Xabier Erkizia afirma que naquel comezo da década “o son da antivirtuosidad converteuse nun canon”. De feito, seguindo as influencias da música independente dos Estados Unidos de América, se desconstruyeron as formas clásicas do rock e multiplicáronse as fórmulas posibles, grazas á indagación nas fronteiras que parecían fixas. A colección Underribi é un bo testemuño do que sucedeu na zona de Hondarribia e os exemplares deixados polos grupos Noise Hole e Zup axúdannos a comprender mellor a canteira de Bera. Matadeixe de Azkoitia, máis aló do inevitable grupo Akauzazte, foi desde entón o laboratorio, sala e berce de referencia musical –polo que nos referimos á Compañía de Soños Ilimitada na sección de Carlos Desastre e ao grupo Despois de Nunca, entre outros, para entender mellor a colleita local– e o proxecto industrial Zesne eta Xantural Manterola foi un de metal. Un bo resumo de todo isto é tamén a Colección Museum publicada en 1999.

Nesta última publicación tamén se poden escoitar as primeiras cancións de Borroka, o grupo de Bera que poderiamos situar nunha segunda onda da mesma escola. Xunto a grupos como Lif, Temperamento, Eten ou Lisabö seguiron a mesma liña, aínda que, segundo Xabier Erkizia, “eran máis conscientes da parte que facían”. Tanto estes, como os que viñeron despois, como Sacco, Tooth ou Bob Xatar, xa delimitaran máis os límites daquela estética estrondosa e máis lonxe, probablemente, a impresión de perderse no camiño.

Fundindo a roca

En lugar de seguir enumerando grupos e discos, merece a pena fixarse nos cambios introducidos polo novo milenio. Neses anos, o Festival Internacional de Artes Experimentais MEM de Bilbao, o Festival de Electrónica de San Sebastián, o Val de Arana ou o Festival Internacional de Artes Experimentais MEM de Bilbao, supuxo unha certa institucionalización do ruído. O AudioLab de Arteleku tamén se convertería no centro da experimentación sonora; e o mesmo poderiamos dicir do colectivo Arto Artian ou o club Le Larraskito.

Así mesmo, por imperativo dos tempos, o desmantelamento e o xogo nestas zonas (tamén) provocou adaptacións á forma do ruído. Algúns músicos cansáronse das posibilidades que ofrecía o rock e recolleron a testemuña de pioneiros como Tzesne ou Amsia, para aproveitar as múltiples posibilidades que ofrecen as novas técnicas de manipulación das ondas sonoras. As evolucións de grupos como Billy Bao ou Killerkume, liderados por Mattin, poden ser dous bos expoñentes diso, xa que han esvaecido as violentas variantes do rock a partir das que partían e incorporaron elementos moi variados á ambigua receita contra as súas fórmulas.

Da man de romper cos moldes do rock tamén veu a decadencia relativa do modelo masculino sobre o escenario que tivo o rock en si mesmo. Quizais isto sexa o que suscitou numerosos proxectos ilusionantes de artistas como Baseline, Miryam Rzm, Garazi Gorostiaga ou Itziar Markiegi. Este último baséase nos erros dos dispositivos electrónicos baixo o nome de Jana Jan para crear música escapando dos códigos binarios prefabricados dos diferentes complementos dos computadores. Podemos atopar ecos dese desexo de ir máis aló das definicións estritas, mesmo na mesma esencia da desedificación de xénero.

Do mar á fonte

E nestes tempos da nube dixital? Xabier Erkizia sinalou que “o ruído da atención e a guerra da atención” é o que estamos a vivir agora. Vivimos no “mundo dos cóengos”, unha contorna cultural cheo de modelos fugaces que nacen, fanse conservadores e morren en moi pouco tempo. O ruído sempre foi contextual, pero hoxe máis que nunca. E os contextos actuais teñen unha data de caducidade rápida.

O ruído actual debe ser algo que vaia en contra desa lóxica, que faga fronte ao poder asfixiante e á hiperestimulación da imaxe que come o desexo. Como resposta, quizá haxa unha revitalización da música popular, froito do desexo de volver ás súas raíces e reconstruíla desde o núcleo. Niso están a traballar moitos dos que traballaron na época de AudioLab de Arteleku con metodoloxías para non construír novos canons –naqueles anos atopáronse Ían Urizar, Maite Arroitajauregi, Oreka TX, Angel Unzu, Ibon Rodriguez, Oier Etxeberria ou Gaizka Sarasola– e os seus froitos son os que estamos a recibir. Non se pode entender ben esta tendencia sen mencionar as achegas de Xiru e o festival de Errobi.

“Distínguese entre quen defenden o estilo como relixión e quen defenden as prácticas, que non teñen prexuízos para seguir ese camiño con todas as consecuencias”. Iso é o que nos dixo Erkizia, e recentemente publicáronse dous discos que poden ilustralo: O sestaotarra IbonRG, por exemplo, chegou ao cantar tradicional vasco sen prestar demasiada atención aos esencialismos, seguindo a liña libre doutros como BEÑAT Achiary. Pola súa banda, os navarros Lurpekariak editaron o disco Itsasotik Iturrira, composto por unha improvisación de jazz libre e atrevida sobre as formas e estruturas da música popular e tradicional.

Jon Celestino, un dos participantes deste último proxecto, afirma que o folclore en si mesmo non é máis que ciencia ficción. Por tanto, os Mergulladores teñen como destino un territorio situado fóra dos límites do coñecido, o que, en definitiva, une a Artze, Un de Nós e a moitos máis.