Greta Thunberg, que desde hai moito tempo conmocionou como poucos á mocidade europea, regresou á súa casa sueca o 25 de abril cunha xira de 11 días por Europa. Tomou terra na estación central de Estocolmo e non no aeroporto, xa que toda a viaxe realizouse en tren: a partir do 14 de abril, charla no Parlamento Europeo en Estrasburgo do 16, en Roma do 17 ao 18 e no Vaticano vendo ao papa Francisco, en Londres do 21 ao 23, aos de Extinction Rebellion e o 25 a casa.

Thunberg non é o único que colleu o tren de Marsella renunciando ao seu avión. A BBC inglesa conta as historias das familias que optaron por viaxar en tren desde Suecia até Andalucía, en España. Do mesmo xeito que noutros países, en Suecia moitos cidadáns senten a vergoña de voar, a pesar de saber que lle afecta tanto ao cambio climático, a partir de sentirse culpables de coller o avión.

Os viaxeiros cambian os seus costumes e realizan os seus desprazamentos profesionais en tren, reivindicando con orgullo nas redes sociais. A páxina de Facebook ampliouse leste mesmo ano entre 4.000 e 77.000 seguidores, segundo a BBC. Nas conversacións cidadás menciónase a vergoña de voar [flygskam], o orgullo do tren [tagskryt] e a toma do avión ás agachadas [smygflyga], a fraude.

Por primeira vez nos últimos anos reducíronse os voos en Suecia, coa tradición de viaxar no inverno a destinos estranxeiros afastados en busca de sol, 378.000 menos que o ano pasado no tres primeiros meses de 2019, segundo os expertos, como testemuñas da toma de conciencia da crise climática que se estendeu entre os seus habitantes. Ao parecer, os suecos notaron especialmente os primeiros efectos da subida das temperaturas, como nos cambios dos ritmos da natureza, na vida cotiá da xente, e decidiron asumir algúns sacrificios persoais, xa sexa viaxando menos ou elixindo un tren máis caro para viaxar.

Varios expertos denuncian desde hai tempo que o dano dos avións á contaminación e á crise climática está moi por baixo dos cálculos oficiais. Na web Berritan The Conversation, a universitaria Aurelien Bigo escribe o seguinte: “Unha viaxe en avión contamina 1.500 veces máis que unha viaxe en tren”. Ofrece detalles explicativos.

Para realizar a comparación dos medios de transporte calcúlase a cantidade de CO2 por quilómetro que emite cada un deles.
Segundo iso, o avión é o máis contaminante, o coche é case do mesmo nivel e ambos multiplican a contaminación do tren por 45. Pero dado que o avión pode percorrer distancias moi grandes no mesmo tempo que el, non convén coidar doutro factor?

Calculémoslo á hora da viaxe. Si un vasco está preparado para chegar á zona de paz durante 10 horas, poderá viaxar en coche a través de España ou Francia, pero se toma un avión con destino a todo o continente. Nos cálculos de Bigo, nunha viaxe en avión un cidadán emite 125 veces máis CO2 que outro en coche e 1.500 máis que o viaxeiro en tren. Que ver non só por comparacións quilométricas.

Condonaciones de contaminación e impostos

Pero merece a pena que a cidadanía se preocupe por viaxar en avión a Londres ou Barcelona nun fin de semana dos seus soños, si non é o vehículo que representa máis do 0,8% das emisións de CO2 que producen un cambio climático nos cálculos oficiais? Son datos de Francia, por favor, non preguntes a estatística do País Vasco que non existe. Si nas Asembleas sobre o clima das Nacións Unidas non se contabilizan os transportes marítimos e aéreos, por que asustar ao cidadán?

O caso é que, segundo Bigo, o 1,5% das emisións de CO2 do planeta –o 4,4% das emisións en Francia, os vascos non andaremos detrás–, si inclúense os voos internacionais nos cálculos, non é unha contaminación para desprezar. Pero ademais, o CO2 non é só unha parte da contaminación dos avións, senón que hai que engadirlle máis gases e óxidos de nitróxeno NOx, moi nocivos para o clima, que son emisións en capas moi altas da atmosfera, que nos levan a multiplicar por dúas.

Con todo, a Asociación Internacional de Transporte Aéreo (IATA) prevé que até 2050 o tráfico de pasaxeiros duplíquese. O número de pasaxeiros aumentará un 3,5% cada ano, pero a industria de voos mellorará a eficiencia enerxética cada ano... 1,5%. Non se podía esperar así o alivio da crise do clima.

O aumento da contaminación dos avións da Unión Europea pode servir como medida de éxito industrial: Entre 1990 e 2014 incrementouse un 110%. "Como entender este éxito do avión?", preguntouse Olivier Mary na análise "Lles avions ne payent pas d’impôts mais polluent au maximum" publicado na revista Reporterre. “É fácil: grazas aos privilexios acumulados durante anos pola industria aeronáutica. Por unha banda as vantaxes fiscais e por outro o sistema de cotas de CO2, o sector vive no mellor momento”.

O éxito das compañías aéreas baséase no Tratado de Chicago de 1944, no que os Estados pactaron que o queroseno de voo internacional non tivese impostos. Esta excepción estendeuse posteriormente ao combustible de voo nacional, convertendo o queroseno no único combustible fósil libre de toda fiscalidade.

A Unión Europea (UE) perdeu así 10.000 millóns de euros ao ano en impostos non cobrados, segundo as estimacións comunitarias. Pero, aínda por riba, a industria dos voos tamén sacou ouro á estratexia contra o cambio climático: En canto ás cifras de 2012, Mary afirma que gañaron no mercado de cotas de CO2 entre 700 millóns e 1,36 millóns de euros.

Son máis as vantaxes que, antes de empezar a traballar, fixeron que moitos mozos europeos viaxen a Cancún, salvo a Nova York ou a Bali, convertendo aos avións nun medio de transporte cada vez máis habitual, gañando en prezos aos medios de transporte menos daniños.

Con todo, por unha banda a competencia subvencionada de avións e autobuses, e por outro os investimentos desviados para o novo TAV, as redes ferroviarias clásicas están a caer. Hoxe, se a pesar de pagar máis caro empeñáchesche en cruzar Europa en tren, tamén tes que ver as mellores rutas e horarios. O esnobismo, a obstinación ou a resistencia pacífica? Os que senten Flygskam, os suecos avergados polo avión, axúdanse nas redes sociais a superar as dificultades e a organizar viaxes en tren.