Ultimamente estou preocupado pola perspectiva que se ofrece nos centros educativos vascos sobre o noso problema nacional. Segundo algúns feitos que me dixeron, tamén aí chegou a morneza ideolóxica que se impón entre nós, e a min paréceme, polo menos, moi preocupante. Sei que son habituais as afirmacións como “Euskal Herria non é un pobo dominado” ou “aquí, en España”, pero escoitar por boca dos profesores tamén estas afirmacións paréceme un paso perigoso na asimilación dos nosos fillos, porque somos representantes do coñecemento e da verdade aos ollos dos alumnos.

Aprender é a acción máis política que se pode imaxinar si dicir a coñecer e comprender a realidade que nos rodea. De feito, para que os nenos e nenas poidan descubrir, correspóndenos ás persoas adultas dar a coñecer ese mundo antes. E decidir que parte do mundo imos mostrar é unha elección absolutamente política, claro. Como na maioría das áreas da vida, na educación tampouco hai posicións neutras.

Paulo Freire dixo que a verdadeira alfabetización dos nenos consiste en aprender a facer unha lectura e interpretación axeitada da súa realidade. E escribiu o coñecido libro de pedagoxía do Oprimido, porque sabía que as vítimas da opresión somos as que máis necesitamos para coñecer e transformar a nosa realidade, porque nos xogamos a liberación.

Non é posible unha educación neutra. En ningún sitio, nunca e para ninguén. Pero nas situacións de opresión é especialmente perigoso non saber que isto é así e pensar que podemos ter unha actitude equidistante, xa que cando os dereitos fundamentais son vulnerados a implicación da nosa actitude como educadora é moi grande. Este é o caso dos profesores vascos, porque o noso pobo é domesticado, e porque ao ter vulnerados os dereitos fundamentais de autodeterminación, a opresión que sufrimos é estrutural.

Os nenos, nenas e novos vascos viven nunha realidade ocupacional, como os saharauís ou os palestinos. Designar e denunciar esa opresión, ou camuflar e naturalizar, é unha decisión que debe tomar cada profesor, pero ambas son opcións políticas, que ninguén se esconda baixo a suposta neutralidade.

Parece que cremos que a liberdade está en mans do individuo ou que vivimos en democracia, porque de súpeto a dominación volveuse invisible. Agora, a palabra imperialismo xa se usa nas nosas aulas para referirse a realidades afastadas de nós; a ocupación interprétase como unha convivencia entre diferentes e véndellenos como un valor da diversidade cultural a colonización sempre monocromática.

Que saiba que a educación vasca non pode ignorar o problema político do seu pobo. Na convicción de que lle convén expresar que as súas definidores non son máis que o eúscaro e a cultura vasca, non é unha decisión acertada a de extirpar o problema da opresión das aulas. É un erro, porque a normalización lingüística necesita desa opresión que se quere ocultar. Inxenuo porque non explicar a orixe política da hexemonía que aquí teñen os españois e os franceses é é naturalizar a nosa crúa realidade.

Pero, por encima de todo, é inxusto: defendendo a culpabilidade e a responsabilidade dos opresores, porque o alumno designa aos únicos responsables da elección que deberían facer en favor do eúscaro. Logo sorprenderanos saber que os hábitos lingüísticos e a adhesión nacional dos máis novos non son tal e como previramos. Que é o que fallou?