Como xurdiu a idea do documental?
Llorente: En 2010, desde Bilgune Feminista puidemos ver que só dous das máis de 350 rúas que había en Irun tiñan nome de muller, e outras dúas tiñan nome de colectivos relacionados coas mulleres. Así, xunto coa historiadora Mertxe Tranche comezamos o traballo de recuperación das mulleres da historia de Irun e propuxemos aos partidos políticos dez nomes propios e colectivos para denominar as rúas. Resultado: En nove anos os nomes de rúa pasaron de catro a once no noso pobo con perspectiva de xénero.
López: E esa visibilidade ten a súa importancia, porque serve para situar a determinados personaxes nun imaxinario colectivo, e porque os nomes das rúas tamén son unha forma de facer política.
Lanz: O documental foi a segunda volta desa sesión de traballo co grupo EiTB. Os nomes das rúas están aí, pero a cidadanía sabe quen foron esas mulleres. Tirando dese fío creamos sete historias.

É sorprendente que algunhas das mulleres que aparecen no documental sexan descoñecidas para moitos. Quen escribiu a nosa historia?
Llorente: Escribiuse a historia desde a perspectiva dos vencedores e nobres, e deuse importancia a outros roles e espazos que ocupaban as mulleres. Por exemplo, os mensaxeiros que aparecen no documental [que ían de Irun a San Sebastián andando] atópanse na literatura, pero nin sequera aparecen nos padróns. Tratábase dunha profesión fundamental naquela época, pero á hora de escribir a historia non parecían futsarse.
López: Coas amas de cría o mesmo. Irun tivo moitas amas de cría que aleitaban aos fillos e fillas doutros, tiñan unha gran importancia desde o punto de vista da cohesión e o coidado, pero apenas está documentada porque non se deu importancia a estes ámbitos.

Mertxe Tranch non tería fácil de documentar…
Llorente: El sempre di que non é fácil atopar mulleres nos documentos. Mertxe ten anos de traballo e coñecementos, e, tirando dunha pista, puido facer un traballo de documentación tan grande, unindo os fíos de aquí e de alá… pero en xeral non se escribiu ao redor das mulleres.
López: Moita información obtena, por exemplo, a través de entrevistas. E queremos que este documental sexa unha escusa para iso. Entre os que viñeron á estrea atopamos ganas de charlar, de contar que era unha nai pocholista, de compartir historias que coñecían… Hai moitos coñecementos transmitidos na fala da xente que aínda non saíron á praza, moitas mulleres sen aparecer, que o documental sirva para falar de todo iso.
Lanz: É un documental que non é máis que un aperitivo e un punto de partida, unha ferramenta que pretende abrir un desexo de curiosidade e completala, con testemuños, coas achegas que poden facer os cidadáns… O documental naceu dirixido aos alumnos e deseñámolo para traballar e profundar nos centros educativos, non queriamos que fose un ballón de datos.

Que características une o protagonista do documental?
Llorente: Son irundarras silenciadas, mulleres loitadoras, cada unha no seu ámbito. Ao mesmo tempo, buscamos ser diferentes: mulleres de dous séculos, de diferentes ámbitos e niveis, pobres e burguesas, do ámbito deportivo, da arte ou do mundo empresarial… Mulleres diversas.
Lanz: Si, todas as mulleres foron silenciadas ao longo da historia, e as súas pegadas chegaron até os nosos días precisamente porque foron loitadoras.
López: E a reflexión que deixan é que probablemente houbo máis Julia, Vicenta, Dores…, que non son exemplos illados e illados, pero que non os coñecemos. Por que é o relato que nos chegou, que até hai pouco todas as mulleres eran amas de casa? Non, non todas estaban gardadas en casa, e a historia non foi algo lineal, vivimos épocas máis progresistas e máis reaccionarias, e sempre foron mulleres que levaron unha vida diferente. Este audiovisual tamén debe servir para desmontar a historia, para mirar á historia e á nosa identidade con outros ollos, porque tamén temos mulleres referenciais na nosa historia.

Movéstesvos de colexio en colexio co documental.
Llorente: Acudimos a sete centros públicos de Irun, a alumnos de cuarto de Primaria. Achegabámonos/Achegabámosnos e preguntabámoslles cantos das 350 rúas crían que tiñan nome de muller en 2010. Dicían “100”, “50”… e 2, quedaban alucinados. Explicabámoslles o camiño que percorremos até o once, e a continuación vían o documental.
Lanz: Posteriormente, ao longo dos tres meses, cada centro elaborou a unha muller do documental, a partir do audiovisual.
Llorente: Abordaron o tema con entusiasmo: Algúns levaron a Mertxe Tranche á escola, outros se puxeron en contacto co fillo da muller do documental… Ademais, no paseo histórico do 16 de marzo os alumnos e alumnas farán a súa achega co traballado durante estes meses.
Lanz: Gústanos traballar cos centros educativos para transmitir todos estes valores en nenos e nenas que aínda non están demasiado contaminados e porque a educación é unha das grandes bases desta sociedade e do noso futuro. Temos esperanza nas novas xeracións. E de face ao futuro, o obxectivo é dar continuidade ao proxecto: recuperar máis mulleres da historia e, a través doutras formas, facelas máis visibles.