Un ollo de cristal e logo o libro que publicaches é Hezur erretura. Influíu isto?

Recordo que cando Hasier Etxeberria entrevistoume en Sautrelan preguntoume como ía facer fronte ao meu próximo proxecto. Contesteille máis ou menos que non sabía, que a vida me daría de que escribir, e que mesmo entón –non sei si parafraseando a Pessoa ou a Rilke–, poría o meu corazón nos papeis. Con esta declaración simplista quería dicir que poría o mellor de min mesmo, que outra cousa sería o tamaño do logro. A verdade é que, cando estiven escribindo este libro, sempre tiven presente que tiña que facer fronte a un novo reto, pero que non podía repetir o formato, aínda que fose un formato exitoso.

Sen dúbida, estes ósos proceden daquel ollo. Por exemplo, o tema da memoria, a indagación nos recordos para comprender o noso presente, o principio de todo iso está naquel libro. Existen outros vínculos: utilizar citas literarias alleas como argumentos de autoridade, reflexións sobre a escritura...

Comezaches a queimar ósos antes de saber que estabas a queimar ósos? Ou, máis claramente, como comezou a escribir este libro?

Desde o principio tiña a intuición de que no título aparecerían os ósos, porque ese elemento podía seguir o esquema da miña traxectoria: a pel, as mans, o ollo... A influencia do tempo sobre nós, os ósos, ou o peso da vida, a dor dos ósos.

A idea era crear contos soltos. Logo, a medida que escribín, e con algunhas lecturas, empecei aos poucos a imaxinar unha obra máis extensa, un continuum construído alternando o presente e o pasado.

E como foi o proceso de elaboración deste continuum?

Foi moi laborioso, sobre todo porque quería crear unha rede de eco para dar cohesión e fiabilidade á obra. Por iso repítense de cando en vez referencias contextuais, datos de ambiente social e outros aspectos: ratas, soños, sinais, lugares e personaxes… Para facer unha amálgama, sen que se converta en algo artificial e gardando o equilibrio.

No libro, nunha das cartas enviadas a Nadine, o protagonista dille que escribir para el é porse de pé sobre unha balsa e tratar de manter o equilibrio, que é o que lle dá o río, metendo a balsa, e remar, porque si non, o pau queda envolvido no barro. Neste sentido son práctico, porque levo ao papel moitas circunstancias da miña vida.

A imaxe da cheminea pareceume moi produtiva.

Por "retura" quero dicir "escritura", porque é unha transformación. Tome unha materia prima, sexa cal for, a raíz ou a pedra ou o froito, e fume. Converterás esa materia en algo distinto, cinzas; e, a nivel literario, en texto. Pero ao facelo, ademais, prodúcese outro tipo de enerxía. No libro hai espírito, vontade de alcanzar a forza. Nese sentido, facer retiro, como para o personaxe é facer unha limpeza dos excedentes e as cinzas, para min é empoderarme como escritor, superar as dificultades da vida.

As dificultades fan que o libro teña un gran sentido do humor e da ironía. Por exemplo, aquí: “Non estaba no meu mellor momento, nin moito menos, pero se fun capaz de participar no lipdub da Korrika, o día seguinte á despedida, á cima e seguir adiante”

Xusto antes desa frase o personaxe di que á dor non se lle pode deixar tomar o mando. A pesar do tamaño das feridas, debemos aprender a levantarnos cada vez máis rápido. Este é unha mensaxe explícita para as mulleres. No conto A vita è bela –título irónico– dise que a beleza da vida é o exercicio que nos fai apartarnos da perdición. Por comparación, o protagonista dun ollo de cristal sufría moito, pero buscou a súa liberdade con dignidade e, en parte, a escritura axudoulle a seguir adiante. O outro protagonista parécese a el, pero ri máis, é máis exixente cos demais e é máis radical.

Na presentación dixeron que era un libro de narración, pero que che dixeron que se podía ler como novela. Eu mesmo acompáñome co segundo: deume a impresión dunha cousa enteira e coherente. Preocúpache a necesidade de etiquetar?

Cada vez preocúpanme menos as etiquetas e as clasificacións. A miña preocupación, a auténtica, é elaborar un bo libro, un libro que se mesture coas emocións, as reflexións e os sentimentos do lector e que lle proporcione un goce estético.

Tal e como comentou a editora Leire Ziluaga na presentación, no libro hai varias narracións: cartas, diarios… Dixo que son os xéneros que escribiron as mulleres, os que foron infravalorados. Querías facer un esforzo por aflorar esas ideas?

Si, cando me reunín con Leire por primeira vez díxenlle o meu tres premisas: unha, que o libro tería un ton de memoria ficcionalizada e outra, que quería flexibilizar o noso concepto clásico dos contos. Por exemplo, o Inventario de soños non é unha narración sobre estrutura, pero no seu simplicidad inclúe moitos relatos. E a terceira, que na historia da literatura aparecerían formas que o canon non estimou, o día a día e as cartas, e relatos de estilo autobiográfico. Trátase de xéneros utilizados maioritariamente polas mulleres, ás que se lles mirou desde a perspectiva da súa pertenza ao ámbito da intimidade.

E de onde lle vén a idea?

Con Josune Muñoz, nos talleres de Skolastika, deime conta de que eses xéneros foron considerados subgéneros e que, por tanto, moitas mulleres deixaron de ter en conta na historia da literatura. A mirada que utilizou a crítica foi moi reducida, xa que na maioría dos casos as mulleres han subestimado o que contaran desde o seu punto de vista.

Citáchesme en Miramar, xusto onde comeza o libro. Na presentación do libro dixeches: Resultaríalle “descorazonador” si a xente, no seu protagonista, só vise ao autor. Que visión tes deses límites entre o autor, a ficción e a autoficción?

Comeza e termina en Miramar para sinalar que se realizou un ciclo.

Desde que empecei a escribir os meus primeiros traballos tiven a sensación de que sempre ía beber da miña vida, noutras palabras, coas palabras de hoxe, a miña liña, directa ou indirecta, sería a “literatura do eu”. Calquera vida ordinaria pódese revalorizar a través da escritura literaria. Autoimitación, autoimitación, autobiografía... destempo este tipo de debates dicíndome que escribir ou que é exercicio de liberdade ou que non é nada. Para presentacións, clubs de lectores, conversacións, é necesario ter un discurso básico, un argumentario, para ordenar as ideas de cada un, pero pola contra non ten importancia. Ademais, os lectores sempre están tentados de ver ao autor nun ou outro extremo.

No meu caso, son consciente de que hai unha fronteira vaga entre o autor e o protagonista, e iso é así, intencionadamente, porque é a miña liña natural. É tamén a influencia do encanto de Annie Ernaux. De todos os xeitos, neste libro hai moitas máis ficcións que no anterior. Os eixos, tempos, lugares, materiais, son máis numerosos. E en parte son eu o protagonista, pero tamén outras mozas, adolescentes e mulleres da miña xeración. O ano que vén, despois de sacar o libro de poemas co que estiven escribindo, quizá sexa o meu novo reto escribir algo que non sexa autoficción, nin autobiografía.

Cres que é unha moda?

A palabra moda é perigosa, porque ten un punto de frivolidade e un toque de rapidez. Diría que está en vigor, e iso alégrame. En opinión de Laura Freixas, todo é autobiografía, cunha base biográfica do 1% ao 99%. Pero non se pode negar que nun momento no que non se pode recoller con exactitude a realidade, a pesar da maior vontade de lealdade, convértese en ficción. A vida é unha telaraña inaprensible, que se desfai ou se deforma cando se comeza a recoller co bolígrafo.