“Quen non entenda o carácter cruel e absurdo da historia, nin sequera comprenderá a paixón por dar sentido á historia”: A cita de Nietzsche determina a proposta que nos fai o director gasteiztarra para mirar o seu traballo e, de paso, o recoñecemento dos principios. Si pertencemos ao primeiro grupo da frase, talvez non captaremos a necesidade da película; quen non pertencemos a ese grupo, con todo, verémonos obrigados a espirnos. Aínda que sexa para construír sentido.

As imaxes da película cósense en off a través de testemuños sobre o Tío, o Pai e o Fillo. Tanto o material de arquivo como as imaxes de vídeo producidas polo director teñen como obxecto o mesmo escenario: a paisaxe do Goierri, transformado polos acontecementos do último século, nun sentido físico e psicolóxico. As imaxes parten do que se ve, as voces do que non se ve. Moneo crea o contador co que se engade o un ao outro. Os tres personaxes tomados como eixo son os mesmos familiares que foron secuestrados, torturados, asasinados, denunciados ou expropiados nas nosas familias e, por tanto, temos como plasmar os testemuños. Na carne viva que deixou o conflito, como colocar as novas imaxes por encima das feridas? A película complétase cos ‘arquivos’ que leva cada un de nós e reconstrúese con cada proxección.

Inverno. Nevadas aparecen as primeiras imaxes da película, montañas e canteiras blanqueadas. Inverno exterior e interior. E o ambiente frío convértese na mesma película e no espectador. Entre elas atópanse as festas de verán, os bailes e as cancións, imprescindibles para falar da identidade. Pero o verán non se quenta e as cancións non teñen un ambiente alegre. As festas traen aire, descanso. O cesamento do fogo dos testemuños, se se quere. Pero só o suficiente para soportar de novo o inverno. Episodio do inverno ao inverno. Que garanta o propio inverno. E logo outra vez o frío.
Vénme á memoria o cru inverno de Laboa, entre Brecthen Broadway e a rúa 26. E o intento do seu home de buscar refuxio todas as noites “para os espidos”. Reflexións que seguen: que o mundo segue igual, pero que por unha noite, polo menos, uns poucos teñen sitio para durmir. Non sei si estas manchas poden sufrir este tipo de cambios mesmo se se tapan. Quizá non. Si, como refuxio para unha noite, crear un espazo para espirse. Mostrar feridas e recoller recordos. A pesar de que ‘a neve que ía a el aínda está na rúa’.

Máis aló das paisaxes de onte e de hoxe en día, a procura de sentido do pasado pode servir para pensar o futuro e, sendo así, dar un empuxón a apropiarse dos nosos próximos ‘arquivos’. Partindo da película. E así ser sobriño, neto e descendente.