O Plan de Coeducación debe ser unha choiva que impregne todo o centro”, explicou a directora de Innovación Educativa, Lucía Torrealday. Así representa o novo plan. Tras un longo proceso dividido en tres fases, foi extraído do forno e no próximos catro anos sentará as bases para a igualdade nas escolas. Con todo, non naceu da nada. De 2013 a 2017 I. O II Plan de Coeducación estivo en vigor e desde as súas bases construíron o II Plan “aprendendo dos puntos débiles e fortalecendo os puntos fortes”.

De feito, Torrealday lembrou que, a pesar de que os plans cambiaron, os obxectivos son os mesmos: “Pór as estruturas e as persoas para promover o modelo de coeducación; impulsar a integración da perspectiva de xénero na súa cultura, política e actividades; e, por último, pór en marcha mecanismos para a prevención, detección precoz e resposta eficaz ante a violencia contra as mulleres”.

Entre as debilidades do plan anterior, Torrealday destacou dous: “En primeiro lugar, enumeramos un centenar de actividades a realizar e aínda que ampliamos o prazo de execución un ano, non o conseguimos; o segundo obstáculo atopámolo para avaliar o grao de satisfacción de devanditas actividades”. No novo plan deseñáronse estratexias para facer fronte a estas debilidades: “O número de actividades, por exemplo, pasouse de 100 a 41 e eu creo que como valor engadido do plan, puxemos ferramentas e estruturas para que estas actividades cheguen aos centros e ás aulas”.

Por outra banda, o proceso de elaboración do Plan tamén tivo as súas peculiaridades. “O deseño do plan non foi unha tarefa fácil”, e tiveron máis dun esbozo entre mans, até conseguir a última versión. O plan foi elaborado por representantes de Berritzegunes, inspección, o Instituto Vasco de Avaliación e Investigación Educativa ISEI Irakas-Sistema Ebaluatu eta Ikerketa Erakundea, técnicos de igualdade e representantes dos servizos centrais. Participou moita xente, pero segundo Torrealday destacou a participación de Emakunde, sobre todo.

Cambio nas aulas

Torrealday subliñou que aínda que o anterior plan era "moi potente", tiña dificultades para acceder ás aulas e que no novo plan puxéronse as pilas. Tamén comparte isto a experta en coeducación Marian Moreno: “Unha das novidades máis destacables é a facilidade que ten o plan para levalo á práctica”. Moreno considera que o obxectivo do plan foi dotar aos centros educativos do maior número de materiais posible para traballar a coeducación de forma transversal. De feito, niso participou el no II Congreso dos Deputados. O Plan de Coeducación. Anteriormente traballou no deseño do programa Skolae en Navarra e di que alí aprendeu moito: “Fíxome moita ilusión cando me chamaron para participar. O meu traballo foi, sobre todo, preparar material para o profesorado para traballar a coeducación nas aulas”.

Os materiais para traballar nas aulas agrupáronse en oito columnas. “Nós preparamos materiais ao redor de cada alicerce, e logo cada centro terá que elaborar o seu propio plan de coeducación en base a eses alicerces”. Estes son o oito alicerces: o pensamento crítico fronte ao sexismo; o uso non sexista da educación e das imaxes; a integración do saber das mulleres e a súa achega social e histórica; a resolución pacífica de conflitos a través de proxectos de convivencia coeducativa; a autonomía persoal e independencia económica; os espazos no centro e actividades extraescolares e complementarias; a educación afectiva e sexual igualitaria; e a prevención da violencia contra as mulleres e a intervención nos casos de violencia.

Pero, que tipo de actuacións prevé o plan para estes alicerces? A nivel de centro, por exemplo, Moreno cita: “Reconstruír os patios coa identidade coeducativa, pór forzas na biblioteca escolar, incorporar a perspectiva de xénero nas actividades do centro, establecer relacións e informacións coas familias con perspectiva de xénero, revisar todos os materiais educativos e supervisar os carteis do centro, entre outros”. Con todo, máis aló do centro, cada profesor ten un papel na súa aula: “Visibilizar os traballos das mulleres ao longo da historia, a cultura, o deporte, etc.; analizar as causas e consecuencias do patriarcado e das desigualdades; non canalizar as malas orientacións educativas e laborais; romper os estereotipos que aparecen explicitamente no currículo; loitar contra a LGTBI fobia; dar unha educación sexual igualitaria e outras moitas cousas”. Por outra banda, o plan subliña a importancia de falar de bos tratos: “Moitas veces ensinamos aos nenos como non debemos comportarnos en lugar de facelo”.

Moreno considera que o profesorado pode facer moitas cousas no seu día a día e subliñou a importancia de incorporar o coñecemento do traballo doméstico á educación como exemplo: “Saber facer os deberes dános a autonomía necesaria. Non houbo corresponsabilidade nas tarefas domésticas. Nós entramos no mundo laboral, pero os homes non no ámbito das tarefas domésticas”. Por iso, considera que é importante levar á escola temas como a corresponsabilidade, o coidado das persoas e as nais igualitarias.

De todos os xeitos, Torrealday e Moreno teñen moi claro cal é a clave: “Traballar todos os temas con perspectiva de xénero”. Moreno subliñou que en todos os materiais hai temas que permiten traballar a perspectiva feminista de forma transversal. Para iso, considera importante ter en conta algunhas claves que fundamentan a coeducación: “Por exemplo, traballar a visibilidade das mulleres, as masculinidades igualitarias, as feminidades empoderadas, a autonomía persoal e a empatía”.

A importancia da formación

Aínda así, hai que saber como adaptar os contidos para incorporar a perspectiva de xénero, e para iso, Torrealday e Moreno consideran que a clave é “máis formación, máis formación e máis formación”. Nese sentido, porán as súas forzas e ofrecerán programas tanto aos axentes educativos como ás familias.

“Para ensinar en igualdade, esa primeira igualdade ten que estar dentro dun mesmo; cando unha persoa é igualitaria, transmite e insignia en igualdade e en igualdade”, di Moreno. Por iso cre que non todo o mundo pode educar en igualdade: “Hai xente con ideoloxía machista entre os profesores, e estes transmiten a desigualdade e a discriminación. Ninguén que sexa racista poderá educar na inclusión e na xustiza, coa igualdade ocorre o mesmo”.

Considera que a formación é fundamental para conseguir a atención do profesorado, xa que cando se ofrece formación en coeducación a mirada do profesorado cambia: “Nalgúns casos non é que sexan tan machistas senón que ninguén lles explicou que é a coeducación e cando se lles explica empezan a ver as diferenzas”. Por tanto, considera que o primeiro paso para empezar a traballar a discriminación é a toma de conciencia e iso hai que facelo coa formación do profesorado. “O mellor sería que esa formación se iniciase desde a universidade, pero como non é así, hai que facer un esforzo desde a educación”. Por outra banda, considera que iso leva dificultades, xa que se require unha formación adicional ao profesorado, “para o que é necesario facilitar desde os centros”.

Torrealday tamén explicou que crearán estruturas para dar formación aos axentes que traballan no ámbito da educación. Este proxecto promove a convivencia positiva e loita contra o acoso escolar: “No proxecto Bizikasi realizamos moitas formacións e ademais ofrecemos aos profesores unha chea de materiais para poder traballar o tema cos alumnos de maneira sinxela”. Será a elección do Departamento de Educación, o material e a formación necesaria para facilitar o traballo do profesorado e farano a través dos Berritzegunes, entre outros. Segundo Torrealday, o proxecto Bizikasi recibiu unha moi boa valoración por parte dos centros e por iso van utilizar a mesma fórmula. Doutra banda, nos centros haberá un responsable de coeducación que participará activamente no resto de comisións e actividades do centro.

De todos os xeitos, o principal, ou polo menos o único, motor do sistema educativo non é o profesorado. Así o explicou Moreno. “Quen teñen un cargo de poder no ámbito da educación teñen unha gran responsabilidade. Nas súas mans está a regulación, a inspección e a educación do profesorado”. Subliña que teñen todo ao seu alcance para priorizar a igualdade, e que non basta con pór tiritas: “O problema é que moita xente que está nos postos de poder tamén necesita formación. Os que teñen cargos son tamén persoas, e como persoas teñen as súas mochilas, coas súas experiencias vitais”. Cre que por iso é importante que as persoas con conciencia en coeducación cheguen aos cargos de poder, facilitando recursos para que a coeducación leve de forma sistemática e global pola aula.

Con todo, Torrealday non cre que o problema se resolva da mesma maneira. Os colexios non son unha illa, aínda que a miúdo pensemos iso: “Ás veces cremos que os centros son colectores e aí tíranse todas as merdas da sociedade para organizarnos e resolvernos”. Cre que fai falta un pouco de corresponsabilidade. Sabe que os centros educativos teñen que ser axentes activos na resolución destes problemas, pero cre que tamén teñen que dicir algo doutras institucións, asociacións, axentes e familias. Por todo iso, a II. Di que para levar a cabo o Plan de Coeducación é imprescindible a implicación das familias e do resto de axentes da contorna escolar.

Moreno comparte esa opinión. Considera que a familia é un dos aspectos máis importantes do proceso de socialización, entre outros, porque é o primeiro: “De todos os xeitos, a familia non está obrigada por lei a actuar de forma igualitaria, mentres que os centros si”. Cre que o ideal sería chegar a unha colaboración entre as familias e os centros educativos, e así, facer o que se traballa na escola en casa despois, pero sabe que non é tarefa fácil. Outro aspecto importante a destacar é o lecer: “O ideal sería educar a todo o alumnado en criterios de igualdade para poder identificar o sexismo no día a día. A clave está en ensinar a analizar a realidade desde unha perspectiva feminista”.

Mirando cara adiante

Conscientes da importancia da coeducación, Torrealday fixo un gran esforzo para levar a igualdade ás aulas: “A coeducación é importante para construír o tipo de sociedade que queremos, para construír unha sociedade que respecte os dereitos de todos e todas. Por iso é imprescindible para min”. Por iso, a Directora de Innovación Educativa destaca que espera que o maior número de centros participantes no proxecto: “Os datos así o demostran, o ano pasado inscribíronse na nosa convocatoria preto de vinte centros, e este ano 101 centros”. De feito, declarou que el non cree nas celebracións do 8 de marzo se non se fai un traballo satisfactorio detrás: “O Plan de Coeducación hai que percibilo no centro desde que entras pola porta ata que saias: na aula, no comedor, no recreo e en todos os demais sitios”.

Para os morenenses, unha das tarefas máis importantes é o cumprimento da lei. "O cumprimento da lei de igualdade é unha esixencia ineludible. O que está a suceder é que aínda as autoridades educativas non teñen o valor de facer cumprir a lei”. Puxo como exemplo do que se pode cumprir a lei o proxecto navarro Skolae: “Skolae demostrou que é posible pór en marcha formación, recursos, materiais e estratexias nos centros educativos”. Pero ten claro que para iso é necesario facer fronte á parte máis reaccionaria da sociedade:“As autoridades están de acordo na lei para pór en marcha proxectos integrais de coeducación. Non é unha cuestión de coacción, é unha cuestión legal”.