguro e McEwan encárganse de non levar aos seus personaxes por camiños demasiado gastados. Pero iso non significa que partan de cero. Os indicios da relectura da tradición literaria dos séculos XIX e XX ven por todas as partes en Hobbit, O residuo do día e A única historia. Por exemplo, no inicio do libro de McEwan é inevitable pensar na novela de Jane Austen Orgullo e prexuízos de 1813 –traducida ao euskera por Ana Isabel Morales en 1996; reeditada na Biblioteca de Ouro Mutua en 2013, no mesmo ano en que se publicou a Paga de Hoben–, a pesar das diferenzas de evolución dos personaxes de ambas as novelas: A historia de Elizabeth Bennet e Fitzwilliam Darcy ten que superar moitos malentendidos para terminar ben, mentres que un só malentendido é suficiente para destruír para sempre a Cecilia Tallis e a Robbie Turner. A tradición pódese reler, pero tamén se pode reescribir.

Máis conexión: como non pensar no narrador infiable da Historia Escura de Ford Madox Ford (Igela, 1999) ao ler as memorias do mordomo Stevens, que protagoniza os restos do Día, e aos poucos ver como o seu modo de mirar ao pasado está cheo de mentiras piadosas, racionalización e distorsiones que presentan feitos máis belos que o que eran. Como non lembrar a relación entre Frédéric Moreau e Marie Arnoux, que centra a educación sentimental de Gustave Flaubert, ao ver que o protagonista da Historia Única namórase dunha muller maior. Si, estas historias están contadas antes. Pero todas as historias están relatadas desde hai tempo. Barnes, que distingue a Ishiguro e a McEwan, é a arte que teñen cando volven contar.