Como non imos estar contentos?”, engadiu o panadeiro seguindo coa conversación, e por un momento púxenme de fronte na miña cabeza o festival e os pobos que viven do turismo. Pero non hai comparación posible. Ademais do catro bares da praza do pobo, os produtos que se venden nos postos de voluntariado elabóranse en Irisarri ou arredores, desde os talos até a cervexa que se serve a altas horas da madrugada. O impacto económico que tivo o festival EHZ no pobo é innegable, pero podería suscitar máis dúbidas a realización doutros valores como o respecto aos veciños. Por iso, o que máis me alegrou é que o panadeiro diga “bo ambiente”, porque iso díxoo alguén que non vive o festival do ambiente festivo ten moito valor. E máis aínda si vivímolo os que estivemos dentro.

Desde primeira hora da mañá puxéronse en marcha multitude de grupos de voluntarios, entre eles a Brigada Verde, encargada da limpeza. A maioría dos aseos, probablemente, necesitan limpeza, ou máis que limpeza, deben ser fornecidos, no canto de serrín. Tampouco lles viría mal un pouco de orde; baleirar os residuos no colector e listo. Atopei un sistema de baño nunca atopado nos espazos festivos de Hego Euskal Herria, un modelo diferente: un baño seco ou ecolóxico. Non había máis que unha chea de serrín e un bote ao seu alcance, nin auga e conducións que, tras o tratamento químico dos residuos, enviaríaos á depuradora. Ten cunca e papel, pero non ten ningunha similitude co estilo de baño tradicional. Ademais, é unha excelente maneira de evitar o fedor, xa que é o serrín o que cumpre esta función.

O máis destacado é que estes aseos non son nin comprados nin solicitados a outra persoa: Os membros de EHZ pasaron xa varios anos. Noutras moitas actividades de Ipar Euskal Herria tamén se utilizaron estes baños, que se ceden a quen estea disposto a facer un bo uso dos mesmos, segundo explicou Irati, membro da organización. Esta actividade é unha boa mostra do que é pór en práctica os valores: ecoloxismo, autogestión e colaboración con outros axentes.

Da transición á innovación

O festival Euskal Herria Zuzenean celebrouse desde 1996, ano tras ano, ata que en 2014 recibiron o primeiro golpe: unha tormenta arruinou o festival e provocou un gran buraco económico. No ano 2017 pódese dicir que o EHZ tocou fondo: en vésperas do festival, as previsións meteorolóxicas prevían un tempo moi malo, polo que decidiron suspender o festival para evitar maiores perdas. O equipo de entón mergullouse nun proceso de traballo interno: en pouco tempo despois da posta en marcha da campaña de crowdfunding recadouse o diñeiro necesario para cubrir o buraco. Pero o buraco non quedou só no aspecto económico.

Nos anos 2017 e 2018 o grupo abriu unha fase de reflexión para que a asociación se redefinise. Para o festival celebrouse un gran congreso a vida ou morte no gaztetxe Zizpa de Baiona, impulsado pola disparidade entre os proxectos que se levaron a cabo até entón e as novas xeracións. Alí acordouse dar a testemuña, que os veteranos deixen responsabilidades e que os mozos tomasen o bastón de mando. Os integrantes do novo grupo chegaron á conclusión de que necesitaban un traballo interno profundo, e non mediatamente, pola mera organización dun festival, como por presión. Foi unha decisión ríxida: En 2018 non se celebraría ningún festival EHZ; si, pero, como alternativa, EHZ Nomada. Durante tres días, a festa repartiuse por tres pobos: Baigorri, Baiona e Itsasu. O grupo estaba na época da transición, coma se estivese a tentar atoparse a si mesmo.

Comprometéronse a volver en 2019, e en marzo informouse de que a edición deste ano organizarase en Irisarri os días 28, 29 e 30 de xuño. Prometeuse, e prometeuse cumprir, un retorno rotundo, con novidades en canto a formato e obxectivos. O actual LER renovado ten dous eixos principais: contido político e cultural. Ademais da conciencia euskaltzale, o obxectivo principal é dotar aos mozos dos axentes dun instrumento de loita e, doutra banda, conseguir unha oferta cultural variada máis aló da cultura hexemónica, en consonancia cos valores do LER. Sempre priorizando a cultura popular e a cultura vasca.

O novo grupo trouxo novidades para a edición deste ano, e a principal delas, coincidindo co primeiro eixo mencionado anteriormente, foron os talleres. Para iso, aproveitouse a xornada intermedia do festival, con cinco propostas nun programa extraordinario: as agresións sexistas entre amigos e en xeral, a reflexión sobre o modelo festivo, o impacto social do cume do G7 que se celebrará en Biarritz en agosto, as consecuencias políticas da autogestión e a autoorganización, e a acollida das persoas migrantes en numerosos recunchos de Euskal Herria. Máis que ideas limitadas á teoría, trataron de orientar o debate ás sesións e á reflexión, entendidas como ferramentas.

Oasis vasco para todos

Calquera que escoite o francés a través da Baixa Navarra e vexa carteis franceses a miúdo, calquera que sexa a súa idade, diría que Irisarri é unha especie de oasis do territorio; o centro dunha cultura e unha sociedade oprimida. Creado por mozos, pero producido para todos. E construído entre todos. Un oasis popular, no que case todo se puido escoitar en eúscaro, tanto nunha punta como na outra.

En Irisarri atopamos unha ampla oferta para mozas, non tan novas, nenos, adultos e todos. Nada máis empezar a subir a costa, o recuncho infantil: un precioso parque nun prado coidado. O mesmo domingo decenas de nenos e nenas xogaron ao longo do día, cun programa favorable –teatro, taller de circo para nenos, inchables…–, xa que moitas familias optaron por acudir.

Os membros de EHZ prepararon un amplo programa. Durante tres días, algúns dos grupos vascos máis referentes do momento pasaron polo escenario da Praza e de Pentecostés: Liher, Koban, Gari, Anari, Willis Drummond e Iseo&Dodosound, entre outros, así como grupos vascos que, aínda que teñen un percorrido máis curto, chamaron a atención do público, como Alba ou Ibil-Bedi. En canto ao estilo, un era tan diferente como o outro, pero ao mesmo tempo, a maioría deles tiñan similitudes: o eúscaro. Concertos e espectáculos totalmente diferentes por unha mesma causa.

Máis de 500 persoas traballaron en auzolan por este modelo festivo. A pesar de que o festival dura tres días, prolóngase até tres semanas, incluíndo as montaxes e desmontes. 500 voluntarios. Moitos deles só fixérono durante o fin de semana, ocupando quendas de todo tipo, tanto portátiles como non tan portátiles. Outros moitos, en cambio, pasaron todo o ano pensando as tarefas de cada momento dos tres días, elaborando o programa e suando e pondo a tensión, os nervios e a suor necesarios para levar a bo termo todas as actividades. E non só en Irisarri: é innumerable a cantidade de recunchos de Euskal Herria nos que hai tal movemento. É incrible o número de festas, actividades ou paseos de fin de semana que se organizan, por vontade, militancia, de corazón. E poucas veces se visibilizan este tipo de traballos.

A pesar de que este oasis vasco construído o fin de semana deuse por finalizado en Irisarri, notouse que a asociación que se encargará de desenvolver e difundir a conciencia vasca en Ipar Euskal Herria está xa bastante reforzada. Han visto que a motivación é suficiente para vencer todos os obstáculos. Parece que veñen coa intención de ser fieis á mocidade durante moitos anos: o LER veu para quedar.