Por favor, presenta aos nosos lectores quen son Abel Arkenbout e Kirsten Bouman e que é a Fundación ToxicoWatch.

ToxicoWatch é unha Organización Non Gobernamental que investiga os efectos dos contaminantes sobre o medio ambiente, os animais e as persoas. En base á ciencia da investigación toxicolóxica, colaboramos con outros especialistas, investigadores científicos e ONG.

Eu, Abel Arkenbout, estudei Toxicoloxía na universidade de Utrecht. Nos anos 70 escribín varios artigos sobre PCB Bifenol Policlorados. Participei en varias comisións negociando co director da incineradora Omrin, o goberno e o Servizo Nacional de Saúde dos Países Baixos todas as partes da incineradora.

Kirsten Bouman leva traballando en investigación e xestión para ToxicoWatch desde 2015. A súa especialidade son a bioloxía e a educación no campo da biodiversidade de invertebrados na Universidade de Leiden. Desde o ano 2001 imparte conferencias sobre a dendrología de distintos espazos naturais, especialmente da evolución das árbores, e sobre a biodiversidade.

Vivides en Harlingen, Frisia (Holanda). Presentádesnos brevemente o voso municipio e a súa contorna?

Harling é un lugar moi bonito na parte norte de Herbehe, na provincia de Frisia, a beiras do mar de Wadden, declarado Patrimonio da Humanidade pola UNESCO. Harlingen conta cun antigo porto no que se atopan barcos de pesca, barcos de aluguer e ferries para ir ás illas. Frisia está ligada principalmente á agricultura e é coñecida polos seus numerosos lagos dedicados ao deporte acuático.

A incineradora de Harlingen comezou a funcionar en 2011, pero vostedes tiñan organizado ToxicoWatch para o ano 2008.

Eu nacín nunha marabillosa illa verde, preto de Róterdan, que se apoderou dela para a industria en expansión. Cando quixen vender a terra dos nosos pais, as mostras de solo explicaron que tiñan dioxinas e PCB. Sen esquecer que o goberno me obrigou a pagar a limpeza do solo, a gran pregunta que se me expuxo era como chegaron esas sustancias a unha horta que, segundo a nosa opinión, era saudable. Deime conta de que había que facer algo fundamentado e creamos ToxicoWatch xunto a outros que pensaban como eu.

A incineradora de Omrin púxose en marcha en 2011, con capacidade para queimar 230.000 toneladas ao ano, unha incineradora de “tecnoloxía punta” [“in the state of the art”]. Fora facilmente admitido pola xente?

Non, en absoluto. Desde o principio, os cidadáns fixéronlle unha resistencia incrible, con bloqueos con tractores, colocando nas paredes da maioría das casas bandeiras que din “Non á incineradora”. Tamén se creou un partido político con este único obxectivo: “Non hai incineradora”. Este grupo chegou até o pleno municipal, pero o resto de partidos políticos opúñanse sen interrupción. Foi entón cando decidiron chamar á Fundación ToxicoWatch para que realizase unha investigación de dioxinas nas inmediacións da incineradora.

Ao ano da posta en marcha da incineradora, demostraron que as autoridades emitían moito máis toxinas das declaradas oficialmente. Como foi?

En 2013 atopamos nos ovos das galiñas pequenas das proximidades de Harling concentracións excesivas de dioxinas coa nova biotecnoloxía CALUX. Posteriormente, a contra-investigación realizada polo Goberno ratificou os nosos descubrimentos. En consecuencia, realizáronse diversos estudos para identificar as fontes de dioxinas. Un dos máis importantes foi a mostraxe a longo prazo de gases en chemineas coa técnica AMESA.Isto demostrou que a incineradora é unha fonte importante de dioxinas, sobre todo nos momentos de reactivación despois do seu apagado, superando nunhas poucas horas as emisións normais de 6 anos na emisión de dioxinas.

Como reaccionou a xente ao demostrar que os ovos das galiñas ao redor da incineradora conteñen dioxinas?
Fixo un gran impacto. Non só en Harlingen, a noticia tamén apareceu nos programas das televisións nacionais holandesas. Os que teñen galiñas entregaban os seus ovos aos seus familiares ou vendían ovos supostamente ecolóxicos aos seus veciños, ou en feiras, a cafetarías ou restaurantes locais.

Cando as dioxinas dos ovos apareceron nas noticias, algúns quedaron desolados ao advertir que estaban envenenando aos seus netos. Os veciños non queren comer máis deles. Algúns propietarios de galiñas se arrepentieron de participar na investigación e outros se apresuraron a retirar as galiñas. Pero o obxectivo da miña investigación nunca foi ese.

Posteriormente, as autoridades e os responsables da incineradora de Omrin aprobaron a realización de mostraxes de dioxinas coa técnica AMESA…

Omrin aceptou facer mostraxes continuos porque crían que isto demostraría que a incineradora cumpría con todas as normas. As cifras mostradas por AMESA nos dous primeiros meses eran excelentes, pero no terceiro as medicións arroxaron unha realidade diferente. As emisións de dioxinas excesivas foron provocadas por unha cadea de accidentes ocorrida nunhas poucas horas, que poderían equipararse coas emisións normais de 6 anos. Con todo, este gran número tamén está por baixo, pola sinxela razón de que a ferramenta de toma de mostras estivo apagada a maior parte do tempo durante o accidente, tal e como explica ToxicoWatch no documento “Emisións ocultas”.

Por que Omrin interrompeu a mostraxe continua por AMESA? As autoridades non poden obrigar a ese control que parece moito máis realista?

As medicións mostran que na realidade practícase a incineración lonxe das condicións ideais, un funcionamento erróneo é habitual. Demostramos que non é realista realizar medicións de 6 ó 12 horas ao ano, tal e como esixe a normativa. Ademais, sempre que se pon en marcha a incineradora prodúcense emisións esaxeradas de dioxinas. As medicións de AMESA foron suspendidas en 2017, unha vez que se volveron a producir emisións moi altas. A xente e o goberno tamén queren que se sigan esas medicións, pero a incineradora négase a iso.

Os médicos do OEIT-GEIS e o movemento contra a incineración din que o que demostrastes en Harlingen é o mesmo en Euskal Herria. Cre que ese problema está estendido por toda Europa?

Creo que ocorre o mesmo en Harlingen en todo o mundo. Nós puidemos mirar dentro da “cociña” da incineradora e esta posibilidade foi moi de cando en cando. Por tanto, hoxe sabemos que mesmo coas Mellores Técnicas Dispoñibles [Best Available Techniques] é moi difícil incinerar correctamente os residuos sen producir sustancias tóxicas persistentes como as dioxinas.

Para dicilo claramente, descoñecemos a eficacia que adquire unha incineradora cando se atopa a 1.100 graos na zona de post-combustión. Baseándonos nos resultados da incineradora de ‘tecnoloxía punta’ de Harlingen, hai que preguntarse moi seriamente si este tipo de instalacións teñen a capacidade de eliminar os POP Contaminantes Orgánicos Persistentes non desexados e de facelo así o esixe o Tratado de Estocolmo: levar ás mínimo sustancias moi tóxicas [extreme toxic sustances].

A Fundación ToxicoWatch forma parte da Rede Internacional para a Eliminación de IPS POP. Na súa presentación di: “A produción e o uso de químicos tóxicos é cada vez maior a nivel mundial (...). E a maioría dos países aínda non teñen suficientes leis e mecanismos de coacción para protexer ás persoas das súas emisións”. Nin en Holanda nin en Europa?

As normas do Goberno non sempre teñen a facultade de limitar ou restrinxir materias perigosas para obrigar á industria. En realidade, as leis non se cumpren ou os avogados da industria atopan variantes. Exemplos diso son a posibilidade de rozar as temperaturas da zona de postcombustión ou os niveis de dioxinas nos momentos de continuación tras a extinción. Os propietarios das incineradoras din que non teñen que aplicar as normas se non se queima o lixo na combustión. Pero nas fases de posta en marcha as emisións superan amplamente as de funcionamento habitual. Sen dúbida, hai que ter en conta todas as emisións perigosas.

Como puidemos entender desde a prensa de Frisia e Holanda, o debate de Harlingen está caldeado nestes momentos: que o país ten demasiada capacidade para incinerar, que teñen que traer lixo do estranxeiro a queimar, discútese sobre os postos de traballo e as alternativas, sobre os custos de endurecer os controis ou o peche de Omrin…

Si, hai un debate sobre a incineradora nestes momentos. O peche das últimas semanas tamén se mencionou como unha opción. Eu creo que as incineradoras teñen demasiados erros. Desde que comezou a súa andaina en 2011, Omrin foi apagado en máis de 70 ocasións e renovado. E iso é demasiado. Soamente permitirase apagar e renovar unha vez ao ano. Os Países Baixos están a importar lixo, a pesar de que os de Omrin dixeron que non o fan. 23 municipios están implicados na planta de residuos con intereses financeiros. Estímase que o peche custaría máis de 200 millóns de euros. Pero cal será o seu impacto no medio ambiente ou na saúde da xente se non se pecha a incineradora?

O 13 de abril falarás en Hernani. Cal será a túa mensaxe para as persoas que viven preto das incineradoras e para todos en xeral?

O dos residuos é un dos grandes problemas en todo o mundo. A incineración non é a solución. En cambio, está a desenvolverse un camiño alternativo, o modelo Zero Zabor. Outro gran problema é o económico. Unha xestión de residuos como a incineración xera moito diñeiro para unha pequena cantidade de xente. A miña recomendación é traballar co goberno para poder levar a cabo as investigacións máis obxectivas posibles.

Facer medicións seguidas, traballar con marcadores biolóxicos, quizais con sangue humano… e convencer ao goberno de que a incineradora é un camiño sen saída. Os estudos de ToxicoWatch demostran que unha incineradora moderna tamén xera contaminantes duradeiros extremadamente tóxicos que non poden producir. Temos que protexer este único planeta.