As ikastolas de Ipar Euskal Herria creáronse hai medio século, grazas á valentía dun pequeno grupo de pais e nais. Cinco décadas máis tarde, ao redor de 4.000 alumnos reúnense en 36 ikastolas. Nos últimos anos, as ikastolas atópanse nunha fase de desenvolvemento: En 2010, o 5% dos alumnos estaban escolarizados en ikastolas, en 2018 supoñen o 10% e en 2030 serán o 20%.

A sociología dos pais da ikastola cambiou moito. Incluso a sociedade, no fondo, cambiou moito desde 1969. Como moita xente deste territorio, a ikastola sempre estivo presente na miña vida: como alumna até os 18 anos, como profesora e agora como nai. Moitos dos meus coñecidos son profesores de ikastolas, traballadores, pais… Nas conversacións entre amigos, cando a gin-tonica quenta o interior e libera a lingua, o tema que mencionamos é a “ikastola”. En Euskal Herria, todos temos unha opinión sobre proxectos colectivos como as ikastolas.

A miúdo razoamos coma se fose posible unha ikastola illada dos malos tratos da sociedade. E creo que non idealizamos unha ikastola que nunca existiu. Esta postura é cómoda nas noites en que as trompetas chegan unha tras outra, pero cando chegou a hora da acción témome que ese tronco oco oculte a selva.

Sen negar os retos aos que se enfrontan as ikastolas de hoxe, gustaríame utilizar as seguintes liñas para subliñar dúas achegas principais desta ferramenta creada para o pobo e o pobo. Non é máis que mirar á mocidade actual: Si trátase da asemblea xeral de EHZ ou das reunións entre os gaztetxe de Ipar Euskal Herria, os mozos falan en eúscaro con naturalidade. As xeracións de mozas que pasaron polas ikastolas Kabalkada, Libertiment e Tobera crean en eúscaro e eúscaro. Nos nosos días non era así; era francés, a norma. As xeracións que no futuro influirán no territorio serán cada vez máis vascas e vascas. E non é pouco.

Doutra banda, as ikastolas deron ás novas xeracións de pais e nais no camiño do auzolan. En 1978 había preto de 200 familias, na actualidade 2. 000! Podemos lamentar que os pais se impliquen menos, pero son máis en número a favor do ensino en eúscaro para queimar talos, realizar labores de chinchado ou asegurar quendas de limpeza. Temos que inventar novos camiños para fomentar o emprendizaje e o euskaltzalismo. E correspóndenos a nós e nós inventar novos modelos de inclusión con todos os novos pais e nais. Porque nos será imposible gañar a batalla da recuperación do eúscaro se non superamos a batalla da militancia.