A vivenda de Zestoa está xestionada por Malen Etxea. Malen Etxea ten a súa sede en Zumaia e é unha asociación que defende os dereitos laborais das traballadoras migrantes do fogar e empodera ás mulleres. A vivenda non é propiedade de Malen Etxea, senón da Igrexa. Foi unha casa cural e durante anos estivo buxán. Nin a Casa de Malen nin as mulleres migrantes que viven nela pagan aluguer. A Asociación concede anualmente á Igrexa a cantidade que obtén mediante subvencións, que rolda os 1.500-1.700 euros. A casa é vella e necesita grandes innovacións. Recentemente solicitáronse 3.000 euros aos cidadáns para que poidan facer fronte ás obras de reparación da fachada e aos gastos de renovación da instalación eléctrica. A Igrexa é a propietaria da casa, pero non mostrou ningunha intención de gastar diñeiro nas reformas. Os 3.000 euros conseguíronse a curto prazo.

No albergue alóxanse habitualmente a seis traballadores migrantes de fogar. Ultimamente, con todo, os membros de Malen Etxea están a sufrir moito. Supuñan que, nun tres meses, as mulleres poderían empezar a vivir pola súa conta, é dicir, alugar unha habitación nunha casa. Pero con frecuencia non son capaces de facelo. Algúns non conseguen traballo e outros non escapan á precariedade pola traballadora domesticada. Dito doutro xeito, teñen salarios reducidos e cargas económicas nos países de orixe, para que os nenos e os seus familiares poidan devolverlles a miúdo e a miúdo os préstamos solicitados ás entidades bancarias.

Jéssica Guzmán Correa e Girsilane Becerra son membros de Montes Malen Etxea. O primeiro é chileno e presidente da asociación. O segundo é o brasileiro e o que acaba de empezar a traballar na asociación. Saben moito das andanzas das mulleres migrantes. Con todo, ambos quedaron sorprendidos cando a experta que analiza as traxectorias das mulleres que viaxan de Latinoamérica a Europa para traballar no fogar realizou un diagnóstico: trátaa. Este experto foi convidado a Zestoa por Malen Etxea e presentáronlle ás mozas do albergue. Esta conclusión chegou despois de varias preguntas ás mozas: estaban baixo as garras da Mafia. E así o fixo saber aos membros da asociación. Guzmán di: “Nós estabamos sorprendidos, porque preguntabamos ao tres e catro novos que tiñamos no albergue: Onde chegaches?, Como conseguiches o diñeiro?, Como se chama esa muller que che recibiu cando viñeches aquí? As nosas preguntas escapaban. Nin sequera sabiamos o que era trátaa dos traballadores, iso non nos entraba na cabeza”.

Ao principio tiñan que crer, pero a medida que coñecen este tipo de circunstancias aprenderon o papel das mafias. Malen Etxea púxonos un exemplo. A moza achégase á mafia e en lugar de tratar co prestamista ou o banco de toda a vida, adáptase a eles. Dixéronlle que lle prepararán unha viaxe e que en Europa atopará traballo en casa ou coidando aos maiores con facilidade. Por tanto, devolverá o préstamo sen ningún problema. Trátase dun préstamo de 7.000 euros. As mafias prepáranlle unha viaxe, sácanlle o pasaporte, e en Bilbao espéralle unha muller que lle recibirá. A nena, en cambio, non recibirá os 7.000 euros. A compañía vasca deberá achegar máis de 5.000 euros en concepto de gastos de viaxe. O pelotón, que recibirá preto de 1.700 euros na súa localidade natal de América Latina, chegará a Bilbao con ese diñeiro. A muller que lle espera en Bilbao quitaralle ao redor de 1.000 euros e deixaraa cuns 400 euros. En canto chegue, empeza a devolver o diñeiro que debe.

Guzmán di: "A Mafia non lle busca traballo, ten que atopalo. Si non o atopa diralle que vaia a Sevilla, onde hai traballo recollendo colleitas. E dese traballo hai un salto moi pequeno cara á prostitución. A rapariga ten que traballar porque ten que pagar a débeda. Si non paga, ameazarana por teléfono, dicindo que van quitar a casa á familia, que a teñen hipotecada. Viven escravos mentres lles devolven a débeda”. Si non teñen traballo veranllas vermellas e si teñen traballo daranllo a comer á Mafia, pero tampouco poden alugar unha habitación para durmir. Todo o soldo vai a Latinoamérica e non aos familiares.

Quen vive no albergue?

Agora son as mozas novas as que están a chegar ao albergue de Zestoa, pero non foi o perfil que se mantivo até hoxe. As mulleres que atende Malen Etxea proceden de Latinoamérica e do Caribe e teñen entre 30 e 40 anos. Trátase de nais separadas ou únicas, ou casadas pero en situación precaria. Veñen traballar para axudar aos de alí. Saben que a única opción será a dos coidados, que serán os empregados de casa. Algunhas destas mulleres baixáronse do avión e diríxense directamente ao refuxio, aínda que un amigo lles dixo que en Zestoa terán sitio para durmir os primeiros días. Outras mulleres quedáronse aquí sen traballo e aínda que llas arranxaron por si mesmas durante un tempo, de súpeto quedan sen diñeiro para pagar o aluguer. Outros viviron durante longos anos na casa do ancián que coidan, pero nun momento dado esa persoa morreu e atópanse sen fogar.

As situacións máis duras

Os nosos interlocutores din que os máis débiles están sen papeis. A lei de estranxeiría impídelles no tres primeiros anos conseguir papeis, pero iso non significa que non vaian traballar. Traballar sen papeis significa aceptar peores soldos e horarios inacabables que o que ten o papel. Gañan moito menos que o salario mínimo interprofesional. Segundo Guzmán, o 90% das mulleres que traballan todo o día nun fogar non teñen recursos económicos para alugar unha habitación. Teñen débedas no país de orixe, teñen fillos, cada un vén coa súa mochila. Hai bastantes caseríos sen papeis. De feito, son as persoas coidadoras, é dicir, tómanllas para estar cunha persoa que necesita coidados, pero dedícanse a todo: cociñar, limpar a casa, facer na horta, dar para comer ás vacas, lavar a roupa, lijar, traballar en casa dalgún familiar…

Que desaparezan os empregados de fogar residentes

O empregado de fogar residente é o empregado que realiza os traballos da casa e vive na mesma. Preguntamos a Guzmán e a Becerra cal é a súa principal reivindicación e a resposta foi clara: “A principal demanda de Malen Etxea é a de acabar co traballo doméstico residente. En Europa existen sistemas de atención alternativa ás persoas que necesitan coidados e funcionan ben. Non se pode ter unha muller traballando sen descanso en casa. Ese traballador tamén ten que vivir, necesita descanso”. O modelo dos traballadores que traballan e dormen na mesma casa dise que só existe en Portugal, Italia e España, polo menos en Europa. Os interlocutores piden aos dirixentes políticos que se responsabilicen. Nunha sociedade cada vez máis envellecida, e tendo en conta que a xente de casa traballa fóra de casa, e que moitas persoas maiores non queren vivir na residencia senón en casa, pídenlles que organicen políticas sociais concretas. Os interlocutores saben que os familiares dos anciáns dependentes non poden pagar dous ou tres soldos, e tamén cren que non é lexítimo obrigar a un só traballador a traballar a tres. Piden que a carga se caia dos familiares e que a responsabilidade sexa asumida polas autoridades.

En tanto que este modelo social non supoña unha primeira liña de coidados e non atope solucións a través das políticas públicas, os familiares asumiron o papel de empleadores e os precarios, as mulleres vindas de lonxe, coidarán as nosas casas, os nosos fillos e os nosos maiores.

O sindicato LAB impulsará un convenio para os traballadores de fogar

Os empregados de fogar non teñen convenio laboral, están no Servizo Doméstico no Réxime Especial. Non teñen convenio porque a representación dos traballadores e das empresas non chega ao mínimo. En xeral, en cada centro de traballo (é dicir, en cada casa) só traballa un traballador, e a representación empresarial neste caso son familiares dos fogares. Non están organizados os traballadores nin os empleadores.

O sindicato LAB quere aproveitar a oportunidade que ofrece o artigo 87.3 do Estatuto dos Traballadores para convocar unha mesa negociadora do convenio. Si chegásese a un acordo laboral sería o primeiro para o sector.

Oskar dos Bueis é membro de LAB e dinos que o convenio non é un obxectivo se non é conseguir unhas condicións de traballo e de vida axeitadas para as traballadoras de fogar. A intención do sindicato é reunir e impulsar ás traballadoras de fogar e aos axentes que traballan en defensa dos seus dereitos. Dos Bueis considera que si se lograse un convenio colectivo sería unha importante ferramenta para a confrontación.A través da chamada a un convenio, preténdese levar á mesa as tarefas de vixilancia e potenciar o debate: quen, como, en que condicións debe traballar; quen ten responsabilidades neste tema; como se debe construír o modelo de coidados...Neste sentido, denunciaron a intención de interpelar a diferentes institucións públicas da sociedade, entre elas, ao Goberno Vasco, Osalan e Emakunde.

Preguntamos ao membro de LAB sobre as posibilidades de conseguir un convenio: “Dependendo da acumulación de forzas, conseguiremos un acordo ou non. Os traballadores consideráronse vítimas, mencionáronse as súas precarias condicións laborais. Agora temos a oportunidade de facer un convenio. Cal pode ser a escusa para non facelo?”.

O sindicato xa trasladou a proposta a varias asociacións de traballadoras de fogar e a súa intención é crear unha plataforma entre os diferentes axentes tras o verán para que os traballadores tomen as rendas e estean dispostos á mesa de negociación. A plataforma analizaría a situación do sector, enumeraría os problemas e abordaría as solucións. LAB espera que Confebask estea alén da mesa e, si non o fai, acudirá aos tribunais para decidir sobre o seu futuro. LAB non aclarou como vai levar o tema co resto de sindicatos.