A inclusión é un tema que está en boca de moitos. Na medida en que estamos lonxe de poder levalo a cabo, tanto na educación como na sociedade, é a utopía dunha mellor maneira de convivir. Dado que na realidade dar pasos cara á inclusión é un proceso lento, quizá a literatura poida facer un proceso máis rápido. É dicir, pode simular o proceso nunha cámara rápida. Pode a literatura ser un lugar para imaxinar esa utopía, para empezar a debuxar, para avanzar? Xa está?

Achegueime a un acto coa intención de coñecer onde e como funciona a literatura infantil e xuvenil. A cámara interior sondou durante uns segundos, unhas cen persoas. En total, tres homes. O tres en primeira fila. Un deles estaba en cadeira de rodas.

No momento de comezar a mesa redonda, constatouse que un dos homes era un participante. O que ouvín alí non se me fixo ningunha novidade. Dixéronse cousas moi xerais. Entre elas, que todo o publicado con boa intención non cumpre o seu obxectivo. De feito, non se trata de levar a materia politicamente correcta aos libros como petachos ou adornos, colocando ao neno negro ou ao mutilado nas imaxes dun álbum ilustrado (inseríndoo).

O que le habitualmente é algo que sabe: a principal (ou única) característica dun personaxe. se se trata dunha cadeira de rodas ou un pano que leva na cabeza, o personaxe será inevitablemente plano. Esta característica deste personaxe (tolleito, negro, pobre, sen nai ou pai, transexual, estranxeiro: x) non lle vai a gustar ao lector que estea dentro da súa identidade. Os lectores (a idade e todo o demais é igual) non podemos identificarnos con personaxes planos. Unha das funcións da literatura é tentar abrir xanelas ás nosas vidas interiores e as dos demais. O relato, se queda na superficie, non produce emoción, polo que non pode crear un momento real de comprensión. Pero, por suposto, a inclusión, como na sociedade, só pode vir á literatura da man da diversidade. Diversidade tanto nos tipos de personaxes como nas historias e na estética.

Na quenda de preguntas finais, o home que estaba en cadeira de rodas tamén demostrou que pertencía ao proxecto dun dos participantes. Abrirei unha paréntese ao fío do anterior: O que describín (etiquetar) como un home que utiliza unha cadeira de rodas nun pouco, di na súa páxina web: “A Berlín. Escritor. Presentadora. Autor dos medios de comunicación. Embaixador. Activista de inclusión”. Esta lista máis completa tamén fai referencia a algúns aspectos da súa identidade, que elixiu para presentarse publicamente. Aínda faltaría moito para converterche no personaxe (complexo) dunha historia de ficción! O terceiro home, case ao final, demostrou que era xordo. Cando os tradutores traduciron as súas preguntas.

A conclusión máis clara que obtiven de acudir a este acto é que ningún home acudiu a escoitar, sen estar directamente implicado co tema. Se o que está no centro da norma é un home branco, heterosexual, non paralítico de clase media, si é significativo que ningún dos presentes no centro acuda ao acto de inclusión. Ou non?

Os que se cren normais son os últimos que quedarían para indagar si a marxe cobra forza levando a imaxe ao extremo. O que está nun dos recunchos tamén reivindica a normalidade, pero mentres non sexamos todos normais, ninguén é normal.