O 6 de outubro de 2016 trouxo a noticia de que o escritor Mayi Pelot morrera, “un dos pioneiros en escribir contos futuristas en eúscaro”. Esta noticia destacaba máis detalles sobre a achega de Pelot: a súa aparición na sociedade Maiatz desde os seus inicios, a súa participación na creación da revista, e a publicación en maio de dúas coleccións de contos futuristas: Recordos de mañá (1985) e Telecomunicación (1987). Tamén escribiu: unha obra sobre o pensamento hinduista e varios poemas.

A homenaxe levará a cabo o 16 de marzo de 2019. En primeiro lugar, na mesa redonda, Josune Muñoz, directora do espazo Skolastika, dedicado ao estudo da literatura das mulleres no mundo, Itxaro Borda, que coñeceu de primeira man a Pelot, sobre todo nas reunións de Maio, e Arrate Hidalgo, que editou e traducido obras de ciencia ficción e organizou un festival respecto diso. O programa tratará sobre a traxectoria do autor, os recordos da época na que publicou as súas obras e o panorama da ciencia ficción feminista. A continuación, os membros do podcast literario "Arquivo de Jerezade" farán unha lectura dramática dos textos de Pelot. Doutra banda, a editorial Maiatz reeditou toda a obra de Pelot nun só tomo, entre outras cousas, Borda, e aproveitarán a ocasión para presentar o libro. Ao finalizar, Amaia Álvarez, membro de Uria Sareinak e organizadora do grupo, explicounos que ofrecerán un lunch, “para comentar conxuntamente o que até entón se dixo e oído”.

“Para recuperar ás escritoras do esquecemento”

Sareinak non só homenaxeará a Pelot, senón que tamén o fará con motivo do seu aniversario. Así nolo explica Álvarez Uria: “O grupo naceu en 2007 co obxectivo de mirar á literatura vasca desde unha perspectiva feminista, e dentro dese obxectivo está, entre outras cousas, a recuperación das mulleres escritoras desde o esquecemento”. Por exemplo, hai dous anos, fixeron o recoñecemento a Marijane Minaberri, xunto á asociación de eúscaro de Baigorri, e este ano, quixeron facer algo parecido. Segundo Álvarez Uria, “son pequenas homenaxes os que organizamos, pequenos esforzos para dar a coñecer a estes creadores e recoñecer a súa achega”. En calquera caso, sinalou que o proceso de elaboración dos mesmos foi “belo ”, xa que a xente da contorna mostrou unha actitude cálida e agradecida. Por último, Álvarez Uria destacou que este tipo de actos son enriquecedores, xa que no proceso de organización deste ano “puideron matizar a fotografía panorámica da literatura vasca de fai case 40 anos”.

Precursor da ciencia ficción en eúscaro

Un dos pioneiros da ciencia ficción na literatura vasca é, sobre todo, Pelot. Álvarez Uria: “Do mesmo xeito que a serie Black Mirror mira a algúns dos medos ou preocupacións máis importantes da nosa época, os seus contos futuristas e as súas historias de ciencia ficción miraban os conflitos de entón. Ou como The Handmaid’s talle distopia fala da opresión das mulleres e das normas de xénero, as súas narracións móstrannos as relacións entre homes e mulleres e as mulleres que toman o poder”.

En calquera caso, as voces que trouxemos a este artigo tamén lle fixeron fincapé noutras características. Segundo cóntanos Muñoz, por exemplo, Pelot superou “o novo eúscaro, o batua, a reticencia de utilizalo en calquera tema”, fixo “un esforzo por achegar a espiritualidade oriental” e releu “o mundo clásico e a mitoloxía”. Pola súa banda, Itxaro Borda fálanos da súa “humildade e da intención de insistir no seu camiño”. E engade: “Chámame a atención e chamábame a atención entón, ao crear as súas fantasías, como inventaba o eúscaro, elíptico, coma se o verbo desaparecese no espazo. Ao principio é difícil de ler, pero logo, segundo vaise afacendo, crece un ambiente especial na mente do lector”.

Hidalgo, do mesmo xeito que Borda, mencionou o traballo da linguaxe: “Para min é moi significativo o que fixo cos neoloxismos no que ao eúscaro refírese. Nas entrevistas deixou claro que o eúscaro era capaz de ser o idioma da ciencia e, por tanto, da ciencia ficción, aínda que predominase o inglés e o grego. Por tanto, nos seus contos hai unha infinidade de neoloxismos que utilizou para describir os mundos do futuro, creando espazos intelixibles e interesantes entre a súa imaxinación e o lector. Pelot nomeaba a Ray Bradbury entre as súas fontes, e creo que é evidente nos momentos máis poéticos dos seus contos. E eu agradezo moito cada achega de quen exploran o lado poético da ciencia-ficción”.

Hidalgo coñece moi ben o mundo da ciencia ficción, pero en 2010 coñeceu por primeira vez a obra de Pelot, na que descubría “ciencia ficción escrita en inglés por mulleres e feministas”. Hidalgo, que por aquel entón vivía no Reino Unido, non continuou coa súa procura. En 2017, con todo, volveu a Bilbao “e ao eúscaro” e volveu buscar: “Vin que os recordos de mañá estaban en internet e empecei a lelos, xunto co equipo de ciencia ficción de Zarautz. Foi unha experiencia moi especial para min, tamén para o grupo, porque na súa ficción o espello está moi preto de nós: foi unha experiencia diferente, despois de tanto mirar nos espellos dos problemas dos escritores estadounidenses”.

A telaraña das pelotas

As mulleres autoras son a miúdo lidas fóra do seu tempo e contexto, e este illamento prexudica a interpretación e o recoñecemento da súa obra. Non é o que eu digo, senón Joanna Russ, que fai case 40 anos estudou os mecanismos de destrución da literatura escrita por mulleres –e, por certo, tamén escribiu obras de ciencia ficción–. Para evitar este illamento pedimos aos nosos relatores que cosen unha telaraña ao redor de Pelot.

Muñoz situouno en varias redes: “Cronoloxicamente, é un dos autores que nas décadas dos 70 e 80 pretendían abrir novas vías e formas lingüísticas e literarias. En canto aos xéneros e temas literarios que cultivou, eu colocaríao entre os escritores máis atrevidos e con máis imaxinación. Por último, diría que é un claro exemplo das mulleres escritoras que temos que recuperar e reivindicar”.

Segundo Hidalgo, a maioría dos referentes de ciencia ficción de Pelot foron homes, segundo cóntanos o propio autor nas súas entrevistas. Ademais, o ambiente político da década dos 80 occidentais tamén é notable na súa ficción, “especialmente o terror dun conflito atómico derivado da Guerra Fría e o desenvolvemento da conciencia sobre a contaminación”.

En calquera caso, Hidalgo tamén nos representou unha rede diferente: O propio Pelot cita “a estética do Heroic Fantasy que se puxo de moda na década dos 80 e como o reflicte no conto Plist-plast. A Ursula K. Neste conto vexo a man de Le Guin e a doutro escritor de hoxe que trata sobre o traballo das mulleres e os conflitos invisibles entre as mulleres: A man da arxentina Laura Ponce. Esta rede non é necesariamente irreal, aínda que eu intuíuna ou inventado. Á fin e ao cabo, a ficción de Pelot sempre se envorcará nas entrevistas coas ficcións de hoxe e de mañá. Esa é, polo menos, a miña esperanza”.

Abrimos o camiño, seguimos o camiño

“Na medida en que a ciencia ficción en eúscaro empeza a desenvolverse e a chegar á complexidade, espero que Mayi Pelot, ademais de ser considerada ‘a muller pioneira da ciencia ficción vasca’, reciba a atención que merece a súa ficción: tanto no campo da ciencia ficción como no da literatura en xeral”, di Hidalgo.

Borda tamén mencionou esta necesidade de historiografía, destacando a colección de todo o traballo de Pelot: “Os lectores interesados poderán acceder a esta colección e recolocala nas redes de interese da literatura, por ser un fito, si nalgún momento houbese que facer historia da ciencia ficción en eúscaro”.

Ademais de atrás, mirando cara adiante, Muñoz explícanos que “chegamos a un certo oasis”. Este ano dúas mulleres publicaron traballos de ciencia ficción en eúscaro: O mundo que Maite Darceles leva no Corazón (Alberdania) e Garazi Albizua a Natureza (Denonartean). É o principio de algo? Así o cre Muñoz, e Hidalgo reafírmanos nas súas sospeitas, adiantando que este ano chegarán dúas publicacións moi especiais. “Creo que estamos ás portas dunha época moi desastrosa para a ciencia ficción en eúscaro, e esta reaparición da ficción de Mayi Pelot é un sinal inmellorable”, resumiu.

Por tanto, ese lector, xa sabes, se queres saber máis sobre a obra de Pelot e imaxinar posibles futuros, este sábado, a partir das 5 da tarde, tes unha cita no gaztetxe Zizpa de Baiona.