Como lembrarás na reportaxe anterior, falamos con seis interlocutores sobre o tema: Sara, Mikel, Estitxu, Eguzki, Jesus (cambiámoslles os nomes) e Elena Scaratti. Pedímoslles que debullen os principais sufrimentos que sentiron tanto eles como os seus compañeiros. “Os celos, o medo a quedar sós, a perda dese sentimento de especial cando alguén entra na relación”, di Estitxu. Sara pon sobre a mesa as súas e as das súas dúas compañeiras: “No meu caso, a maior dor é, sen dúbida, a culpa. Porque estás a causar dor, que é a clave persoal entre Arkaitz e Maite e que expuxo unha nova forma de relación a tres. Arkaitz fálanos de medo: “Ao introducir o novo elemento, onde quedo eu? Si gústache vasme a deixar a min”. En canto á gran dor de Maite, era este: “Eu son o último en entrar, ademais o bollero, son a última peza e a máis fácil de borrar”. Até Eguzki puxo a súa culpabilidade na primeira liña. Na experiencia de Mikel, Elena e Jesús, o sufrimento tivo pouca presenza, en todo caso refírense aos celos. “Tívenos ao principio, hai dezaseis anos. Desde entón, por primeira vez fai uns dous meses”, di Mikel; Jesús non pensa nos seus, senón nos dun compañeiro de relación; Elena, as súas propias, ás veces moi vivas.

Unha das razóns para defender formas de relación máis aló do sistema monógamo é a desactivación das xerarquías e lóxicas de competencia entre relacións –persoas–: parella e amigos; familia nuclear e barrios; “nós” e “os outros”. Pero non é unha tarefa fácil, xa que a lóxica monógama é unha concepción do mundo que pode adoptar expresións innumerables, que temos naturalizada.

Neste sentido, Sara subliñou o sufrimento clásico que se produce cando un é parella e sente atraído por outro: “Se quero esta noticia, non á outra? Non estou ben coa outra?”. A posición de cada un na rede e na relación tamén pode xerar xerarquías ou relacións de poder, sempre en función das formas de xestión deses lugares: compartir cun o lugar de residencia e non con outro; ter unha relación máis visible que as outras; ser unha persoa crave entre as tres; xénero, clase, raza ou prácticas sexuais... “Creo que aprendín, pero é verdade que reproducín moitas cousas”, di sinceramente Eguzki. Á fin e ao cabo, a presión normativa da sociedade é grande. Jesús e Sara cóntannos que ter dúas relacións amorosas e non compartir máis que unha desas vivendas dálle un lugar preferente na sociedade.

Como equilibrar o desequilibrio? Igualar tempos ou número de relacións pode ser unha vía, pero iso pode carrexar moito sufrimento, por obrigarse a lugares nos que realmente non se desexan a si mesmo ou aos compañeiros. Con todo, os interlocutores están de acordo: o obxectivo é responder as necesidades e desexos de cada persoa en cada momento, e as de cada persoa serán diferentes.

O cultivo
persoal é imprescindible para a revolución das dores. “A clave principal: déixache sentir o que sentes. Acepta e empeza a traballar desde aí” di Eguzki. “E é importante tamén situar de onde vén ese sentimento –engadiu Estitxu-, porque a min ás veces desbásteme e sorpréndeme, onde me saíu isto da hostia?”. Elena considera que detrás dos celos está sempre o ego, e que se traballa racionalizando os sentimentos.

Tamén é imprescindible abordar o sufrimento de forma colectiva, e aí temos máis carencia. Cando o amigo está celoso, por exemplo, non o deixes só, traballa entre nós. “Tentar despexar dúbidas, dar confianza, pór o amor sobre a mesa”. Mikel cultivou coa súa parella os celos de inicio de relación. “A miúdo non é máis que escoitar á outra persoa, conectar coa súa dor”, di Sara. Despois das dores máis graves do principio, cóntanos o que serviu a Arkaitz e a Maite: “Arkaitz viu co tempo que se sentiu querido e coidado exactamente igual. A pesar das dores, está contento con esta relación. Con Maite estamos a traballar nun camiño de recoñecemento, cos amigos e con Arkaitz”.

Pero chegar colectivamente non é só facelo entre os implicados na relación. Necesitan amigos e espazos que che escoiten comprendendo ou polo menos sen xulgar, así como ter ao seu lado outros referentes. Algúns teñen, outro non resultoulles fácil atopalos ou construílos.

Preferiblemente o ideal sería predicir e cultivalos antes de que cheguen as dores, “pero é certo que cando estou ben é tendencia non falar, ‘estamos ben e para que empezar a confundilos’ na lóxica”, di Eguzki. Con todo, tamén defendeu os momentos nos que non se fala, a posibilidade de pasar un tempo coa dor en toda a súa crueza: “É o mellor momento para traballar as dores e as inseguridades cando non están, cando estamos ben. Cando desbásteche todo ínchase e ter a cabeza ben clara é máis difícil”. Con todo, a práctica foi máis variada do que quixeron. “Teño a sensación de estar a improvisar en todo momento. Fun aprendendo a meter a pata”, di Sara.

Polimicidad? Os nosos interlocutores móvense entre
dúas percepcións, dependendo de como e cando, e os dous preocúpanlles. Por unha banda, os discursos cambiaron pouco no que se refire á construción de relacións; por outro, si nalgúns ámbitos da esquerda a monogamia non se está convertendo en “regra”. Sen reflexionar nin politizar nada; “liberalizando o consumo sexual e non o amor”, di Elena.

Estitxu, Eguzki, Elena, Jesús, Sara e Mikel defenden a diversidade dos amores. Pero non de calquera xeito, nin en calquera condición. Sempre sobre a base do coidado mutuo; sendo consciente das necesidades, desexos, potencialidades e imposibilidades de cada un e dos seus membros, na medida do posible; reflexionando sobre o que pode esixir a transgresión das normas internas e externas; gozando. “Cada un ten que partir do punto no que está. A teoría está moi ben, pero non quero unha terapia de choque dun día para outro”, di Estitxu, en favor das transicións progresivas. “Todo o mundo ten que unirse a isto? Esta práctica é transformadora por si mesma? Si ou non, segundo moitas cousas”, Sara.

A reportaxe anterior iniciámolo así: non se trata de tirar máis e con máis persoas; trátase de construír relacións interpersoais máis sas, máis liberadoras, máis doces, máis comunitarias. As limitacións que adoitan aparecer nas redes de coidados, nos aloxamentos colectivos e en xeral no intento de alternativas de vida están tamén presentes nas relacións sexuais afectivas. Falta de fortaleza, gran fraxilidade, incapacidade para “reverter” as miserias “externas” que se queren pelexar. Construír estruturas comunitarias é o reto e para iso podemos obter ferramentas de gócelos e sufrimentos dos nosos interlocutores, dos logros e dos fracasos.