A apropiación de terras e a fame van da man.

África é un dos continentes máis afectados polo Land Grabbing, que crece desde 2008, e é precisamente o máis afectado pola fame. Non existe unha conexión directa, porque a fame negra vén de máis lonxe. Pero esta correlación non se pode manter, sobre todo á altura de quen din que invisten en África para resolver o problema da fame. Non podemos deixar que se diga iso porque non é así. Podemos resolver o problema mediante o desenvolvemento local da agricultura a través de políticas agrarias nacionais que axuden aos agricultores.

A estes investidores non lles importa o dereito de costume.

Nos países africanos onde non houbo colonización, o dereito de costume segue presente. Os Estados modernos han tomado as súas terras a miúdo, os campesiños seguen utilizando as súas terras por dereito de costume. A cuestión é que eses estados non sempre son imperfectos e que venden ou entregan campos aos investidores. É grave, porque os investidores externos están sometidos a unha gran presión.

África conta con todas as outras áreas colonizadas.

Os colonos franceses que chegaron ao Magreb, os holandeses e os británicos que entraron no África meridional, apoderáronse de todas as terras. Aínda hoxe en día as consecuencias son familiares. Mire a África do Sur, o tema da terra está máis que nunca na axenda política do presidente Cyril Ramaphosa. Tras gañar as votacións de 1994, Nelson Mandela non quixo pasar por unha reforma radical da terra para preservar a cohesión nacional. Pasou o tempo e os seguintes presidentes non teñen o recoñecemento que tiña Mandela. Ramaphosa optou por unha repartición xusta das terras, xa que se trata da xustiza en si mesma. O que pasa é que non hai que facelo como sexa. Mira en Zimbabue, a poboación vese envolvida na violencia e afúndese na fame.

Cal é o camiño correcto?

Dicir que hai que asegurar o dereito á terra dos africanos é moi bo, repartir os títulos de propiedade é moi bo, porque traen acougo aos campesiños. Pero hai que mirar á historia, aos ensinos do pasado! Si non se debuxa unha política de agricultura ambiciosa a favor dos labradores, venderán as súas terras mañá ou tarde, porque sen axuda é demasiado difícil que se conserven.

O autoritarismo ou as revolucións son a base sobre a que se asinta a terra.

Estes sucesos chámoos momentos agropolíticos. Aínda isto é así nas sociedades rurais e agrarias. En África, América Central e Asia, onde temos mala distribución da terra. Por unha banda, as oligarquías terrestres tratan de protexer os seus intereses económicos e, por outro, as protestas dos campesiños que non poden acceder á terra. Temos moitos exemplos, mesmo en Europa, en España ou en Italia, podemos entender moitos dos abusos autoritarios observando o prisma da terra.

Adoitamos mirar ao Oriente Próximo tanto no político como no relixioso. Nesa zona tamén se atopa a terra na base.

A terra foi moi mal distribuída en Oriente Medio, sobre todo polos otománs a principios dos séculos XIX e XX, ademais de privatizar a terra, depositárona en mans duns poucos. En Exipto, a pesar de separarse dos otománs, produciuse unha terrible bipolarización da terra durante a revolución de 1952. O mesmo que Irán. É dicir, moitos feitos políticos coñecidos baséanse nesta situación. Con todo, hai países, como Libia ou Palestina, onde non houbo talles reformas. O feito de que non haxa división de terras aínda ten consecuencias políticas.

A democracia non existe si non hai unha distribución xusta da terra.

A historia mostra que existe unha conexión directa entre a distribución de terras e a estabilidade política. Mirade a EEUU e Canadá, puideron desenvolver a democracia nunha paisaxe socio-agrario bastante igualitario. A primeira vez que estivo en Estados Unidos, o teórico Alexis de Tocqueville mostrouse sorprendido pola igualdade de condicións. A igualdade tamén estaba ligada á repartición de terras. Digo isto, deixando claro que o fixeron sen ter en conta as marxinacións; recordo a todos os pobos autóctonos que foron negros, nomes manchados ou masacrados. Cando falamos da tozudez democrática de Estados Unidos, falamos da estabilidade da democracia branca.

Miremos tamén a nosa realidade.

Sufrimos a concentración de terras que se dan en todo o mundo. Por unha banda, cada vez temos menos agricultores, porque a vocación profesional é baixa e, por outro, porque a terra se converteu nun activo rendible que merece a pena investir. A inestabilidade non é tan importante politicamente, porque en Francia, por exemplo, o cultivo representa entre o 2 e o 3% da poboación activa. Pero o problema está aí.

Como evitar a concentración de terras?

É moi difícil, pero hai que regular o mercado da terra, xa que a liberalización implica a concentración da terra.