Imos en cuadrilla dunhas 80 persoas ao redor do río Arga, ao ritmo da trikitixa, en alegre paseo. Na punta dun pau, Patxi Larrion, precursor de todos eles, un soberbio guía sobre a cidade, que nos leva un século atrás para pasar o día que nos leva ao futuro. O tempo tamén está da nosa parte, o día 23 de febreiro saíu sollío e dicir sol en Pamplona é moito dicir: en ningún outro lugar o Astro Maior baña os recunchos co mesmo cor.

Comezamos a mañá no convento dos monxes capuchinos, lugar no que en 1919 Damaso Intza e Aita Buenaventura dedicáronse a conectar cos vascos de entón. Unha revista relixiosa mensual, Luz Celestial: O Astro Maior, entón acompañado polas cruces e a fe, tinguiuse pola contra desde as crónicas vascas, pero sobreviviron uns fíos delicados sobre os que camiñou o equilibrista Iñaki Camiño, lembrando a entrevista que el e Josu Landa mantiveron en 1986 a Intza. Miguel Olasagarre levaba xa un século ás súas costas, que era o seu nome de nacemento, cando na década dos 80 dous mozos chegáronlle coa gravadora e a cámara de fotos. Quedaban poucos meses neste mundo. Os dous mozos se apiadaron, despois de preguntar pola aparición da Luz Celestial, quixeron saber si durmía ben, si soñaba, si estaba san. E respondeu Intza. Ao seu modo: “Non se inclinaba ás preguntas que lle fixemos. Nós preguntabámoslle e el sempre facía que a pregunta se deslizase cara ao seu lado. Era difícil levalo onde queriamos”, di Camiño –e nós dicimos que queremos manter esa actitude despois dun século en ARGIA: unha axenda propia, inmaculada, insubordinada–.

Así que nos fomos penetrando desde a sede dos Capuchinos nas inmediacións do río Arga e aos poucos fómonos reunindo nos arredores de Arga –o bar da Rochapea, neste caso–, a medida que nos achegabamos, os amigos de Arrotxan Kantuz cantaban a ARGIA “zorionak zuri”. O xantar, as charlas informais de todo tipo e o motivo de facer este pit stop neste lugar: por unha banda, este bar que mostra a identidade do barrio en cada metro cadrado é o punto de encontro dos vascos da contorna; por outro, como explica o colaborador Ivan Giménez, que durante anos pasaba o tren do Plazaola pola provincia, é dicir, a Gipuzkoa. En 1914 púxose en marcha a serpe de ferro que entón os vascos chamaban empuxón. Así que cumpriu hai cinco anos. Conexión realizada: Estamos onde se cruzan os 100 anos e o camiño que leva á sede de ARGIA en Lasarte-Oria.

Aínda que non por moito tempo, no Arquivo de Navarra temos outra cita coa historia. Chegamos a Trikiti, Pandero e Festa e reunímonos ao redor da maqueta da cidade que está á entrada. É o momento de Santi Leoné. Leu unha cita para comezar o seu discurso: “O biscaíño e o suletino, valente e enérxico, pero ao mesmo tempo áspero, falan a mesma lingua, e só o espazo de poucos días distingue a un doutro; nas comarcas próximas utilizan palabras diferentes, pero propias dunha mesma lingua, para denominar as mesmas cousas; os pobos que están moi preto enténdense dificilmente, pero acéptanse mutuamente como irmáns dunha nación e de ela”. Quen o dixo? Telesforo Monzón? Tintinería? Non:Son palabras do sabio Wilhelm von Humboldt, traídas do libro de Die Vask. Dese traballo publicado en 1801, Leoné falou sobre a maneira de nomear aos vascos até hoxe en día e, en concreto, sobre o desenvolvemento que tivo a cuestión do vasco en Navarra: “A historia dunha gran parte da sociedade navarra é a historia dun afastamento: dunha idea vasca, é a historia dun afastamento do pobo vasco”. Pero tamén agora, “da man de ARGIA vemos a independencia todas as semanas e estamos aquí, en Iruñea, no século XVIII, tal e como reivindicaron Etxeberri de Sare e Patxi Larrion no século XX, sobre a cidade dos vascos”.

Que temos algo entre nós, que todos somos vascos ou, como algúns din, todos somos navarros; ou, estendendo o que Joxemiel Bidador dicíase de si mesmo a toda a cuadrilla, que aquí nos xuntamos uns guipuscoanos de Pamplona, que nos imos a algún sitio, á porta dunha tenda que agora está pechada na rúa Mañueta –ou ao principio, por onde se lle mira–, onde os pais de Bidador traballaron precisamente. Na súa honra realizamos unha foto de grupo antes de ir á praza de San Francisco. Estitxu Eizagirre e Ixabel Bereziartua esperábannos no campamento basee de ARGIA. Despois de deixar a ginkana que queriamos facer na Zona vella por falta de tempo, repartimos recordos para os que non tiñan que quedar a comer e fixemos outra foto nas escaleiras xunto á fachada da rúa San Saturdi, dedicada á cazador Diana, para terminar a viaxe que iniciamos na pista dun clérigo coa axuda dunha muller pagá.

Esperamos o xantar na sociedade da Maldi. Xa temos fame e sede. Imaxínache até que punto algúns empezaron a ter alucinacións: Algúns aseguran ver ao Gran Wyoming, o popular cómico español, nas rúas da cidade capital. Afortunadamente, a comida e a bebida chegaron a tempo. E despois de facer un balance, cantar versos da categoría, escritos por Sustrai outeiro, ver no cadro de abaixo; e logo máis trikitixa e máis conversacións e algunhas conspiracións que non imos contar aquí. Antes de que cada un márchese á súa casa, non queda moita luz no ceo –e a LUZ tampouco volveu ao ceo; perdoa as nosas débedas, Damaso–.