Tocouche escribir a historia da folga nas residencias de Bizkaia. No libro, a loita feminista vén da man da loita obreira.

Si, ese é o tema central, non tiven ningún traballo para conciliar a folga coa loita feminista. Si achegábasche un pouco cando estaban en folga, iso víase. Tanto os compañeiros do Instituto Manu Robles-Arangiz como os sindicalistas dELA tiñan moi claro que, ao seu xuízo, a folga foi histórica, pero non por unha loita obreira. Tiñan moi claro o valor e as características desta folga.

Que fai esta folga a loita feminista?

Hai elementos que demostran que a loita feminista foi unha loita feminista. Para empezar, o 95% das persoas que traballan no sector son mulleres. E non é casualidade que, ademais de ser feminizado, sexa un sector precarizado. Hai un segundo elemento moi importante: non é calquera sector de traballo. Estas mulleres dedícanse ao coidado, son coidadoras ou gerocultoras nas residencias. As primeiras mulleres cobran polo traballo que facían gratis, pero non nun traballo digno.

Ante esta situación, queren loitar por mellorar as condicións de traballo, como fan outros tantos sectores. Pero as cousas empezan a complicarse cando se dan conta de que están nunha situación na que están as mulleres. Din que durante a folga a patronal deixoulles moi claro que non falan aos traballadores, senón ás mulleres. Nas Mesas de Negociación manifestaráselles, unha e outra vez, a súa sorpresa ante a demanda de incremento salarial: “Os vosos salarios sempre foron complementos. Antes non cobrabades, polo que agora estades contentos”, ouviron frases como estas.

Lin que se trata da historia dun empoderamiento.

A resistencia á folga é difícil, foi moi dura para eles, pero tamén lles serviu para conseguir algunhas cousas ao seu favor. A pervivencia deu lugar a un longo proceso de empoderamiento, tanto individual como colectivo. Entre as folguistas había mulleres moi capacitadas, con moita conciencia e formación na loita obreira e feminista. Pero tamén había unha chea de mulleres novas, recentemente chegadas ao traballo, ou que, a pesar de ser mulleres moi adultas, desempeñaron un papel secundario en todos os ámbitos da vida, ese papel de súbdito, o do conformismo. Estes últimos tamén o levaron ao traballo: o medo. Medo a saír á rúa, a queixarse, a perder o traballo. Durante o tempo que durou a folga o que se conseguiu é que as mulleres que se puxeron duras remitan. E logo empoderarnos no colectivo.

Nos seus testemuños, as mulleres da dirección criticaron en varias ocasións o uso patriarcal do poder. Eles materializaron o poder de maneira distinta. Devandito empoderamiento feminista pode pensarse.

Sen preguntar, é algo que sacaron máis dunha vez. É curioso como contaron que en moitas ocasións tiveron relacións con mulleres con poder que tiveron cun home, porque na práctica adoptaban un modelo masculino, e sempre no peor sentido. Crenzas como “Estades a coidar, tedes poucos estudos… que queredes?” tamén se atopaban entre as mulleres da dirección. Ao falar coas mulleres da dirección con fillos e fillas, os folguistas asombrábanse, segundo contaron en varias anécdotas. Aínda que eran mulleres, non entendían ás folguistas.

Como foi o proceso de elaboración do libro?

O comezo foi o máis difícil, o máis pesado. No primeiro golpe tentei contextualizar, e para iso tiña que entender de onde viña esta folga. Tiven que retroceder unhas décadas, estar con xente que traballou no pasado, ordenar todo o proceso cronolóxico desde os anos 80 até o 2016. Tiña que entender o camiño até a folga, para despois contarllo ao lector dunha maneira ordenada. O motivo desta folga era o quinto convenio e a súa firma a vitoria. Pero falar da quinta folga significa que houbo outro catro antes, e para situala tiven que entender o proceso que tiven até hoxe.

A segunda parte do libro, a dos testemuños, foi dura, pero emocionoume moito. A oito mulleres fíxenlles unha longa entrevista, deixeilles que contasen como viviron a folga. Cando un atópase ante un bloque de oito mulleres, os relatos son fortes.

Por que criterios elixíronse estas oito mulleres?

Tiven unha relación moi estreita con Soraya García, membro dELA, e foi ela quen elixiu o oito, porque coñece moi ben a moitos folguistas. Non están elixidos pola opinión, están a mirar os perfís. Hai mulleres que mencionamos antes, case todas elas representantes sindicais. Como só hai mulleres afiliadas, que tiveron unha traxectoria moito máis curta no sindicalismo, na loita obreira e no feminismo. Tamén hai quen non usaba a palabra feminista para si mesmo. Xogouse con mulleres de diferentes características para que os relatos tamén sexan diferentes.

Como foi escoitalos?

Deber todo. Algúns foron bastante públicos na folga e están moi afeitos falar cos medios de comunicación, a dar a cara na rúa… As conversacións con eles foron, por dicilo dalgunha maneira, máis profesionais. Moi traballados polo discurso, saben o que dicir e expresarse. Outros quizá non teñan ese camiño, pero o que teñen que dicir é escoitalo. "Vanse a pór a chorar? Enfadaranse? Van gritar contra a Deputación?", preguntábame. Pero faláronme desde o humor e cun sorriso, moi consciente do que están a dicir e do que viviron. Desde a calma contáronme pasaxes bonitas, pero tamén situacións duras, como unha expulsión. Isto sorprendeume: a dureza do contido e a súa actitude.

Falamos dunha loita gañada. Cales dirías que foron as claves para a vitoria?

Un, a orixe da folga. Detrás deste sindicato hai un sindicato de gran potencia que, décadas atrás, decidiu apostar no sector dos gerocultores de Bizkaia. Tómase en serio a tarefa dos sindicatos e dáse unha estructuración completa. De aí veñen os convenios e as loitas puntuais, mentres os traballadores se forman e prepáranse. A creación desta rede de representantes sindicais, de mulleres en Bizkaia, non é casualidade. O que conseguiu o sindicato é que para cando chegue a folga coñézanse conxuntamente a decenas de representantes sindicais de toda Bizkaia.

Doutra banda, conseguiron socializar o tema. Para eles era importante comunicar que non se trataba dunha simple loita sobre as condicións de traballo, facer entender á sociedade que se trataba de coidados. Fixeron un gran esforzo por socializar o tema, dicindo a través dos medios de comunicación: “Vostedes non teñen nada que dicir sobre todo isto? Aquí están os vosos vellos, mañá estaredes aquí vós”. Como estamos a traballar este tema coma se fose un problema dalgúns traballadores? Este é un problema da sociedade.

Ademais, entendeuse que os problemas de todos os centros de traballo forman parte dun mesmo conflito. Segundo relataron, houbo un tempo no que as pelexas se limitaban ao seu lugar de traballo, e pensábase que si se solucionaban os problemas da propia residencia todo ía ben. Conseguiuse cambiar esta convicción e facer comprender que o lugar de traballo de cada un/a ten os mesmos problemas que o outro/a. Máis aló do seu lugar de traballo, os traballadores pasaron a tomar conciencia de toda a provincia. “En Bizkaia temos os mesmos problemas en todo o sector porque somos mulleres e estamos a traballar en coidados, e todos xuntos temos que facer fronte a iso”, pasaron a dicir. Iso ten unha forza incrible.

A privatización contribuíu a entender que o problema vai máis aló da propia fábrica.

As institucións públicas están a reforzar a súa tendencia á privatización, á delegación de servizos, á desatención das condicións laborais dos traballadores. No conflito, a Deputación Foral de Bizkaia afirmou que o problema é entre patronais e traballadores, que non ten "ningunha responsabilidade". Pero a responsabilidade neste caso é da Deputación Foral de Bizkaia. Os folguistas aprenderon que o seu conflito laboral non é un feito concreto da residencia onde traballan. Saben que a súa situación é froito dun modelo de sociedade. Os traballos de coidados foron cancelados, en mans das mulleres, e as sedes, en mans de empresas cun único obxectivo de negocio.

Mencionou a socialización do tema. O libro tamén pode contribuír a iso.

Algúns poden pensar que todo o que se conta ten interese, si es biscaíño, porque fala dun conflito local. Pero non ten nada que ver con iso, eu diría que o tema é totalmente universal. Ten elementos para que todos sintamos interpelados, fala de nós. Porque non fala dun sector que fabrica máquinas, senón dun sector dedicado á vixilancia.

Na folga convocada con cargo a este último convenio, os folguistas obtiveron o apoio dos familiares dos residentes.

En 2016 constituíuse por primeira vez na historia unha asociación de familiares de residentes. Queren que os seus familiares estean ben, pero ao mesmo tempo protexen aos traballadores de forma importante. Se nos remontamos a unhas décadas atrás, hai non tantos anos, estes traballadores eran insultados nos paros, manifestacións e concentracións que levaban a cabo. Chamáronlles criminais ou crueis. Os traballadores acusábanlles de abandonar a persoas vulnerables e respondíanlles que os anciáns non están ben atendidos sen a calidade do seu traballo. Iso non se ha interiorizado até hoxe.

Di que o carácter feminista da loita influíu no sindicato. Como influíu no sindicato e no sindicalismo?

Un membro dELA dicíame que despois desta folga se cambiou a forma de chamar ao sindicato e engadir a palabra feminista. Iso significa moito. Polo que me dixeron, ELA tiña aberto ese camiño. Non en balde, tamén traballa con outros sectores feminizados, xa que o 45% dos afiliados ao sindicato son mulleres. O sindicato estaba a coller ese adxectivo, pero eu creo que a explosión se produciu nesta folga.

Só podo facer preguntas sobre sindicalismo. Por exemplo, se vai cambiar o modelo de sindicalismo. Estamos afeitos ver sectores masculinizados e os seus problemas, pero coa folga das residencias vimos 378 días a mulleres na rúa, loitando como homes polos seus dereitos. E non son os únicos, estamos a ver outros moitos nos últimos tempos. Non é casualidade que se trate de sectores relacionados coa vixilancia.

Falando doutros sectores feminizados, como diría que a folga influíu neles?

Os meus interlocutores contáronme que se achegaron mulleres doutros sectores, dicindo frecuentemente “por que non fixémolo vostedes”. Tamén ouviron a palabra envexa, vendo o que puideron facer. Logo hai que ver o que iso pode achegar.

O que recibiches é unha loita inacabada, porque o acordo é até 2020. Como ves o seu futuro?

Como os convenios se renovan, diría que os folguistas están afeitos entrar na próxima volta da roda. Saben que vai vir outro, aínda que non saiban o que vai pasar, se vai haber un conflito ou si vai haber un acordo que vai ter que loitar moito. Recoñecen que levar a cabo unha folga deste tipo é moi duro e difícil, pero si teñen que volver facelo, teñen moi claro que o van a facer. Non entrevistei a ninguén que botase atrás. Dixéronme que xa era hora de descansar, pero eu véxoos con ganas. Con todo, é demasiado pronto para saber exactamente en que situación atópanse.