Este salto da concepción á execución das pedradas condicionou, máis do esperado, a vida de Beñat Iturrioz, Jaione Irazu e Oskarbi Sein. Ao final, durante nove anos, Katihotsak xunto ao resto de compañeiros de Logia, pasaron unha chea de horas escribindo guións, preparando gravacións, facendo disfraces, atando á xente, e, unha vez completadas as películas, proxectando polos pobos en salas, imprimindo camisetas de merchandising, vendendo, ofrecendo entrevistas. Na triloxía Ataun of the dead resucitaron personaxes históricos vascos e trouxeron á pantalla guerras entre zombies. Recibíronnos no Iturola de Hernani, dous deles nun espazo que comezaron a traballar recentemente –tamén no sector audiovisual–, e fixemos un repaso das vivencias destes anos, a través dos ocos que deixaron os trens de todas as clases –de proximidade, estatais, cargados–.

Hai nove anos que estabades a catalogar dólmenes ocorréusevos a idea de formar a triloxía.

Beñat Iturrioz: Si, Xabier Padin e eu traballabamos con arqueólogos suhar. Estabamos en Ataun buscando dólmenes, seguindo localizacións GPS, vendo en que estado estaban, sacando fotos... E claro, cando pasas oito horas dando voltas polas matogueiras, que feixes? Falar de bobadas. Daquela época é Dead Snow, unha película sobre zombies nazis, pero ese xénero gustounos sempre: Night of the Living Dead, Town of the Living Dead… Padine dixo que non se facían películas suficientes sobre zombies. Os dous estudamos historia. Entón ocorréullenos a triloxía: na primeira resucitou Zumalakarregi, na segunda o lehendakari Agirre contra Zumalakarregi e na terceira Sancho o Forte. Fixemos un pequeno bosquexo e ese envite tróuxonos até aquí. O camiño foi longo.

Pensar, tirar… é realmente sorprendente.

Oskarbi Sein: Beñat ten a capacidade de atraer á xente. Calquera non o conseguiría, pero se BEÑAT empeza cun proxecto, seguro que se fará realidade. E a xente de ao redor seguiunos, porque somos uns pouco parvos…

O doutor B. Iturrioz: Entre os pingüíns sempre hai un que se tira polo cantil para facer un buraco no iceberg e chegar ao mar. O primeiro adoita ser un suicida e logo séguenlle os demais.

Jaione Irazu: Para min o máis importante é o primeiro que lle segue. Porque crea a contorna que segue ao que tira a pedra.

Iso é o que di o famoso vídeo How to create a movement: que o primeiro seguidor é o máis importante para crear o movemento, máis que o líder.

J. Figúrese: Os creadores e as ideas xeniais están mitificados. As ideas son comúns a todo o mundo, pero hai que facer un esforzo para levalas a cabo, hai que meter as horas. Doulle moito valor, porque eu non fago moito esforzo (rindo).

Oh! Seis: Non temos formación profesional audiovisual, pero sempre fomos moi afeccionados ao cine. A semente estaba alí. Como tivo eco Ataun of the dead, tentamos facer mellor a segunda.

O doutor B. Iturrioz: O máis triste é que a primeira tivo un eco. Isto demostra o que ocorre na cultura vasca. Chamar a atención dese deyecciones significa que non hai nada (ri).

Si para facer unha boa película en eúscaro hai que facer quince malas, parece que estades dispostos a facer esas quince malas.

O doutor B. Iturrioz: É unha combinación de dúas teorías. Por unha banda, non sei quen dixo que o 95% da produción cultural é lixo. O 5% restante é, por tanto, unha xoia. Si tes un campo de mil hectáreas infestado de follas de trevo, é máis fácil atopar un trevo de catro follas. En cambio, no testo da túa casa non atoparás nada semellante. Canto máis se produce, máis probable é que se produza nada bo estatisticamente. Doutra banda, como toda a enerxía do universo equilíbrase, a enerxía negativa que xeramos convértese noutra parte positiva. Estamos a facer o mal polo ben. Si nós facemos moitas cousas malas, aquí alguén dos arredores creará unha obra mestra. Noutras palabras, estamos a escribir óbraa cume de Harkaitz Cano, mediante ósmosis inversa.

Non vos poñades agora nesa humildade...

J. Figúrese: Eu valoro o que fixemos. En primeiro lugar, porque deixa en evidencia o buxán existente. E porque abre unha porta a quen quere facer cousas parecidas. Gozo como espectador. Sitúase a triloxía na zona na que se sitúa, pero antes non había ningunha en eúscaro. Ademais, todo está feito dun modo natural, sen pretensións nin ambicións.

O doutor B. Iturrioz: O que facemos está máis cerca do teatro popular ou da pastoral que do cine. Nestas ocasións a xente participa porque quere, ensínase na praza do pobo, a xente veo… Tamén ten moito traballo de auzolan: a xente vén axudarlles no seu tempo libre, dámoslles para comer e de beber. A industria cinematográfica non funciona así.

Oh! Seis: Recordo que estreamos a primeira película nun bar. Pensabamos que só nós veriámola. Non pensabamos que a botásemos en ningún outro sitio. Pero abriuse… non porque o produto fose bo, senón porque enchía un oco.

J. Figúrese: En Zuberoa contábannos como teñen que crear alí toda a súa actividade cultural, porque están fóra de todos os circuítos culturais. Canto, pastorais, teatro… todo. O pobo crea para o pobo. Aquí non estamos tan fóra do circuíto como eles, pero en eúscaro non hai nada como estas películas. Había un buxán, si, pero non o fixemos. Iso é unha lectura posterior.

O salto de Ataun of the dead a Joxean’s Hil Eben é evidente, polo menos en termos de calidade audiovisual.

O doutor B. Iturrioz: Tentamos non repetir na próxima vez as deficiencias observadas en cada película. O idioma, o xénero, a territorialidad… Con Ataun of the dead fomos ao Festival Zinegin de Hazparne, onde fan un xogo chamado zinequiz. Unha das preguntas suxería que na nosa película non existía Iparralde. Isto ten unha explicación: O norte era Francia no imaxinario de Zumalacárregui. Había Vascongadas e Navarra, e xa está. Non era moi coherente resucitar ao tipo e polo á fala do sete territorios. En cambio, Napardeath comeza en Vitoria-Gasteiz, desenvólvese en Navarra, pasa tamén por Baixa Navarra e Zuberoa…

Oh! Seis: Ademais, a diferenza da primeira película, para facer Napardeath coñecemos a xente do sete territorios, o que axuda a ter en conta estas cousas.

A algúns personaxes históricos cambioulles o xénero.

O doutor B. Iturrioz: Outra cousa que nos dicían é que non había suficiente presenza de mulleres. Nin como personaxe histórico, nin como personaxe secundario. Non foi un reto calquera: por unha banda, porque é difícil concibir moitos personaxes históricos femininos e, ademais, porque esperas que a xente os coñeza. Hai tempo que estivemos a preguntar en grupos feministas que personaxes podiamos traer. Claro que non queriamos traelo a calquera. En Napardeath incluímos a Catalina de Erácoro, unha figura conflitiva, e cando tivemos ocasión convertemos aos homes en mulleres, como Sancho o Forte é muller. Doutra banda, no cine é habitual que haxa máis homes no equipo técnico e máis mulleres na maquillaxe. No noso caso, a maioría dos equipos de traballo e os animados como extras foron homes, e tivemos que facer un esforzo especial para darlle a volta a iso, aínda que non o conseguimos do todo.

Si non nos imaxinamos, imaxinarannos os demais. É o que vostedes dixeron.

O doutor B. Iturrioz: A historia escríbena os historiadores, ou os contrabandistas, pero os vencedores, en calquera caso. A miúdo os historiadores considéranse apolíticos, pero o que escribe a historia está a facer política, está a contar un relato. Quixemos facer o mesmo exercicio que Agosti Xaho. Durante as guerras carlistas estivo en Navarra e entrevistou a Zumalacárregui. Aí aparece Zumalakarregi, abertzale, nova esperanza vasca, etc. Posteriormente demostrouse que a conversación non se produciu, que foi inventada por Xaho. Interésannos máis os mitos que a realidade, para logo alimentar ao noso pobo con eles. Dános igual si son reais ou falsas. Que sucedeu realmente na historia, quen sabe? Non nos baseamos na lexitimidade histórica para xustificar o que somos. Somos euskaldunes porque así o queremos.

Santi Leoné aparece na película, e el tamén di algo así no seu intento por unha Euskal Herria imaxinaria: Que Euskal Herria é inventada, e que existe precisamente porque se inventou.

O doutor B. Iturrioz: Si, así é. O cine ten unha forza especial para iso, o que se conta nas películas adoita quedar no imaxinario da xente. Na parábola de Sancho o Forte escrita por Mark Legass cóntase como Sancho o Forte é á vez unha figura mitificada pola esquerda abertzale e o españolismo. Supostamente, foi el quen trouxo cadeas a Navarra. Pola contra, o Sancho o Forte que retrata Legass é un tipo que bebía viño na Granada, que se burlaba dos bordeis, a quen o pobo non lle importaba... E cando atacaron a Vitoria en Granada, non lle importou moito perdela. Legass fai unha crítica á mitificación da historia, e nós tamén. Por iso o Sancho o Forte de Napardeath mide metro e medio, aínda que en realidade é superior aos dous metros.

Comezastes a triloxía con afección, pero converteuse en algo que che quita case todo o tempo libre –proxeccións, entrevistas, etc.–. Faise pesado?

Oh! Seis: Eu, por exemplo, non quería facer este terceiro (rindo). A medida que se achegaban as datas, pensaba: “Joxean’s Hil Eben foi unha tolemia, imos meternos en preciosos lodo”. Pero había que facelo. Logo pasámosnolo/pasámonolo moi ben e cando ves o produto sentes orgulloso. O que creas éncheche. Ademais, cando un dá baixadas, outra tira e basta.

O doutor B. Iturrioz: Si, empezando por Napardeath producíanos un pouco de preguiza. Pero tiñamos unha débeda connosco mesmos, e ademais a xente estaba a presionarnos, “a ver cando facedes a terceira”.

J. Figúrese: Agora temos o proceso fresco, pero aos poucos, coa distancia, quizá cambiemos a perspectiva e esquezamos o duro que foi.

Oh! Seis: Creo que esta vez non se nos esquecerá (rindo).

Unha última mensaxe?
O doutor B. Iturrioz: Non haberá cuarto.