A plataforma intergobernamental IPBES, composta por 145 expertos de máis de 50 países, elaborou en tres anos un informe de 1.800 páxinas, cunha grave mensaxe escoitada estes días: un millón de animais e especies están en perigo de extinción a curto prazo, unha dos oito millóns de especies que ten a Terra. Pero se engadimos os cántaros deixados dos cálculos, entón unha de cada catro especies do planeta está en perigo de extinción. É dicir, que todas elas perderanse, porque non é nada probable que a marcha do mundo coa industrialización e a globalización cambie nos vindieros anos.

O director de IPBES, Robert Watson, dixo: “A saúde dos ecosistemas está condicionada pola nosa vida e a das demais especies, e estamos a destruír estes ecosistemas máis rápido que nunca”. É dicir , estamos inmersos nunha extinción masiva de especies vivas.

A responsabilidade da perda da biodiversidade non é exclusiva do medio ambiente: tamén está relacionada co desenvolvemento, a economía, a seguridade e os valores sociais e morais, segundo os expertos.

Do mesmo xeito que os informes científicos anteriores, este IPBES tamén considera culpable de primeira orde o comportamento humano dos seres humanos na destrución dos solos: tapar campos e campos de cultivo con formigón, desmantelar bosques, secar marismas… A iso lévannos a agricultura industrial que imperou en todo o planeta para satisfacer o aumento da poboación e a mellora do nivel de vida dos seres humanos.

Outro catro motivos principais da extinción masiva son a sobreexplotación dos recursos naturais (minas, peces, árbores forestais), a contaminación xeneralizada (principalmente química), os exóticos invasores que destrúen as especies de cada lugar e, por último, o cambio climático. “Desde 1980 –din os expertos– as emisións de gases de efecto invernadoiro reducíronse a dous, a temperatura media da Terra quentouse polo menos a 0,7°C e a contaminación dos plásticos multiplicouse por dez.Entre 300 e 400 millóns de toneladas de metais pesados, disolventes, lodos tóxicos e outros residuos vértense nas augas do mundo”.

Na presentación oficial, o líder de IPBES, Watson, afirmou que aínda hai posibilidades de frear este grave declive: “O informe di que non é tarde para empezar a facer as cousas doutra maneira neste caso, pero agora hai que empezar, tanto a nivel local como global”.

Con todo, as condicións para que isto ocorra parecen difíciles de cumprir: “…sempre que se realicen cambios que supoñan unha transformación e que teñan en conta o conxunto do sistema e os factores tecnolóxicos, económicos e sociais”.

Pero, ademais, como as principais autoridades mundiais fixeron caso omiso das advertencias até agora –como neste caso no ámbito do cambio climático e noutros moitos–, o cidadán ten pouco motivo para a esperanza.

As advertencias sobre a destrución dos seres vivos, desde unha perspectiva rigorosa da ciencia, é dicir, á marxe doutros catastrofismos, son recentes. Rachel Carson, considerado por moitas avoas do ecoloxismo moderno, explicou en 1962 na súa antoloxía “Primavera silenciosa” que para entón xa estaba en marcha a extinción masiva: “Nas zonas cada vez máis extensas dos Estados Unidos, a primavera chega agora sen anunciar o regreso das aves, e, á primeira hora da mañá, un silencio estraño raíña nas madrugadas que enchía a beleza dos primeiros cantos de paxaros. Este repentino silencio dos cantos de paxaros, esa destrución da cor, a beleza e o beneficio que as aves dan ao noso mundo, produciuse de forma rápida e perversa, sen que os habitantes dos pobos que aínda non sufriron esa influencia déronse conta”. Pero o mundo continuou sendo business nos próximos 60 anos e hoxe á falta de canto dos paxaros sumouse a ausencia de peixes, a desaparición de abellas, a destrución de insectos…

Esgotados os prazos, os danos maniféstanse

Estes días os principais medios de comunicación mencionaron o informe de IPBES cargado de gráficos e imaxes terribles –que nunha semana esqueceranse dos espectadores substituíndo noutro tipo de imaxes máis rechamantes–; revístaa Le Monde Diplomatique realizou un exercicio desesperado de memoria na súa web, traducindo como lexibles os artigos publicados na mesma revista con advertencias similares fai 50 ó 10 anos.

En 1970 o ornitólogo Jean Dorst publicou en Diplo “A maioría das especies de animais e plantas están ameazadas pola conduta humana”, na que daba a voz de alarma ante o desastre biolóxico do planeta, destacando que o retroceso da fauna salvaxe significaba a destrución que tamén chegaría ao ser humano: “Porque seremos as últimas vítimas disto. A nosa especie, a longo prazo, é a máis ameazada. Esperemos que non se faga realidade. O naturalista Fabre dixo que o home desaparecería asasinado polos excesos do que el chama civilización”.

Empeorando as circunstancias, moito máis tarde, en 2007, Alain Zecchini escribiu na mesma revista: “A perda de biodiversidade ameaza á humanidade”. Entre: “Pero os seres humanos están afectados da pleonexia, das ganas de ter máis do que necesitan. Son irracionais e egoístas, porque a explotación da natureza non equivale á recolección da selva, que permite a duración dos recursos, senón ao extractivismo, a explotación dunha mina até a extracción do gran”.

Estamos inmersos nun proceso de extinción masiva, e é testemuña diso calquera cidadán dunha idade que viu desaparecer ante os seus ollos a paxaros ou insectos que vira de neno. Tamén no País Vasco. Nos mesmos días nos que os principais medios de comunicación falaban do informe do IPBES, Gaindegia confirmou un punto moi importante do mesmo, que está a pasar aquí: “Nos últimos 28 anos hase artificializado tanto solo no País Vasco como en toda a historia anterior”. Pero a quen importa?

É certo que o movemento Extinction Rebellion vai estendéndose no mundo: En Francia queremos a campaña Mapoulas contra as pesticidas; os ecoloxistas seguen loitando; moitos pequenos baserritarras comezaron a traballar para promover a biodiversidade dos seus campos... Pero en contra dos expertos de IPBES, moitos pensan que é demasiado tarde para evitar a catástrofe, xa que a crise da biodiversidade vén da man da crise do cambio climático e da enerxía, e que, por tanto, sen deixar de loitar contra ela, hai que empezar a adaptarse aos danos que están en marcha: Deep Adaptation, adaptación en profundidade.